انتشار یکی دیگر از اسناد آرشیو ملی ایران

طبق اعلام روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، در دومین بخش از سلسله روایت‌های «در قاب یک سند» که به بازشناسی اسناد مهم و کمترشناخته شده در آرشیو سازمان اختصاص دارد، یک فرمان تاریخی مربوط به دوره افشاریه از شاهرخ شاه افشار معرفی می‎شود.

عنوان این سند منحصربه‎فرد «فرمان شاهرخ افشار خطاب به کلانتر، کدخدایان و اعیان تبریز، مبنی بر دفع شر مهدی‌خان افشار و اظهار رضایت از اهالی و درخواست تبعیت از رستم‌خان بهارلو حاکم جدید تبریز» است.

تاریخ سند، شوال ۱۱۶۲ هجری قمری، مصادف با شهریور یا مهر ۱۱۲۸ شمسی است و سجع مُهر آن چنین نوشته شده است:
«بسم الله نظام یافت بلطف جناب مرتضوی/ زشاهرخ بجهان دین و دولت صفوی»

سجع مهر حاوی دو نکته کلیدی است: عبارت «جناب مرتضوی» نشان‌دهنده تبعیت شاهرخ از مذهب شیعه پس از مباحث مذهبی چالش برانگیز در دوران نادرشاه است. همچنین اشاره به «دین صفوی» نیز بر همین موضوع تأکید دارد. از سوی دیگر، استناد شاهرخ به دولت صفوی، تلاشی برای مشروعیت‌بخشی به حکومت خود به عنوان نواده شاه سلطان حسین صفوی، آخرین پادشاه این سلسله، محسوب می‌شود؛ نکته‌ای که صراحتاً به آن اشاره شده است.

متن طغرای سند نیز چنین است:
«أعوذُ بالله تعالی فرمان عالی شد».

متن سند به شیوه شکسته نستعلیق نگاشته شده است. از نظر شکل ظاهری نوشتار، فاصله زیاد بین خطوط دیده می‎شود و سطر‌ها در امتداد خطی مستقیم نوشته شده‎اند که بتدریج با نزدیک شدن به لبه سمت چپ، انحنایی به سمت بالا پیدا کرده و سطر به صورت قوسی در آمده است.

اما موضوع این سند، فرمانی است از شاهرخ شاه افشار که خطاب به کلانتران، کدخدایان و اعیان دارالسلطنه تبریز صادر شده است. در این فرمان، شاهرخ شاه از دریافت عریضه‌ای خبر می‌دهد که در آن بزرگان تبریز ضمن ابراز وفاداری و اخلاص خود، چگونگی دفع شرّ مهدی خان افشار را به استحضار رسانده‌اند. شاهرخ شاه در پاسخ، ضمن قدردانی از این دولت‌خواهی، از آنان می‌خواهد که از رستم خان بهارلو، فرستاده و منصوبش برای حکومت تبریز، تبعیت کنند.

مهدی‌خان افشار، یکی از سرداران برجسته نادرشاه بود که پس از مرگ او به ابراهیم شاه افشار، برادرزاده نادر متمایل شد و از جانب وی به حکومت تبریز منصوب شد؛ با این حال، شورش مردم تبریز به کشته شدن شبانه او انجامید. از آنجا که ابراهیم شاه بر سر سلطنت با شاهرخ شاه در کشمکش بود، شاهرخ این واقعه را نشانه اخلاص و وفاداری مردم تبریز به خود دانست و در پی آن، رستم خان بهارلو را به فرمانروایی این شهر برگزید.

این سند با شماره ۳۳۶-۹۹۷ در آرشیو ملی ایران نگهداری می‌شود.

انتهای پیام/