حریم تهران به ۶ هزار کیلومتر رسیده است/ برخلاف رقم یک هزار و ۲۰۰ کیلومتری در آخرین اسناد بالادستی

به گزارش خبرنگار گروه جامعه ، رحیم سرور استاد دانشگاه علوم‌تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی در نشست علمی-تخصصی «سناریو‌های مدیریت یکپارچه حریم پایتخت با تأکید بر ارزیابی تأثیرات اجرای طرح جامع حریم پایتخت» که صبح شنبه- ۶ بهمن- در مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران برگزار شد تاریخچه‌ای از خاستگاه و روند شکل‌گیری طرح جامع حریم شهر تهران ارائه کرد.

وی از افزایش حریم تهران به ۶ هزار کیلومتر خبر داد و گفت: این در حالی است که در آخرین اسناد بالادستی این رقم تنها یک هزار و ۲۰۰ کیلومتر بوده؛ در عین حال ۲۴ شهر در حریم تهران شکل گرفته که ۴ شهر آن به تازگی در تقسیمات کشوری لحاظ و مجوز شکل‌گیری نیز گرفته‌اند که این نشان از نگاه جزیره‌ای، رانتی و بخشی دارد.

وی رشد جمعیت در حریم تهران را ۶ درصد عنوان و خاطرنشان کرد: این رقم در شهر تهران ۲ درصد است؛ ۳۰۰ هزار نفری که به تازگی از تهران به دلایل عمده اقتصادی کوچ کرده‌اند به حاشیه شهر رفته‌اند و در همین مناطق سکونت گزیده‌اند.

این استاد دانشگاه وضعیت حریم تهران را بحرانی توصیف و تصریح کرد: در شرایط این چنینی نمی‌توانیم منتظر ابلاغ طرح جامع حریم بمانیم بنابراین باید برنامه‌هایی مجزا برای شرایط پیش و پس از تصویب طرح جامع داشته باشیم.

وی از انجام اقدامات جدی در خصوص دو طرح مهم «مدیریت یکپارچه حریم پایتخت» و «ساختاری حریم پایتخت» خبر داد و گفت: به نظر می‌رسد برون داد این دو طرح بتواند شهر را از وضعیت کنونی خارج کند.

این پژوهشگر در بخش دیگری از ارائه نتایج پژوهش خود به تحلیل و بررسی ۷۰ روند در این خصوص اشاره کرد و افزود: ۴ تحلیل کلان سیاستی شامل تحلیل کالبدی، فضایی، اقتصادی و سیاسی مبنای آینده پژوهشی این روند‌ها قرار گرفته است.

سرور با بیان اینکه زنگ هشدار حریم تهران به صدا درآمده است، گفت: در بازه زمانی ۹۰ تا ۹۵ یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر به پهنه حریم اضافه شده‌اند که خود نشان از وجود رانت زمین و منافع فردی و ملی در این پهنه است.

وی اجرای ناقص طرح جامع را هم مثبت ارزیابی کرد و گفت: این طرح مسیر و نقشه راه را هر چند ابهام آلود برای متولیان و عاملان مشخص نموده و خطوط اصلی را برای پیش برد مصوبات شورای عالی معماری و شهرسازی مهیا کرده است.

این استاد دانشگاه وضعیت کنونی حریم تهران را شکننده توصیف کرد و گفت: باید بسیار حساس باشیم که سناریویی غیر از آینده مطلوب رخ ندهد و برای این مهم باید قوانین لازم تصویب و رویه‌های نظارتی نیز شکل بگیرد.

در ادامه این نشست غلامرضا کاظمیان عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه علامه طباطبایی نخستین مسأله کلیدی حریم را مربوط به امتناع کنشگران از مدیریت این موضوع به دلیل ذینفع بودن دانست و گفت: متأسفانه ارده‌ای برای استقرار مدیریت حریم وجود ندارد و نهاد‌هایی مانند وزارت کشور، شهرداری، جهادکشاورزی، شهرک‌های صنعتی و بخش خصوصی به گونه‌ای همگرایی در تفرق دارند و نه یکپارچگی.

کاظمیان دومین مسأله را تنوع و تعدد برنامه‌ها در خصوص حریم تهران عنوان و تصریح کرد: برخلاف اینکه برنامه‌ها، طرح‌ها و پروژه‌های فراوانی درباره حریم تهران انجام شده است، اما کم‌ترین توفیق را در این زمینه داشتیم و علیرغم اینکه با سندروم برنامه در این موضوع مواجه‌ایم هیچ طرح جدیدی جوابگو برای حل مشکل حریم تهران نیست.

وی بر توجه همزمان به دو سطح سیاست‌گذاری و عملیاتی درباره حریم شهر تهران تأکید و خاطر نشان کرد: متأسفانه فرآیند‌های کلان حریم به سمت واگرایی و نه یکپارچگی است.

کاظمیان با اشاره به افزایش سرعت خروج ساکنان به بیرون شهر گفت: هم اکنون شاهد افزایش خروج واحد‌های تولیدی به بیرون از شهر و به حاشیه رفتن آن‌ها هستیم که همه این اتفاقات به افزایش متقاضیان ساخت و ساز خرد در حریم شهر می‌انجامد؛ این به غیر از ساخت و ساز‌های سازمان یافته‌ای است که ساختار قدرت هسته‌های اولیه آن را در حاشیه شهر می‌گذارد.

وی در ادامه شهرفرودگاهی را ایده بسیار خوبی توصیف کرد که در عین کارکرد‌های مناسب به تفرق بیشتر در حاشیه می‌انجامد، اما برای حاشیه شهری مانند تهران چاره‌ساز نیست و تهران توان مواجه با ساختار‌هایی که جرقه ایجاد مگامال‌ها و مراکز بزرگ‌تر از آن را در اطراف تهران می‌زند ندارد.

این استاد انشگاه راهکار برون رفت از وضعیت کنونی را باز تعریف حریم شهر تهران و کارکرد آن دانست و گفت: البته این بازتعریف با مقاومت‌های ساختاری فراوانی مواجه خواهد بود با این حال محقق شدن این امر به یکپارچگی فضایی و سیاستی کمک خواهد کرد.

در ادامه رضا بصیری مدیر مطالعات و برنامه‌ریزی خدمات شهری و محیط زیست مرکز مطالعات، طرح جامع شهر تهران را دارای سه نقش کلی دانست و گفت: این نقش‌ها شامل نقش ملی و فراملی به عنوان پایتخت ایران، نقش میانی و منطقه‌ای و همچنین در ابعاد خردتر نقش محلی برای زیست شهروندان تهرانی است که منبعث از این نقش‌ها، ذی‌نفعانی وجود دارند که گاه تعارض‌هایی نیز با یکدیگر دارند که یکی از این تعارض‌ها حریم شهر تهران است که ریشه آن مربوط به قبل از دهه ۳۰ است.

بصیری به طرح ساماندهی حریم پایتخت اشاره کرد و گفت: علیرغم مفید بودن این طرح بستر‌های لازم برای تصویب و اجرایی شدن آن در شورای عالی معماری شهرسازی فراهم نبود و علت آن هم عدم آشنایی اعضای این شورا با مفاهیم جدید نظری است که موجبات مخالفت با طرح را فراهم می‌آورد.

وی افزود: اولین گام تغییر در رویکرد نظری به حریم تهران است؛ در هیچ کجای دنیا نگاه کاملا حفاظتی به حریم وجود ندارد و عمدتا رویکرد‌ها توسعه‌ای است، اما توسعه همراه با ملاحظات خاص اکولوژیک.

وی همچنین بر باز تعریف مفهوم حریم تأکید و خاطرنشان کرد: باید در ساختار سازمانی و قدرتی نیز استحاله‌ای ایجاد شود به جز شهرداری، وزارت کشور هم باید متوجه آن باشد.

به گفته‌ی وی حریم یکی از بستر‌هایی است که ارزش مصرف را به عنوان یکی از مفاهیم اقتصادی به خوبی در خود متجلی می‌کند و این ارزش استفاده کمابیش به تمامی بازیگران این صحنه تعلق دارد در حالی که ما تاکنون تنها به جلوگیری از ارزش مبادله توجه کرده‌ایم در صورتی که از این طریق می‌توان با ذی‌نفعان وارد گفت: وگو شد.

وی تصریح کرد: ما در بحث حریم نیازمند پارادایم شیفتی هستیم که اقصاد سیاسی حریم را تعریف کند و مادامی که این تغییر ایجاد نشود وضعیت حریم به همین منوال خواهد بود.