نسخه‌های خطی نفیس از آثار ابوریحان بیرونی در کتابخانه ملک

کتابخانه کتابخانه و موزه ملی ملک به‌عنوان یکی از شش کتابخانه مهم کشور در حوزه نسخه‌های خطی دارای آثار ارزشمندی از علما و دانشمندان بزرگ ایران اسلامی است که ابوریحان محمد بن احمد بیرونی، از جمله این دانشمندان نامدار است.

آثار خطی ابوریحان بیرونی در کتابخانه ملی ملک با محوریت موضوعی نجوم به‌ویژه نجوم اسلامی است که به زبان‌های فارسی و عربی، در قرن‌های ۷ تا ۱۳ هجری قمری کتابت و توسط حاج حسین آقا ملک، بنیانگذار و واقف این مجموعه، وقف شده است.

معرفی نفایس خطی

از جمله این آثار می‌توان به «تسطیح الاکر» یا «تسهیل التسطیح الاسطرلاب و العمل بمرکبات الشمالی و الجنوبی»، اشاره کرد که به زبان عربی و به‌خط نسخ محمد بن ابی طیب خادم گویا (جوربدی) با موضوع اسطرلاب (یکی از ابزار‌های پرکاربرد علم نجوم در قدیم) در سال ۶۵۶ قمری بر روی کاغذ دولت‌آبادی نگاشته و با جلد میشن مشکی، مجلد شده است.

«استیعاب الوجوه الممکنه فی صنعه الاسطرلاب»، از دیگر عناوین نسخه‌های خطی از آثار ابوریحان بیرونی در این موقوفه است که قدمت تاریخی آن به قرن دهم هجری قمری می‌رسد. این اثر به‌خط نسخ بر روی کاغذ ترمه کتابت و با میشن سرخ، مجلد شده است.

همچنین می‌توان از نسخه «آثار الباقیه عن القرون الخالیه»، متعلق به قرن ۱۱ هجری قمری، نام برد. این اثر نیز به‌خط نسخ بر روی کاغذ ترمه، نوشته شده است.

دراین‌میان، نسخه خطی از ترجمه فارسی «الاثار باقیه» تألیف مشهور ابوریحان بیرونی در این مجموعه فرهنگی نگهداری می‌شود که توسط علی قلی میرزا اعتماد السلطنه در قرن ۱۳ قمری، ترجمه شده است. این اثر در حوزه نجوم اسلامی به‌خط نسخ بر روی کاغذ آهار مهره فرنگی کتابت و با میشن کبود ضربی، مجلد شده است. در این نسخه، یادداشتی نیز از تملک اعتماد السلطنه در سال ۱۲۱۸ هجری قمری، به چشم می‌خورد.

از دیگر عناوین آثار خطی این ریاضیدان و اخترشناس نامدار در کتابخانه و موزه ملی ملک می‌توان از نسخه «الیوم و النهار و اللیل»، نام برد. این اثر به خط زیبای نستعلیق چلیپایی پیرامون مبحث زمان سنجی (فقه) در سال ۱۰۸۷ هجری قمری، نوشته شده است.

همچنین دو نسخه از کتاب «التفهیم لاوائل صناعه التنجیم» در این موقوفه وجود دارد که به‌ترتیب به زبان‌های عربی و فارسی، به خط‌های نسخ و شکسته نستعلیق در سده‌های ۱۱ و ۱۳ هجری قمری، نگاشته شده است.

ارائه خدمات به پژوهشگران و علاقه‌مندان

کتابخانه ملی ملک از این آثار خطی نفیس، نسخه دیجیتال و پشتیبان نیز تهیه کرده و آنها را طبق ضوابط این مجموعه در اختیار پژوهشگران داخلی و خارجی، قرار می‌دهد.

همچنین این موقوفه، برنامه‌های علمی متنوعی در سال‌های گذشته با محوریت دانشمندان بزرگ علوم اسلامی نظیر ابوریحان بیرونی، برگزار کرده است. به‌طور مثال، می‌توان به برپایی نشست علمی «کتاب الصیدنه ابوریحان بیرونی و نسخه‌های خطی تحریر فارسی آن» در سال ۱۴۰۱، اشاره کرد.

همچنین عموم علاقه‌مندان با حضور در تالار «علوم در ایران اسلامی» موزه ملی ملک، می‌توانند با ابوریحان بیرونی که در علومی همچون نجوم، ریاضیات، انسان‌شناسی و...، سرآمد زمانه خود بود و آثارش در این موقوفه، آشنا شوند.

گفتنی است، کتابخانه و موزه ملی ملک در سال ۱۳۱۶ شمسی، وقف حرم مطهر رضوی شده و در حال حاضر به نشانی تهران، خیابان امام خمینی (ره)، خیابان سی‌تیر، خیابان یارجانی، خیابان ملل متحد (میدان مشق)، میزبان دوستداران فرهنگ و تاریخ ایرانی- اسلامی، است.

انتهای پیام/