اصلاح به جای حبس؛ نقش مجازات‌های جایگزین حبس در بازپروری و بازگشت مجرمان به جامعه/ صدور احکام جایگزین برای بیش از ۱۵ درصد جرایم با حکم حبس در محاکم خرم‌آباد

نظام عدالت کیفری سنتی، همواره حبس را به‌عنوان محور اصلی مجازات در نظر گرفته است. با این حال، شواهد فزاینده نشان می‌دهد که زندان‌ها، به‌ویژه در موارد جرایم غیرخشونت‌بار یا کم‌شدت، نه تنها نتوانسته‌اند به کاهش پایدار جرم یا اصلاح واقعی مجرمان بینجامند، بلکه گاه به کانون‌های آموزش جرم، تشدید خشونت و قطع پیوند‌های اجتماعی فرد تبدیل شده‌اند. هزینه‌های سرسام‌آور اقتصادی، تراکم جمعیت کیفری و افزایش نرخ تکرار جرم، تنها بخشی از آسیب‌های رویکرد زندان‌محور است.

از این روی استفاده از مجازات‌های جایگزین حبس موضوعی است که مورد تاکید مسئولان قضایی کشور قرار گرفته و رئیس دستگاه قضا چندین مرتبه تاکید کرده است که قضات برای صدور احکام از مجازات‌های جایگزین حبس استفاده کنند.

رضا دلفانی رئیس کل دادگاه‌های عمومی و انقلاب شهرستان خرم‌آباد در رابطه با این موضوع و در گفت‌وگو با میزان، اظهار کرد: حبس به عنوان یکی از مجازات‌های مقرر در قانون به عنوان مجازات سالب آزادی است. با این حال قانون‌گذار در سال ۱۳۹۲ با تصویب قانون مجازات‌های جایگزین حبس، در صدد برآمد تا در برخی موارد به جای مجازات حبس از جایگزین‌های دیگری استفاده کند.

اصلاح مجرمان؛ هدف اصلی مجازات جایگزین حبس 

وی افزود: در نگاه کلی یکی از اهداف مجازات حبس، اصلاح مجرم است. زمانی که دادگاه تشخیص دهد که با مجازاتی غیر از حبس می‌تواند فرد را اصلاح کند، می‌تواند از مجازات جایگزین حبس استفاده کند. آثار منفی حبس‌های کوتاه مدت نه تنها اصلاح مجرم را به دنبال ندارد بلکه حضور این فرد در زندان و هم‌نشینی با مجرمان حرفه‌ای می‌تواند شخص بزهکاری را که جرایم سبک و غیرحرفه‌ای مرتکب شده به یک مجرم خطرناک و حرفه‌ای تبدیل کند. به همین دلیل تصویب قانون مجازات اسلامی در سال ۱۳۹۲ برای پیشگیری از این وضعیت در نظر گرفته شد.

دلفانی یادآور شد: ماده ۶۴ الی ۸۷ این قانون به مجازات‌های جایگزین حبس اختصاص یافته است. بر این اساس در برخی موارد دادگاه مکلف و در برخی موارد مخیر به صدور جایگزین‌های حبس است.

انواع مجازات جایگزین حبس

وی در ادامه از پیش‌بینی ۵ نوع مجازات جایگزین حبس در قانون خبر داد و گفت: جزای نقدی، جزای نقدی روزانه، محرومیت از حقوق اجتماعی، خدمات عمومی رایگان و دوره مراقبت از مهمترین جایگزین‌های حبسی هستند که توسط قانون‌گذار پیش‌بینی شده‌اند.

آیا می‌توان در رابطه با همه جرایم از جایگزین‌های حبس استفاده کرد؟

وی با اشاره به اینکه در یک تقسیم بندی کلی از حیث عنصر روانی جرم، جرایم به دو دسته عمدی و غیرعمدی تقسیم می‌شوند، تصریح کرد: قانون‌گذار در جرایم غیرعمدی و عمدی برای در نظر گرفتن مجازات‌های جایگزین حبس، تفاوت‌هایی را در قانون پیش‌بینی کرده است. بر این اساس در جرایم عمدی اگر مجازات قانونی جرمی حداکثر ۳ ماه حبس باشد، دادگاه مکلف است که حتما مجازات حبس را به جایگزین حبس تبدیل کند.

رئیس کل دادگاه‌های عمومی و انقلاب شهرستان خرم‌آباد ادامه داد: همچنین زمانی که جرم عمدی بیشتر از ۳ ماه تا ۶ ماه (از ۹۱ روز تا ۶ ماه) مجازات حبس داشته باشد به شرطی که متهم سابقه محکومیت موثر قطعی کیفری نداشته باشد، دادگاه مکلف است مجازات حبس را به جایگزین حبس تبدیل کند. اما زمانی که در جرم عمدی، مجازات قانونی بیشتر از ۶ ماه تا یکسال (از ۹۱ روز تا یکسال) باشد دادگاه اختیار دارد که مجازات حبس را به جایگزین تبدیل کند یا خیر.

وی در خصوص پیش‌بینی قانون در رابطه با مجازات‌های جایگزین حبس برای جرایم غیرعمدی نیز، گفت: در رابطه با جرایم غیرعمدی نیز دو فرض متصور است. اگر حداکثر مجازات جرم غیرعمد دو سال باشد دادگاه مکلف است به جای صدور حکم حبس، برای آن جایگزین تعیین کند، اما اگر حداکثر مجازات جرم غیرعمدی بیشتر از دو سال باشد اختیار تعیین یا عدم تعیین مجازات جایگزین در دست دادگاه است.

دلفانی یادآور شد: دادگاه‌های عمومی و انقلاب شهرستان خرم‌آباد نیز در راستای مقررات اعمال مجازات‌های جایگزین حبس، در سال گذشته تلاش کرده با توجه به نوع جرم ارتکابی و ویژگی‌های فردی مجرمان نسبت به صدور احکام جایگزین حبس متناسب با جرایم ارتکابی اقدام کند. به عنوان مثال در قطع عمدی درختان با صدر حکم کاشت نهال و آبیاری و نگهداری از درختان سعی شد بین جرم و مجازات رابطه‌ای منطقی و معنی‌دار وجود داشته باشد.

تلاش برای افزایش صدور احکام جایگزین حبس در شهرستان خرم‌آباد

وی بیان کرد: در همین راستا با صدور مجازات جایگزین حبس برای بیش از ۱۵ درصد از جرایمی که شامل مجازات حبس می‌شد تلاش شد مجازات جایگزین حبس در شهرستان فراوانی بیشتری داشته باشد. این مجازات‌های جایگزین با محوریت حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و ارائه خدمات آموزشی رایگان و مشارکت رایگان در امور عمرانی شهری و روستایی برای مجرمان در نظر گرفته شد. 

استفاده از مجازات‌های جایگزین حبس در چه مواردی ممنوع است؟

رئیس کل دادگاه‌های عمومی و انقلاب شهرستان خرم‌آباد در پاسخ به این سوال که استفاده از مجازات‌های جایگزین حبس در چه مواردی ممنوع است، عنوان کرد: در مواردی مانند جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی که قانون، اعمال مجازات‌های جایگزین را ممنوع کرده امکان استفاده از این تسهیل قانونی وجود ندارد، اما در سایر موارد برای اینکه بتوانیم با صدور این احکام زمینه اصلاح و بازگرداندن مجرمان به جامعه را فراهم کنیم، استفاده از این احکام در دستور کار  دستگاه قضایی قرار دارد.

نقش مجازات‌های جایگزین حبس در اصلاح و بازپروری مجرمان

وی در تشریح نقس این احکام در اصلاح و بازپروری مجرمان، خاطر نشان کرد: با توجه به اینکه این مجازات غالبا در جرایم سبک و کم‌اهمیت و برای مجرمان فاقد سابقه کیفری در نظر گرفته می‌شود استفاده از این احکام می‌تواند نقش تاثیرگذاری در اصلاح مجرم و کمک به خانواده آنها داشته باشد. در برخی احکامی که پیش‌تر صادر شده وقتی مجرم با اقشار آسیب‌پذیر جامعه مواجه شده، پس از پایان دوران محکومیت همان مجرم به صورت داوطلبانه خواستار ارائه خدمات عمومی رایگان به جامعه شده است؛ بنابراین این مجازات‌ها اگر به درستی و متناسب با روحیه، توانایی و جرم ارتکابی مجرم تعیین شود می‌تواند در اصلاح مجرم بسیار اثرگذار باشد و هدفی را که قانون‌گذار از تعیین این مجازات دنبال می‌کرده، محقق کند.

انتهای پیام/