مخاطرات اتمی جدید و تهدید‌های جدی؛ آمریکا پیشتاز ویرانگری معماری کنترل تسلیحات اتمی بین‌المللی

آمریکا در روز نهم آگوست ۱۹۴۵ (۱۸ مرداد ۱۳۲۴) ۲ روز پس از بمباران اتمی هیروشیما ژاپن، ناکازاکی را هدف حمله‌ای مشابه قرار داد؛ در این حمله بمب اتمی موسوم به مرد چاق فاجعه‌ای هسته‌ای را رقم زد.

جهان در سال ۲۰۲۵ در حالی سالگرد ۲ فاجعه بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی را گرامی می‌دارد که ۹ بازیگر دارنده چنین تسلیحات مرگ‌باری در رقابتی تشدیدشده قصد پیشی گرفتن از یکدیگر را دارند و همین امر نگرانی‌های جدی را برای همه جهان ایجاد کرده است.

آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل تاکید کرد که امروز ۸۰ سال پس از آنکه آمریکا ۲ بمب اتمی را بر روی شهر‌های هیروشیما و ناکازاکی ژاپن انداخت، تنها تضمین علیه استفاده از سلاح‌های هسته‌ای، حذف کامل چنین تسلیحاتی است.

وی در پیامی ویدیویی به یازدهمین کنفرانس عمومی شهرداران صلح در ناکازاکی، درخواست خود را برای جهانی عاری از سلاح‌های هسته‌ای تجدید کرد.

دبیرکل سازمان ملل در پیام خود گفت: سلاح‌های هسته‌ای جایی در دنیای ما ندارند، زیرا آن‌ها فقط توهم امنیت و قطعیت ویرانی را ارائه می‌دهند؛ من از همه کشور‌ها می‌خواهم که به خلع سلاح هسته‌ای متعهد شوند.

عصر اتم ۸۰ سال پیش با بمباران اتمی هیروشیما توسط آمریکا در میانه جنگ جهانی دوم آغاز شد؛ هرچند تولد بمب اتمی در بیابان‌های نیومکزیکو تا انگلیس ۵ سال پیشتر رقم خورد.

رونوشتی از سندی دست‌نویس موجود در کتابخانه بودلیان آکسفورد، نخستین توصیف از بمب اتمی به اندازه کافی کوچک برای استفاده به‌عنوان سلاح را نشان می‌دهد.

این سند که در آن زمان فقط در یک نسخه تهیه شده بود، بسیار محرمانه بود و نه فقط جزئیات نحوه ساخت بمب را تشریح می‌کند، بلکه قدرت غیرقابل باور تصور انفجار آن را نیز پیش بینی می‌کند.

در این سند که در سال ۱۹۴۰ نوشته شده، آمده است: چنین انفجاری زندگی را در منطقه وسیعی نابود می‌کند؛ تخمین وسعت این منطقه دشوار است، اما احتمالا مرکز یک شهر بزرگ را پوشش می‌دهد؛ ریزش رادیواکتیو اجتناب‌ناپذیر خواهد بود و حتی تا چند روز پس از انفجار هر فردی که وارد منطقه شود، آسیب دیده یا کشته خواهد شد.

مقاله اتو فریس و رودلف پیرلز، نویسندگان یادداشت یادشده که در فیلم «اوپنهایمر» اثری از آن‌ها یافت نمی‌شود، آغازگر پروژه منهتن است که در نهایت به ساخت بمب منجر شد.

ویژگی‌هایی که در سند یادشده آمده‌اند، در واقع ویژگی‌های مرگ‌بار بمب‌هایی هستند که روی هیروشیما و ناکازاکی انداخته شدند و مرگ آنی دست‌کم ۱۰۰ هزار نفر و مرگ‌های مرتبط بیش از ۱۰۰ هزار نفر در سال‌های بعد را رقم زدند؛ عمده قربانیان غیرنظامیان بودند.

استفاده از تسلیحات اتمی با وجود اینکه طی ۸ دهه گذشته به‌کار گرفته نشده‌اند، تهدیدی جدی است که همه جهان را هدف قرار می‌دهد؛ کارشناسان می‌گویند اگرچه تسلیحات اتمی از زمان جنگ جهانی دوم استفاده نشده‌اند، اما درگیری‌های جاری، جهان را در وضعیت مخاطره‌آمیزی قرار داده است.

مرگ‌بارترین تسلیحات اتمی

بمب‌های اتمی استفاده‌شده علیه هیروشیما و ناکازاکی به ترتیب قدرت انفجاری حدود ۱۶ و ۲۰ کیلو تی‌ان تی را داشتند، در عین حال در مقایسه با سلاح‌های اتمی امروز کوچک بودند.

الکساندرا بل، رئیس بولتن دانشمندان اتمی که برای خلع سلاح اتمی مبارزه می‌کند، گفت: بمب‌های یادشده را اکنون ما سلاح‌های اتمی با قدرت انفجاری کم می‌نامیم؛ تسلیحات اتمی امروزی وحشتناک‌ترین سلاح‌هایی هستند که تاکنون ساخته شده‌اند.

قدرت بمب اتمی که هیروشیما را با خاک یکسان کرد بسیار کمتر از سلاح‌های اتمی مدرن است؛ بسیاری از این سلاح‌های اتمی «با بازده بالا» طرح‌های گرما اتمی هستند که برای نخستین بار در دهه ۱۹۵۰ آزمایش شدند.

در این تسلیحات از قدرت شکافت هسته‌ای که هیروشیما را نابود کرد، برای مهار انرژی بیشتر با ترکیب اتم‌های دیگر با یکدیگر استفاده شده است.

نخستین آزمایش بمب همجوشی با نام رمز «مایک» در سال ۱۹۵۲ دست‌کم ۵۰۰ برابر انرژی بیشتری نسبت به بمب‌های انداخته‌شده در ژاپن تولید کرد.

انواع کلاهک گرما هسته‌ای W۷۶ که در حال حاضر توسط آمریکا و انگلیس مستقر شده‌اند، حدود ۱۰۰ کیلوتن هستند که ۶ برابر قدرتمندتر از بمب هیروشیما هستند.

اگر فقط یک مورد از آن‌ها روی شهری به اندازه لندن انداخته شود، منجر به بیش از یک چهارم میلیون مرگ می‌شود.

بزرگ‌ترین کلاهک در زرادخانه فعلی آمریکا، B۸۳، معادل انفجاری ۱.۲ مگاتن (۱.۲ میلیون تن TNT) دارد و می‌تواند بیش از یک میلیون نفر را فورا از بین ببرد، اما موشک‌های بالستیک قاره‌پیما (ICBM) مدرن برای حمل چندین کلاهک طراحی شده‌اند.

با در نظر داشتن این اعداد و ارقام، می‌توان ارزیابی کرد که کلاهک هسته‌ای موجود در جهان تا چه اندازه مخرب هستند.

مسابقه تسلیحات اتمی

مسابقه تسلیحات اتمی که این وضعیت را ایجاد کرد، مسابقه‌ای بود که فریش و پیرلز در یادداشت ۱۹۴۰ خود تصور کرده بودند؛ اگرچه آن ۲ فکر نمی‌کردند که فرمول پیشنهادی ساخت بمب آن‌ها که بعدا در آزمایشگاه لوس آلاموس نیومکزیکو ساخته شد، هرگز مورد استفاده قرار بگیرد.

پیرلز که از کاربرد بمب اتمی در ژاپن ناراحت شده بود، نقش خود در ساخت بمب را انکار و تلاش کرد برای خلع سلاح اتمی مبارزه کند؛ کاری که همچنان ناتمام مانده است.

تاکنون، هزینه‌های هنگفت ساخت بمب‌های اتمی بیش از معاهده‌های منع اشاعه مانع ساخت تسلیحات اتمی بیشتر توسط دارندگان آن‌ها شده‌اند.

الکساندرا بل گفت: پس از تمام کار‌های بسیار سخت و خسته‌کننده‌ای که برای کاهش خطر‌های اتمی انجام دادیم، اکنون همه چیز در جهت اشتباه در حال حرکت است.

گذشته از رقابت تسریع‌شده در میان دارندگان تسلیحات اتمی، فوتبال هسته‌ای (Nuclear football چمدانی که رئیس‌جمهور آمریکا هنگامی که دور از مراکز فرمان ثابت است برای صدور فرمان حمله در اختیار دارد) کد‌ها و رویه‌های لازم برای صدور مجوز حمله اتمی را در اختیار رئیس‌جمهور آمریکا قرار می‌دهد.

خطر‌های جدید و رشد تهدید‌های جدید

جهان امروز به وضعیت بحران موشکی ۱۹۶۳ کوبا و وقوع درگیری اتمی نزدیک‌تر شده است، اما وضعیت ژئوپلیتیک تکه‌تکه و تب‌آلود اکنون خطرناک‌تر است.

مناقشه تکرارشونده بین هند و پاکستان مسلح به سلاح اتمی، سیاست خارجی نگران‌کننده دونالد ترامپ، استفاده نظامی از هوش مصنوعی و عوامل استرس‌زایی مانند تغییر‌های آب‌وهوایی ترکیبی نگران‌کننده را ایجاد می‌کنند که از دیدگاه بولتن دانشمندان اتمی نشان‌دهنده متزلزل بودن وضعیت بیش از سال ۱۹۶۳ است.

الکساندرا بل گفت: این وضعیت خطرناک‌تر است، اما به شکلی متفاوت؛ تلاقی همه این خطر‌های وجودی جدید، تهدید را در سراسر جهان افزایش می‌دهد.

کاهش تهدیدآمیز تابوی اتمی

۸۰ سال پس از بمباران اتمی هیروشیما و ناگازاکی، تابوی اتمی به‌طور جدی کاهش یافته است؛ خطر‌های گسترش سلاح‌ها و درگیری اتمی همچنان رو به افزایش است، معماری کنترل تسلیحات اتمی بین‌المللی تقریبا فروپاشیده و حرکت برای خلع سلاح اتمی عملا معکوس شده است.

سه تحول، تابوی اتمی را به شدت تضعیف کرده است:

نخست، تشدید رقابت‌های استراتژیک، معضل‌های امنیتی را تشدید می‌کند؛ تنش‌های ژئوپلیتیکی به‌طور قابل توجهی به معماری کنترل تسلیحات بین‌المللی آسیب رسانده است.

رقابت تسلیحاتی جدیدی با محوریت آمریکا شکل گرفته است که با مجموعه‌ای از کنش‌ها و واکنش‌های تشدیدکننده مشخص می‌شود؛ بازیگران مسلح به سلاح اتمی در حال نوسازی زرادخانه‌های اتمی خود هستند تا از تلافی اتمی قابل اعتماد اطمینان حاصل کنند.

دوم، درهم‌تنیدگی فناوری‌های نوظهور مخرب با سامانه‌های تسلیحات اتمی، عدم قطعیت‌ها و خطر‌ها را تشدید می‌کند؛ کشور‌ها به‌طور فعال در حال توسعه قابلیت‌های تهاجمی دقیق متعارف، سامانه‌های دفاع فضایی و موشکی، فناوری‌های سایبری و هوش مصنوعی هستند.

فناوری‌های نوظهور مخرب مانند شمشیری دولبه هستند که ظرفیت برهم زدن ثبات استراتژیک و منجر شدن به تشدید غیرمنتظره درگیری را دارند؛ جامعه بین‌المللی سازوکار‌های موثر یا هنجار‌های بین‌المللی برای تنظیم استقرار و استفاده از این فناوری‌ها ایجاد نکرده است.

سوم، خطر جنگ اتمی واقعی در سال‌های اخیر به‌شدت افزایش یافته است؛ تنش‌های هسته‌ای در طول رویارویی نظامی ۲۰۲۵ هند و پاکستان به‌طور خلاصه تشدید شد، بحث‌های استراتژیک در آمریکا حاکی از آمادگی برای یک جنگ اتمی محدود در آینده نزدیک در شرف آسیا است و حمله‌های نظامی به نیروگاه‌ها و مراکز هسته‌ای غیرنظامی در جریان تجاوز آمریکا و رژیم صهیونیستی به ایران، چالش‌های جدی در امنیت اتمی ایجاد می‌کند.

در درگیری‌های منطقه‌ای آینده، اگر آستانه استفاده از سلاح‌های اتمی کاهش یابد، هم دارایی‌های تسلیحات اتمی و هم تاسیسات هسته‌ای غیرنظامی ممکن است هدف حمله نظامی دشمن قرار گیرند؛ این امر نه تنها به‌طور جدی قوانین بین‌المللی را نقض می‌کند، بلکه خطر بزرگی از تشدید درگیری‌های اتمی و پیامد‌های فاجعه‌بار را نیز به همراه دارد.

این یک مسئله فوری است که جامعه بین‌المللی باید برای رسیدگی و حل آن با هم همکاری کنند.

آنچه حتی نگران‌کننده‌تر است اینکه سلاح‌های اتمی در برخی از نقاط جهان پذیرش عمومی بیشتری پیدا می‌کنند؛ نظرسنجی‌های عمومی نشان می‌دهد که تابوی اتمی به اندازه تابوی مقابله با مثلا استفاده از سلاح‌های شیمیایی قوی نیست.

«عدم استفاده اول» هسته‌ای کلید خلع سلاح هسته‌ای است

سیاست دیرینه «عدم استفاده اول» هسته‌ای نقش مهمی در جلوگیری از جنگ اتمی و حفظ تابوی اتمی ایفا می‌کند.

گوترش، دبیرکل سازمان ملل، از اتخاذ سیاست عدم استفاده آغازین توسط همه بازیگران دارای سلاح اتمی حمایت کرده است.

اکنون جهان به مناسبت ۸۰ ساله شدن بمباران مرگ‌بار اتمی هیروشیما و ناکازاکی، باید از همه بازیگران دارای تسلیحات اتمی بخواهد که به استفاده نکردن از این تسلیحات متعهد شوند و در نزدیک‌ترین زمان ممکن به مذاکره درباره یک کنوانسیون بین‌المللی متعهد شوند که استفاده یا تهدید به استفاده از سلاح‌های اتمی علیه کشور‌های غیراتمی و مناطق عاری از سلاح‌های اتمی را ممنوع کند.

انتهای پیام/