غم امان همه را بریده /نماد‌ها سخن می‌گویند

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگى خبرگزارى ميزان، برج بارو‌های شهر غرق در سیاهی پارچه‌هایی است که به مناسبت عزاداری «سیدالشهدا (ع)» لباس ماتم بر تن کرده‌اند. تکیه‌هایی که بر هر کوی برزنی قامت راست کرده و سیاه‌پوش و در تکاپو برای میزبانی از رهگذاران چهره بازکرده جای جای شهر بر پا است.

صدای نوحه‌سرایی‌ها با ریتم‌های مختلف محدوده هر تکیه را پوشش داده کودکان و نوجوانانی که برای همراهی و همکاری به این تکیه ها پا گذاشته و باذوق و شوقی وصف ناپذیر کار می‌کنند.

بوی اسپندی دودش خیابان را پرکرده است و نوجوانانی که با تمام توان برای روشن نگاه‌داشتن و گاهی افزایش دود اسفند تلاش می‌کند چشم هر بیننده را به خود جلب می‌کند.

چای با طعم هل دار داخل سینی بزرگ، راه را بر رهگذران می‌بندد، گویا دنیا تغییر کرده و شهر بی‌رنگ و لعاب ما از پوست بی‌تفاوتی‌ها و نادیده انگاشتن‌ها بیرون آمده این‌همه شور و حرارت جذابیت خاصی برای دنیای اجتماعی ما آدم‌ها که مدت‌هاست در تنهایی و خلوت‌های خود پناه گرفته‌ایم دارد. 

جلسات عزاداری و نوحه‌سرایی صدای طبل، نوای زنجیر،  کوچه‌ها و خیابان‌های سیاه‌پوش همه و همه این شعر را در ذهن یادآور می‌شود که این حسین کیست که عالم همه دیوانه اوست، این چه شمعی که جان‌ها همه پروانه اوست.

گویی غم امان شهر را بریده، دسته‌های عزاداری و نماد‌هایی که همراه آن‌ها حمل می‌شود به حدی جذاب است که نگاه هر رهگذر را با خود همراه می‌کند، در این بین فریاد نام حسین به آسمان می‌رسد و صدای طبل‌ها و سنج‌ها... گوش فلک را کر می‌کند در چنین شرایطی ذهن خواهی‌نخواهی به چرایی فلسفه عزاداری برای بهترین خلق عالم کشیده می‌شود، عجب محشری است عاشورا. هر گروه به شیوه‌ای خاص عزاداری دارد و هر کس با زبان دل خود نام حسین را به هجی می‌کند. امروز اشک‌ها نگاه‌های بسیاری را از چشم‌ها می‌رباید.

از کوچه‌پس‌کوچه‌ها که می‌گذری بوی غذای نذری همه فضا را فراگرفته، می‌گویند قیمه محور همه غذا‌های ماه محرم است، اما آنچه باارزش به نظر میرسد نیت‌های خالصانه و خدایی تهیه‌کنندگان غذا است که هر فرد را میخکوب می‌کند و طعم دل‌نشینی را در دل هر رهگذر برمی‌انگیزد.

دسته‌های عزاداری که حرکت می‌کنند شوری وصف‌ناشدنی در شهر ایجاد می‌کنند. اینجا نماد‌ها حرف می‌زنند و گرما هم خود را روی همه این نماد‌ها پهن کرده است و کوتاه هم نمی‌آید. در این روز‌ها نماد‌ها به جای واژه‌ها سخن می‌گویند آداب‌ورسومی که ریشه در باور‌ها و اعتقادات دارد و با زبانی خاص تو را به فضای پیچ‌درپیچ جامعه انسانی می‌کشاند.


در این بین تأثیر آیین محرم بر کالبد شهر های سنّتی و در دوره معاصر بیشتر نمود می‌کند در حال حاضر حتی رد پای سنت‌ها نیز زیبا جلو می‌کند و دانستن فلسفه و افسانه‌هایی که در دل نماد‌ها جا خوش کرده جذاب‌تر است. مریم نظری کارشناس مردم‌شناسی در این زمینه معتقد است آیین‌های محرم نیز درواقع یک آیین دسته‌جمعی است که هرساله تکرار می‌شود. این مراسم هم به‌صورت ثابت) همچون ایجاد حسینیه‌ها و تکایا (و هم به‌صورت موقت) همچون بیرق و خیمه در زمان اجرای مراسم (بر روی کالبد و ظاهر شهر تأثیر گذاشته است. اثر عزاداری در محرم به عنوان عناصری جذاب بر روی مخاطب مؤثر بوده و هر بار با تکرار این مراسم در ذهن وی زنده می‌گردد و منظری آیینی را برای شهر به وجود می‌آورد بااین‌همه اعتقادات و باور‌ها هستند که رنگ و روی خیابان‌ها را در ایام محرم متحول نماد ها را میهمان شهر می‌کنند. هرکدام از این آیین‌ها نماد‌هایی از اعتقادات هر منطقه محسوب می‌شود. در برخی از شهر‌ها مانند یزد آذین‌بندی حسینیه، نخل برداری، طبخ آش، ذبح گوسفند، پخش نذورات مردمی، روضه‌خوانی، پرسه زنی، دسته سقا و برپایی هیات‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی از برنامه‌های مردم یزد در ماه محرم است.

نخل گردانی

نخل گردانی از مهم‌ترین آداب عزاداری محرم در یزد است، نخل در فرهنگ مردمان دارالعباده همان تابوت و نمادی از جنازه مطهر ائمه اطهار و به ویژه حضرت امام حسین (ع) است که مردم با چرخش آن دور حسینیه‌ها به تشییع می‌پردازند. این نخل معمولاً از جنس چوب است و حمل این تابوت در بین مراسم‌های مختلف محرم از کار‌های اصلی و اساسی به شمار می‌رود و یادآور تابوتی است که پیکر امام حسین (ع) در آن از میدان جنگ به مزار همیشگی‌اش منتقل شد. مراسم نخل گردانی با حضور خیل عظیم عزاداران حسینی انجام می‌شود و مردم برای این مراسم احترام و ارادت خاصی قائل هستند.

آیین چلچلا

آیین چلچلا از مراسم سنتی است که از شب سوم محرم در شهر مجن از توابع شاهرود در سمنان برگزار می‌شود. در این مراسم خدام‌ها جمع شده و بر روی جاجیم و فرش چهل چراغ می‌گذارند و نوحه سرایی می‌کنند. مراسمدر برخی از محلات قدیمی استان گرگان در شب دوازدهم محرم دسته عزاداری به نام دسته چوبی تشکیل می‌شود. این دسته همان دسته زنجیرزنی است با این تفاوت که عزاداران به جای زنجیر، چوب یا نی در دست دارند. این مراسم با روشن کردن چند مشعل آغاز می‌شود.

سینه زنی شٌنَسٌتَکا

سینه زنی به صورت نشسته که در سیستان به «سینه شٌنَسٌتَکا یا سینه سه ضرب معروف» است و قدمتی دیرینه دارد.

سینه‎زنی شنستکا بدین گونه است که عزداران در صف‌های منظم نشسته و مداح با خواندن اشعار و مراثی معروف به بحرطویل که حاوی مضامین حماسی و مذهبی در بزرگی و جنگاوری و حق بودن لشکر فرزند پیامبر (ص) و یارانش است انجام می‌شود و در زمان دم نوحه یا واگفت سینه زنانی که رو به روی هم بر روی زانو نشسته‎اند بر زانو می‌زنند و با این حرکت شدت افسوس و حسرت خود از شهادت سالار شهیدان و یاران با وفایش را نشان می‌دهند.

در آغاز حرکات این سبک سینه زنی، عزاداران با کوبیدن دست برروی زمین معتقدند که زمین را به شهادت می‎گیرند به این معنا که «ای زمین تو شاهد باش ما عزادار خاندان عصمت و طهارت (ع) هستیم» سپس برروی زانو بلند شده و سینه می‎زنند و رفته رفته با شور و هیجان بیشتر دست‎ها به سینه کوبیده شده و جمعیت عزادار یک صدا حسین حسین گویان بر سر و سینه و زانو می‌زنند.

بسیاری از مردم عزادار سیستانی در خواست دارند که این سبک عزادارای که از گذشته‌های دور به یادگار مانده از سوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به عنوان اثری معنوی به ثبت برسد.

مراسم عزاداری در حسینیه اعظم زنجان
همه ساله روز هشتم محرم، در زنجان دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان از محل مسجد در خیابان فردوسی تا امام زاده سید ابراهیم این شهر حرکت می‌کند و در میدان انقلاب به اوج خود می‌رسد. در واقع روز هشتم محرم در زنجان به یوم العباس معروف است و هر سال علاوه بر مردم زنجان از استان‌های مختلف در این دسته حضور می‌یابند.