معرفی نفایس کتابخانه و موزه ملی ملک با محوریت مولانا

جلال‌الدین محمد بلخی مشهور به «مولوی»، «مولانا» و «مولوی رومی» است که آثار ارزشمندی همچون نسخه خطی، مرقعات خوشنویسی و تمبر‌های یادبود، مرتبط با این شاعر و اندیشمند بزرگ قرن هفتم هجری قمری، در کتابخانه و موزه ملی ملک وجود دارد. در این گزارش، گزیده‌ای از این نفایس هنری و تاریخی، مرور می‌شود.

اشعار مولانا در نفایس خطی

کتابخانه ملی ملک به‌عنوان یکی از ۶ کتابخانه مهم کشور در حوزه نسخه‌های خطی، دارای مجموعه‌ای از آثار کهن شاعران نظیر مولانا است.

نفایس خطی این موقوفه با موضوع مولانا شامل آثار در حوزه شعر فارسی و عرفان همچون دیوان مولوی، مثنوی معنوی، گزیده‌ای از غزلیات این شاعر نامدار، جُنگ اشعار و فیه ما فیه می‌شود. بعضی از این آثار مزین به آرایه‌های هنری نیز، است.

نسخه «مثنوی معنوی» به‌خط عبدالقادربن محمد بدرالاسترآبادی، از جمله این آثار بی‌بدیل است که در قرن نهم هجری قمری بر روی کاغذ ترمه نوشته و با میشن آلبالویی سیر ضربی، مجلد شده است. این اثر دارای پنج سرلوح و صفحات تمام زرین بوده که کنار هر صفحه آن هم یک بوته به زر و رنگ، نقش بسته است.

همچنین می‌توان به نسخه دیگری از مثنوی معنوی متعلق به سال ‎۸۶۹ قمری، اشاره کرد. این نسخه توسط اسکندر بن ملک مسعود اتابک به‌خط نسخ بر روی کاغذ ترمه، کتابت شده است. جلد اثر نیز در رویه میشن سیاه و در پشت ترنج معرق، است. صفحات اول و دوم این نسخه مثنوی معنوی، مُذهب است. همچنین میان ستون‌های آن با زر و مشکی، خط‌کشی شده است.

دیوان مولوی، به‌خط نستعلیق محمد بن محمود قلانسی در سال ‎۸۳۹ هجری قمری، از دیگر آثار خطی این مجموعه است. این نسخه دارای کاغذ ترمه سمرقندی و جلد میشن زرد سیر، است.

فیه ما فیه، اثر منثور مولوی

«فیه ما فیه» نیز، یکی از آثار تألیفی منثور مهم مولوی در موضوع عرفان است که توسط بهاءالدین ولد، گردآوری شده است. از جمله نسخه‌های خطی مرتبط با این اثر در گنجینه ملک می‌توان از رساله فیه ما فیه کتابت شده به‌خط نسخ بر روی کاغذ ترمه در سال ۱۳۰۸ قمری و هم‌زمان با دوره قاجار، نام برد.

نسخه خطی با عنوان «بند‌هایی از رساله فیه مافیه» نیز در قرن ۱۳ قمری توسط محمدزمان بن کلبعلی متطبب خراسانی، به‌خط شکسته نستعلیق بر روی کاغذ قورخانه‌ای نوشته و با میشن قهوه‌ای ضربی، مجلد شده است.

آثار خطی تألیفی با محوریت مولانا

همچنین در میان آثار خطی کتابخانه و موزه ملی ملک، رساله‌ها و نسخه‌هایی قابل بررسی است که توسط اندیشمندان و فرهیختگان با محوریت مولانا و آثارش، تألیف شده است.

«جوهر الاسرار» اثر حسین بن حسن واعظ خوارزمی، از جمله این آثار خطی است که با محوریت نقد و تفسیر مثنوی مولوی و در قرن ۱۱ هجری قمری، کتابت شده است. نسخه خطی «گلشن توحید» نیز دربردارنده گزیده مثنوی مولانا است که در قرن ۱۳ هجری قمری، نوشته شده است.

از مرقعات خوشنویسی تا تمبر‌های یادبود

در کتابخانه و موزه ملی ملک علاوه بر نسخه‌های خطی، قطعات و مرقعات خوشنویسی وجود دارد که به شعر‌های مولانا مزین است. «قطعه نستعلیق ممتاز به قلم مشقی» که بر روی آن بیت شعری از دفتر پنجم مثنوی معنوی مولوی در سال ۱۲۷۷ قمری، نوشته شده است و «مرقع سیاه‌مشق خوش از اشعار مولانا»، متعلق به دوره صفویه، از جمله این آثار است.

همچنین در میان تمبر‌های یادبود موزه ملی ملک، آثاری با نقش مولانا به چشم می‌خورد. به‌طور مثال می‌توان از «تمبر دو ریالی مولانا» که در اسفندماه ۱۳۵۲ به چاپ رسیده و توسط محمود کاظمی به این موزه اهدا شده و «تمبر ۲۰۰ ریالی بزرگداشت مولوی» که در مهرماه ۱۳۷۶ منتشر شده و توسط حاج حسین آقا ملک، وقف این مجموعه شده است، نام برد.

توجه به آثار مولانا در برگزاری برنامه‌ها

کتابخانه و موزه ملی ملک در طی سال‌های گذشته، تلاش کرده ضمن حفظ و معرفی آثار این موقوفه با محوریت مولانا، در برگزاری برنامه‌های متنوع فرهنگی و هنری خود نیز از این آثار، استفاده کند.

برپایی نمایشگاه «نقاشی پشت شیشه» با موضوع مولانا در زمستان ۱۳۹۴ و برگزاری کارگاه‌های تور قصه‌گویی «باغ قصه‌ها» ویژه کودکان در سال‌های گذشته با محوریت قصه‌های برگرفته از آثار مولانا، نمونه‌هایی از این برنامه‌هاست.

گفتنی است، کتابخانه و موزه ملی ملک در سال ۱۳۱۶ شمسی، وقف بارگاه ملکوتی رضوی شده است و در حال حاضر به نشانی «تهران، خیابان امام خمینی (ره)، خیابان سی‌تیر، خیابان یارجانی، خیابان ملل متحد (میدان مشق)»، پذیرای علاقه‌مندان است.