معرفی نفایس کتابخانه و موزه ملی ملک با موضوع ازدواج

یکم ذی‌الحجه برابر با هفتم خردادماه ۱۴۰۴، در تقویم رسمی کشور با عنوان «روز ازدواج» نام‌گذاری شده است. دراین‌میان، مجموعه آثار ارزشمندی در گنجینه کتابخانه و موزه ملی ملک، بزرگترین موقوفه فرهنگی آستان قدس رضوی در تهران، نگهداری می‌شود که بررسی آنها، دریچه‌ای به سوی سبک زندگی و ازدواج در فرهنگ ایرانی- اسلامی به روی علاقه‌مندان می‌گشاید.

رساله‌ها و نسخه‌های خطی

کتابخانه ملی ملک به‌عنوان یکی از شش کتابخانه مهم کشور در حوزه نسخه‌های خطی، دارای نسخه‌های نفیسی است که روایت‌های جذاب و قدیمی مرتبط با موضوع ازدواج را برای نسل امروز، نقل می‌کند. از جمله این آثار خطی می‌توان به «رساله روایت در بیان عشق خدیجه (س) و نکاح پیغمبر (ص)» به‌خط نستعلیق محمدعلی خان، اشاره کرد که قدمت آن به قرن ۱۲ هجری قمری، برمی‌گردد.

همچنین می‌توان از «رساله یوسف و زلیخا» متعلق به قرن ۹ هجری قمری و نسخه خطی «سبع المثانی: سبعه ابحر یا مظفرنامه» از محمد ابراهیم ساغر اصفهانی که در سال ۱۲۹۴ هجری قمری کتابت شده است، نام برد.

اسناد تاریخی ارزشمند

از طرف دیگر، در کتابخانه و موزه ملی ملک، مجموعه اسناد تاریخی متنوعی نگهداری می‌شود که بخشی از آنها اعم از نامه، نکاح‌نامه، وکالت‌نامه، التزام‌نامچه، پرسش شرعی، استشهادنامه و حرز یا دعای عشق، گوشه‌ای از آداب و رسوم مراسم ازدواج در ادوار گذشته را، بیان می‌کند.

عقدنامه میرزا تقی‌خان امیرکبیر و ملک‌نساءخانم معروف به ملک‌زاده‌خانم (عزت‌الدوله) خواهر تنی ناصرالدین‌شاه قاجار، در سال ۱۲۶۵ هجری قمری، یکی از این اسناد ارزشمند تاریخی است. این عقدنامه در ابعاد ۵/۹۳ در ۳/۱۳۱ سانتی‌متر، از نفیس‌ترین و بزرگ‌ترین اسناد برگی این مجموعه به شمار می‌آید که از نظر محتوایی می‌توان آن را سند دیوانی یا حکم حکومتی نیز دانست.

نکاح‌نامه حاج حسین آقا ملک، بنیانگذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک و نواب قدسیه (سیده زهرا) فرزند حاج سیدمیرزا عبدالله، متولی مسجد جامع گوهرشاد، نیز از عقدنامه‌های دفترچه‌ای این مجموعه است که قدمت آن به سال ۱۳۲۴ هجری قمری برمی‌گردد و از نظر ساختار محتوایی، شکلی و هنری، ارزشمند و قابل بررسی است.

عقدنامه آقامیرزا علیرضا طبیب فرزند میرزا فتحعلی حکیم با بی‌بی علیه خانم ملقب به بتول فرزند آقا عبدالرحیم تُرشیزی در سال ۱۳۰۶ هجری قمری، از دیگر اسناد نفیس این مجموعه است که تذهیب و محتوای قابل توجه ادبی دارد.

همچنین می‌توان به صورت جهیزیه سند عقدنامه بین عبدالعزیز میرزا بهاءالسلطان با خجسته خانم، اشاره کرد که به‌خط سیاق در سال ۱۳۳۰ هجری، نوشته شده است.

در لابه‌لای این اسناد تاریخی، نامه ضابطه شیرازی به حاج حسین آقا ملک در سال ۱۳۵۱، نیز به چشم می‌خورد. وی با ارسال این نامه قصد داشته، تقاضای مساعدت مالی فردی را به گوش این بزرگمرد برساند که برای وصلت با دختر مورد علاقه‌اش نیاز به کمک داشته است.

اشیای نفیس موزه‌ای

همچنین در کتابخانه و موزه ملی ملک، اشیای موزه‌ای وجود دارد که مرتبط با موضوع ازدواج است. به عبارتی این آثار نفیس، روزگاری در سفره عقد زوجی استفاده شده یا در قالب جهیزه نوعروسی به خانه بخت برده شده است. شمعدان‌های لاله، گلاب‌پاش، جانماز ترمه، بقچه زری، سماور برنجی و...، نمونه‌ای از این آثار است.

دراین‌بین، «پرده قلابدوزی شکارگاه بهرام» و «قلمدان لاکی منقوش به تصویر مجلس عقدکنان متعلق به قرن ۱۱ قمری»، موجود در گنجینه ملک نیز می‌تواند بازدیدکنندگان این موزه را با آداب و رسوم ازدواج در گذشته‌های دور پیوند دهد.

تمبر مخصوص کابین‌نامه متعلق به دوره ناصرالدین شاه قاجار، از دیگر آثار موزه ملک با این موضوع است. روزگاری این تمبر‌ها بر قباله نکاح، کابین‌نامه‌ها یا عقدنامه‌ها چسبانده می‌شد تا به آنها اعتبار ببخشد.

برخی از این اشیای تاریخی نفیس از جمله وسایل وقفی منزل حاج حسین آقا ملک است. بعضی از آنها نیز توسط بانو ایران دستغیب بهشتی به این موزه، اهدا شده است.

تولید آثار با موضوع ازدواج

کتابخانه و موزه ملی ملک علاوه بر نگهداری و نمایش آثار تاریخی و هنری با موضوع ازدواج، اقدامات ارزشمندی نیز در سال‌های گذشته با محوریت معرفی سبک زندگی ایرانی- اسلامی و ازدواج در فرهنگ این مرز و بوم، انجام داده است.

از جمله این اقدامات می‌توان از چاپ کتاب «قباله‌های ازدواج در کتابخانه و موزه ملی ملک (۱۱۹۸ تا ۱۳۷۳ ه. ق.)» برپایه عقدنامه‌های تاریخی گنجینه اسناد این مجموعه، در سال ۱۴۰۱، توسط انتشارات این موقوفه در تهران، نام برد.

این کتاب با تحقیق و تصحیح مهتا باصفا و مرضیه مرتضوی قصاب‌سرایی با محوریت بررسی و پژوهش بر ۴۸ سند تاریخی موجود در کتابخانه و موزه ملی ملک، روانه بازار نشر شده است.

همچنین می‌توان به طراحی و تهیه بسته نمایشگاهی سیاری با عنوان «النکاح السنتی؛ ازدواج به روایت آثار کتابخانه و موزه ملی ملک» اشاره کرد که در آن تصویر‌هایی از اسناد تاریخی، نسخه‌های خطی و آثار موزه‌ای این گنجینه، بر روی افزون بر ۴۰ تابلو به چاپ رسیده است. تعدادی از تابلو‌های این نمایشگاه سیار، مراحل ازدواج در سنت ایرانی؛ از خواستگاری و بله‌برون تا پاگشا را، نشان می‌دهد.

به همت این مجموعه، کلیپ‌های دیدنی نیز با موضوع ازدواج تولید شده است که می‌توان به «عقدنامه امیرکبیر» و «نمایشگاه النکاح سنتی»، اشاره کرد. علاقه‌مندان با مراجعه به بخش فیلم‌خانه در وب‌سایت کتابخانه و موزه ملی ملک به نشانی www.malekmuseum.org می‌توانند به تماشای این کلیپ‌ها بنشینند.

گفتنی است، کتابخانه و موزه ملی ملک، در سال ۱۳۱۶ شمسی، وقف حرم مطهر رضوی شده و در حال حاضر، همه‌روزه به جز روز‌های تعطیل، در ساعات ۸:۳۰ تا ۱۶:۳۰، به نشانی تهران، خیابان امام خمینی (ره)، خیابان سی‌تیر، خیابان یارجانی، خیابان ملل متحد (میدان مشق)، آماده خدمات‌رسانی به اهل علم و هنر است.

انتهای پیام/