توجه و تذکر، نیاز همیشگی بشر برای نیل به کمال و تعالی

گروه فرهنگی _ در بینش اسلامی بشر به تذکر و توجه دایمی احتیاج دارد، چون بنابر این بینش بشر یک مسافر تلاشگر است که اگر از این حرکت و تلاشی که بر عهده او است غافل بماند و درنگ بکند، از رسیدن به منزل مقصود بازخواهد ماند و اگر دایما تلاش بکند و خوب تلاش بکند، در پایان وقت که پایان عمر اوست، به مقصود دست خواهد یافت و آن مقصود عبارت است از کمال و تعالی روحی که اثرش را در زندگی بعد از مرگ خواهد داد؛ همه چیز مقدمه این است و زندگی پس از مرگ در بینش اسلامی زندگی حقیقی است.

ما البته امروز نمی‌توانیم آن زندگی و آن دوران را در ذهن خودمان تصور کنیم، ولی جهان‌بینی اسلامی به ما این طور می‌آموزد که ما در این دوره که اسمش زندگی دنیاست، در یک زندگی نیم‌بند قرار داریم «و ان الدار الاخره لهی الحیوان» زندگی آن جا است؛ وقتی رفتیم خواهیم دید. در آن زندگی سعادت، خوشی، خوشبختی بسته به تلاشی است که ما اینجا خواهیم کرد. پس اگر از این تلاش غفلت کردیم، فراموش کردیم و تنبلی کردیم، ناگهان چشم باز می‌کنیم و خودمان را در ان نشئه می‌بینیم؛ در حالی که دستمان خالی است.

***یادآوری‌ها و تذکر‌های دین مبین اسلام

برای اینکه انسان این تلاش را به طور دائم انجام بدهد و تکالیفی را که بر عهده اوست –که شکل دهنده همان تلاش است- انجام بدهد، تذکر لازم است؛ و دین یادآوری‌هایی را برای او در نظر گرفته و خود پیامبران اساسا یادآورند «فذکر انما انت مذکر» و قرآن یک وسیله ذکر است که در خود کتاب الهی بار‌ها از این خصوصیت و ماموریت قرآن یاد شده است. یکی از وسایل یاد، همین نماز است که در ۵ وقت نماز ما را به یاد می‌اندازد؛ یکی موعظه است که موعظه موعظه‌گران ما را به یاد می‌اندازد؛ یکی دعا است که توجه به دعا ما را به یاد می‌اندازد؛ یکی تلاوت کلام الله است که خواندن آیات الهی ما را از غفلت خارج می‌کند و از این قبیل وسایل. پس همه این وسایل در کارند تا ما دچار غفلت نشویم. اگر یادمان رفت و دچار غفلت شدیم، از تلاش می‌مانیم و اگر از تلاش ماندیم، وضعمان در آن زندگی موعود حتما وضع بدی خواهد بود. کلا اول تا آخر چنین سرنوشت و سرگذشتی داریم.

این همه تاکیدی که روی تقوا شده عبارت است از این که انسان متوجه خودش باشد؛ مواظب باشد که لغزشی به او دست ندهد؛ اشتباه نکند و غافل از وضع خودش و از سرنوشت و هدف و راه و تکلیفش نشود؛ مثل رانندگی در یک جاده پرپیچ و خم و لغزنده و خطرناک است که اگر غفلت و فراموش کردید که در چه وضعیتی هستید، ممکن است ساقط بشوید. تقوا یعنی آن مراقب و توجه دایمی که در افراد بالا به صورت یک ملکه یعنی یک خصلت غیر قابل انفکاک از انسان می‌آید؛ دایما انسان توجه دارد. در ماه رمضان با دعا و نماز و روزه، گرسنگی و بقیه خصوصیاتی که در این ماه است، یکی از آن حالات صفای لازم را به انسان می‌دهد؛ انسان حالت ذکر و یاد پیدا می‌کند و حالت غفلت از او گرفته می‌شود.

***ویژگی انسان متذکر و با تقوا

آدم متذکر این طور نیست که هرگز گناه و اشتباه نکند؛ چرا ممکن است اشتباه و گناه هم بکند؛ آدم با تقوا این طور نیست که دستش به هیچ گناهی آلوده نشود؛ چرا می‌شود؛ اما فرق است بین گناه آدم باتقوا و آدم بی‌تقوا. گناه آدم بی‌تقوا مثل این است که پا بگذارد در یک سراشیب لغزنده؛ تا آخر می‌لغزد. یک گناه، گناه دیگر را به دنبال خودش می‌آورد. گناه در دهان او مزه می‌کند؛ به گناه مجذوب می‌شود و قبح گناه از نظر او می‌رود؛ آدم بی‌تقوا این طوری است، اما آدم با تقوا وقتی گناه می‌کند فورا متوجه می‌شود؛ می‌فهمد اشتباه کرده و سعی می‌کند جبران کند. «ان‌الذین امنوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذا هم مبصرون» متقی این طور است.

به مجرد این که به تعبیر قرآن شیطان او را مس کرد؛ یعنی آلوده به وسوسه شیطانی شد، فورا متوجه می‌شود که اشتباه کرد، در جاده لغزنده سراشیب نمی‌افتد که برود تا اسفل‌السافلین، بلکه خودش را نگه می‌دارد؛ کنترل می‌کند. آدم با تقوا و متذکر، مثل کسی است که جریان تندی او را به طرفی می‌کشاند و او باید در خلاف جهت آن جریان شنا کند، تا به ساحل نجات برسد. یک لحظه غافل شدن، دست بازداشتن، تنبلی کردن، مشغول شدن به تماشای این ور و آن ور او را مبالغ زیادی به عقب خواهد برد. آن جریان تند در زندگی ما غرایض، هوی‌ها، شهوات و تمایلات بشری ضد تکاملی ما است که ما را به سمت عقب می‌کشانند.

اگر ما متوجه و متذکر باشیم تا یک خرده عقب رفتیم، فورا می‌فهمیم که اشتباه کرده‌ایم؛ بنا می‌کنیم باز شنا کردن و دست و پا زدن و به جلو رفتن؛ اما اگر با تقوا و متذکر نباشیم، وقتی عقب رفتیم، غافل می‌شویم و نمی‌فهمیم که جریانی دارد ما را با خود می‌برد؛ بلکه، چون تکان نمی‌خوریم و دست و پا نمی‌زنیم، احساس راحتی هم می‌کنیم؛ خودمان را ول می‌کنیم در دست جریان و یک وقت متوجه می‌شویم که می‌بینیم نزدیک گرداب یا در درون گردابیم و دیگر کاری از ما ساخته نیست.

***ویژگی ماه مبارک رمضان

دعا در ماه رمضان و همه خصوصیات این ماه مبارک این است که ما را متذکر می‌کند؛ از غفلت بیرون می‌آورد؛ آلودگی‌های ما را به ما نشان می‌دهد و در بین دعا و نماز و توجه، فرصتی به ما دست می‌دهد که اشتباهاتی را که با آن‌ها انس و خو گرفتیم، بازنگری کنیم و آن‌ها را بشناسیم؛ چون گاهی انسان گناهی را عادت کرده و که انجام بدهد و توجه ندارد که این گناه است. البته تنبلی، سستی و بقیه نواقصی را هم که داریم می‌توانیم بازنگری کنیم.

***اهمیت لیلة‌القدر و توفیق درک آن