تضمین حجاب یا امنیت فرهنگی؟ سیاستگذاری قضایی علیه برهنگی
حجاب بیش از یک قاعده پوششی، نمادی چند وجهی است که در طول تاریخ هم به عنوان نشانه هویت دینی و فرهنگی و هم به عنوان مؤلفهای در تنظیم روابط اجتماعی مطرح شده است.
خبرگزاری میزان -
مهدی صالحی، منتقد و پژوهشگر_ سخنان اخیر حجت الاسلام و المسلمین محسنی اژهای در نشست مسئولان عالی قضایی که مبارزه با برهنگی و بیحجابی را در دستور کار ویژه قوه قضاییه و ضابطان قضایی قرار داد و متولیان برگزاری مراسم و صادرکنندگان مجوز را مسئول دانست؛ یادآور این واقعیت است که حجاب در متن سیاستگذاری عمومی و امنیت فرهنگی نیز قرار دارد.
برای درک ضرورت توجه به حجاب در جامعه اسلامی لازم است پیشینه تاریخی آن بررسی شود، جایگاه آن در ادیان ابراهیمی و سنتهای ایرانی تحلیل گردد و دلایل اجتماعی، اخلاقی و فقهی در لحاظ شدن آن برای مردان و زنان در چارچوب یک جامعه دینی تبیین شود. تأکید رهبر معظم انقلاب و سخنان رئیس قوه قضاییه بر لزوم حفظ ارزشها نیز باید در این بستر فهم شود؛ زیرا آنها از منظر تأمین انسجام اجتماعی، پیشگیری از آسیبها و دفاع در برابر جنگ نرم سخن میگویند.
حجاب در ادیان ابراهیمی و سنت ایران باستان
پدیدههای پوششی و ضوابط مربوط به آراستگی یا پنهانسازی بدن سابقه بسیار کهنی در جوامع بشری دارد. در منابع تاریخی و مذهبی میتوان ردی از ضوابط پوشش و توجه به آراستگی، تمایز جنسیتی و محافظت از کرامت افراد یافت. در متون کهن شبه قاره عرب و بین النهرین و ایران باستان تا رم و سرزمینهای دورتر، انواع قوانین و رسوم مربوط به پوشش طبقات مختلف اجتماعی وجود داشته است. برای مثال در قوانین اجتماعی پیش از اسلام در ایران، پوشش و آداب ظاهری نشان دهنده جایگاه اجتماعی و پاکی آیینی افراد بود که حجاریها و منابع تاریخی یافت شده موید این موضوع است.
در جوامع یهودی و مسیحی نیز قوانین مربوط به پوشش زنان و مردان در تورات و اناجیل اربعه و سایر کتب دینی منعکس شده است؛ آیاتی که بر حفظ پاکی، پرهیز از تبرج و رعایت مرزبندیهای اجتماعی تأکید دارند. در متون عهد عتیق و نیز سنت مسیحی مواردی از الزام به رعایت حجاب دیده میشود که نشان دهنده توجه دیرپای جوامع ابراهیمی به شکلگیری قواعد پوششی است که متاسفانه به دلیل وجود سیاستهای مختلف مبتنی بر کم کردن ارزشهای دینی و جداسازی انسانها از فطرت پاک خود، مردم معتقد به این ادیان به سمت بیحجابی و ولنگاری فرهنگی سوق داده شدهاند.
در قرابت جغرافیایی و فرهنگی ایران و سرزمینهای همجوار، تعاملات دینی و عرفی موجب شد که نحوه پوشش و آراستگی، تابعی از مجموعهای از ارزشها و هنجارها گردد. بنابر این حجاب در ایران نه صرفاً یک ابداع، بلکه نتیجه تلفیق آموزههای دینی، ملاحظات اجتماعی و سنن محلی است؛ سنتی که در طول قرنها به شکلهای متنوع درآمده و با تحولات دورهای تکامل یافته است.
حجاب در متون اسلامی و دلایل فقهی- اخلاقی آن
در آموزههای اسلامی، حجاب به عنوان بخشی از نظم اخلاقی و اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است. در متون قرآنی و روایی مفاهیمی مانند پوشش، حیا و حفظ نگاه، به عنوان عناصر سازنده رفتار اجتماعی و تعادل روابط میان جنسیتها مطرح شدهاند. از منظر فقهی، حجاب به عنوان مصداقی از حدود و آداب اجتماعی، وظیفهای است که برای حفظ کرامت فردی و جلوگیری از هرز شدن روابط اجتماعی تعریف شده است. این دیدگاه بر این پایه استوار است که تنظیم معاشرت میان انسانها مستلزم یک سری قراردادهای اخلاقی است که نقش آنها فراتر از حفظ ظاهر و به سامان داشتن فضای عمومی است؛ در واقع آنها بخشی از زیست جهتگرفته به ارزشها و قواعد جمعیاند.
دلایل اجتماعی و فرهنگی توجه به حجاب در جامعه اسلامی
حفظ حجاب در جامعه اسلامی میتواند چندین کارکرد اجتماعی و فرهنگی داشته باشد.
اول، حجاب به عنوان وسیلهای برای محافظت از کرامت فردی و کاهش شیءانگاری بدن افراد عمل میکند.
دوم، حجاب به تنظیم مرزهای تعامل بین زنان و مردان کمک میکند و از بروز روابط ناسالم و بیثبات اجتماعی پیشگیری مینماید.
سوم، این پدیده به ایجاد هویت جمعی و تعمیق تعلق فرهنگی- دینی میان شهروندان میانجامد؛ بهویژه در جوامعی که دین، معیارهای زیست اجتماعی را تعیین مینماید، نمادهایی چون حجاب، بار هویت بخشی قابلتوجهی دارند.
چهارم، حجاب میتواند نقش پیشگیرانه در برابر نفوذ فرهنگی یا پروژههای نرم دشمنانی ایفا کند که از طریق تغییر نمادها میکوشند ارزشهای غالب را تضعیف کنند.
این چهار استدلال دقیقاً همان نکتهای است که رئیس قوه قضاییه در جلسه اخیر مسئولان عالی قضایی مطرح میکند: دشمنان ممکن است از طریق قبحزدایی از ناهنجاریها و برهنگی به تضعیف انسجام اجتماعی و ارزشهای دینی بپردازند.
حجاب برای مردان؛ ضرورتی که کمتر مورد توجه قرار گرفته، اما مهم است
در بسیاری از مباحث عمومی حجاب بهطور عمده به عنوان یک الزام برای زنان مطرح میشود اما توجه به پوشش و آراستگی برای مردان نیز در آموزههای دینی و اخلاقی جایگاه دارد. مردان نیز باید از آراستگیهای اغواگرانه پرهیز کنند، نگاه و رفتارشان را متناسب با ارزشهای اجتماعی تنظیم نمایند و مسئولیت در قبال حفظ محیط امن اخلاقی را به عهده گیرند.
این مسئولیت هم بهمعنای رعایت آداب پوششی است و هم به معنای پرهیز از رفتارهایی که زنانهسازی فضا یا تشویق به ناهنجاری اجتماعی دارد. توجه به حجاب برای مردان بهعنوان بخشی از ساختار اخلاقی جامعه دارای اهمیت است زیرا شرط تحقق نظم اخلاقی، مشروط به مشارکت همه گروهها در پایبندی به هنجارهاست.
سخنان رئیس قوه قضاییه؛ ضرورت اراده قضایی و نظارتی
اظهارات اخیر حجتالاسلام والمسلمین محسنی اژهای رئیس قوه قضاییه از منظر نهادی دو معنا دارد: اول، برجستهسازی حجاب و مبارزه با برهنگی به عنوان موضوعی امنیتی - فرهنگی که نیازمند واکنش دستگاه قضایی و ضابطان است و دوم، مسئول دانستن متولیان برگزاری مراسم و صادرکنندگان مجوز که نشان میدهد مقابله با ناهنجاریها تنها وظیفه نیروی انتظامی و دستگاه قضایی نیست بلکه شامل همه نهادهایی است که در ایجاد فضای فرهنگی مسئولیت دارند.
دستورالعمل چهاربندی صادره در سال ۱۴۰۲ و تأکید بر شناسایی جریانهای سازمان یافته مرتبط با بیگانه در چارچوب سیاستهای مقابله با جنگ نرم قرار میگیرد. این موضع هم پیام بازدارندگی به عوامل سازمان یافته دارد و هم تلاشی است برای ساماندهی میدانی که میتواند کانون بروز مشکلات اجتماعی شود.
همبستگی سخنان رهبری و قوه قضاییه در چارچوب حفظ ارزشها
رهبر معظم انقلاب نیز در مواضع متعدد بر اهمیت حفظ ارزشهای دینی و فرهنگی و ضرورت مقاومت در برابر تهاجم فرهنگی تأکید کردهاند. پیوند میان تأکیدات رهبری و دستورالعملهای قوه قضاییه نشان دهنده وجود یک خطمشی کلان در سطح حاکمیت است که حجاب را نه صرفاً یک موضوع فردی بلکه یک موضوع اجتماعی و امنیتی در برابر هجوم بیگانه میبیند.
معظمله در طول سالهای اخیر بارها بر ضرورت حفظ ارزشهای دینی و فرهنگی و مقاومت در برابر تهاجم فرهنگی تأکید کردهاند؛ این تأکیدات شامل هشدار نسبت به تغییر هنجارها، ضرورت تقویت امر به معروف و نهی از منکر در معنای اجتماعی و تربیتی و اهمیت تربیت نسلها در زمینه فرهنگ بومی و دینی بوده است.
هرگاه ابعاد فرهنگ و نمادهای هویتی مورد تهدید قرار گرفتهاند ایشان خواستار واکنشهای همه جانبه شدهاند که هم شامل سیاستهای قاطع حکومتی و هم برنامههای آموزشی و فرهنگی دراز مدت باشد؛ به عبارت دیگر، رهبری بارها بر این نکته تأکید کردهاند که مقابله با تهاجم فرهنگی صرفاً وظیفه یک نهاد نیست و نیازمند هماهنگی میان قوا، نهادهای دینی، خانوادهها و نهادهای آموزشی است.
این دیدگاه راهبردی، همراهی سخنان رئیس قوه قضاییه با اصول کلان امنیت فرهنگی را توجیه میکند؛ وقتی حجاب و دیگر نمادهای هویتی به چشم یک مؤلفه امنیتی و انسجام بخش دیده شوند، لازم است هم چارچوبهای حقوقی و بازدارنده تعریف شود و هم ظرفیتهای تربیتی و فرهنگی تقویت گردد تا برخورد قضایی در بستر پیشگیری و آموزش قرار گیرد و نه صرفاً مجازات.
در نگاه راهبردی، وقتی حفظ برخی نمادها به عنوان ضامن انسجام و هویت ملی لحاظ میشود اقدامات قانونی به عنوان پایه فرهنگی و تربیتی برای تضمین آنها در دستور کار قرار میگیرد. این همراهی نهادی زمانی موثر خواهد بود که از برخورد صرفاً کیفری فراتر رفته و به سمت سیاستهای پیشگیرانه و آموزشی حرکت کند.
پرهیز از برخورد صرفاً امنیتی؛ ضرورت سیاستهای تربیتی و فرهنگی
اگرچه دستگاه قضایی نقش کلیدی در مقابله با جریانهای سازمان یافته و متخلف دارد؛ تجربه نشان میدهد که راهکارهای اثر بخش در حوزه هنجارهای اجتماعی ترکیبی از عدالت قضایی، آموزش عمومی، سیاستگذاری فرهنگی و مشارکت اجتماعی است.
مجازات و برخورد انتظامی وقتی کارایی دارد که با برنامههای تربیت فرهنگی، آموزش خانواده، پرورش رسانهای و سیاستگذاری مشارکتی همراه باشد. به عبارت دیگر پیشگیری اجتماعی و ارتقای سرمایه فرهنگی از طریق نهادهای آموزشی، مساجد، خانوادهها و رسانهها ضروری است تا برخورد قضایی به تنها راهکار تبدیل نشود.
بازخوانی نقش نهادها و مسئولیتهای جمعی
رئیس قوه قضاییه به درستی متولیان برگزاری مراسم و دستگاههای صدور مجوز را شریک و مسئول در صورت وقوع تخلفات دانست؛ این نگرش مستلزم آن است که ادارات مرتبط پیش از صدور مجوز مراقبتهای لازم را اعمال کنند، تعهدات شرعی و قانونی برگزارکنندگان مطالبه گردد و نظارت میدانی در جریان برگزاری مراسمها پیاده شود.
همراه با این رویکرد قضایی، نهادهای فرهنگی باید با برنامهریزی راهبردی به آموزش عمومی و نهادینهسازی هنجارها بپردازند تا جامعه، درونیسازی این ارزشها را تجربه کند و نه صرفاً از ترس مجازات به رفتار محافظهکارانه روی آورند.
حجاب بهعنوان وظیفهای جمعی و رویکردی ترکیبی
حجاب در تاریخ و فرهنگ جوامع ابراهیمی و ایران نقشآفرین بوده و امروز در جامعه اسلامی یکی از محورهای نظم اخلاقی و هویتی است. سخنان رئیس قوه قضاییه و تأکید مقام معظم رهبری بر حفظ ارزشها نشان دهنده عزم جدی برای مواجهه با پروژههای قبحزدایی و ناهنجاریهای اجتماعی است؛ اما موفقیت این عزم مشروط به اتخاذ رویکردی ترکیبی است که هم جنبه قضایی و بازدارنده را در نظر گیرد و هم به آموزش فرهنگسازی و مشارکت اجتماعی بپردازد.
توجه به حجاب نه یک قید صرف بلکه یک مسئولیت جمعی است که برای تحقق آن باید از ظرفیتهای آموزشی رسانهای و حقوقی بهره برد تا هم کرامت فردی حفظ شود و هم انسجام و هویت جمعی تقویت شود.
انتهای پیام/
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخشهای موردنیاز علامتگذاری شدهاند *