بلای «مگامال»ها و «سرا»ها
وحید عظیم‌نیا در یادداشتی در روزنامه جوان نوشت: تاکسی‌های تلفنی تا همین چند سال پیش یگانه حریف جابه‌جایی مسافران درون‌شهری و حتی برون‌شهری بودند و به دلیل انحصاری که وجود داشت، این راننده‌های تاکسی‌های تلفنی بودند که تعیین می‌کردند کی و چه زمانی و با چه کیفیتی به نیاز مسافران پاسخ می‌دهند، البته تاکسی‌های درون‌شهری هم دست‌کمی از آژانس‌ها نداشتند، مخصوصاً زمانی که برف و باران می‌بارید یا مناسبتی بود و حجم مسافران زیاد و تعداد تاکسی‌ها کمتر می‌شد، آن‌وقت برای طی یک مسیر، کرایه ماشین به قیمت ماشین تنه می‌زد! در چنین فضای انحصاری، تاکسی‌های اینترنتی وارد بازار شدند و مردم به شدت از آنها استقبال کردند و تجمعات و پیگیری‌های رانندگان تاکسی‌ها ره به جایی نبرد و در یک فضای رقابتی، آژانس‌ها حذف شدند، اما حالا ورق برگشته و انحصار تاکسی‌های اینترنتی شروع شده است و همان بلایی را سر مردم می‌آورند که انحصار قبلی می‌آورد. متأسفانه نحوه مواجهه با تاکسی‌های اینترنتی و شهری منطقی نبود و باعث شد صرفاً یک انحصارگر برود و یک انحصارگر دیگر وارد بازار شود. این چرخه بلا در حال تکرار با «مگامال»ها و «سرا» هاست. اما چگونه؟
راه‌مان حتماً به خیلی از فروشگاه‌های بزرگ افتاده است که اسامی مختلفی را یدک می‌کشند، از «فروشگاه‌های زنجیره‌ای» تا «مگامال‌ها»، «سراها»، «مهدها» و «شهرها»، اما همگی در یک نکته، همسانی دارند، آن هم «انحصار» است، به این معنی که در تلاش هستند تنها مرجع برطرف‌کننده نیازهای متنوع مصرف‌کنندگان باشند. آنها غالباً این پیام را منتقل می‌کنند که «ما»! جوابگوی همه نیازهای مصرف‌کنندگان هستیم، از پوشاک، خوراک و کالای خواب گرفته تا مبلمان، لوازم خانگی و الخ. با همین نگاه هم در جای‌جای ایران‌مان، مخصوصاً در شهرهای بزرگ «سرا»ها و «مگامال»ها و «مهد»ها به صورت قارچ‌گونه در حال رشد هستند. در پایتخت کشور که شماره چنین جاهایی به صورت تصاعدی در حال افزایش است.
چرایی استقبال
به دلیل همان داستان یکه‌تازی آژانس‌ها و استقبال مردم از تاکسی‌های اینترنتی در ابتدای امر، در اینجا نیز مردم ابتدا به چند دلیل از فروشگاه‌های بزرگ استقبال کردند؛ نخست آنکه معتقدند برای تهیه اقلام مورد نیاز، لازم نیست نقطه به نقطه شهر را بگردند و به جای آن با مراجعه به یک نقطه، کالای مدنظر را تهیه می‌کنند، پس در وقت صرفه‌جویی شده است. دوم آنکه خطر (ریسک) خرید (اصل بودن، باکیفیت بودن و خدمات پس از فروش) از فروشگاه‌های بزرگ نسبت به فروشگاه‌های خرد کمتر است و نکته سوم، فروش اقساطی فروشگاه‌های بزرگ است که با لطایف‌الحیلی به مردم قبولانده‌اند که اگر از ما خرید کنید، برنده‌اید. غالب رسانه‌های کشور از جمله رادیو و تلویزیون ملی هم دربست در اختیار آنهاست، چرا؟ چون پول دارند، همین!
فرجام «ره ترکستان»
اما فرجام این «ره ترکستان» چه خواهد بود؟ پاسخ چنین پرسشی خیلی به مقدمه‌چینی نیازی ندارد، همان بلایی که تاکسی‌های اینترنتی با حذف آژانس‌ها و ایجاد انحصار بر سر مردم آوردند، در اینجا هم اگر مدیریت نشود، مصداق پیدا خواهد کرد.
یکی از مهم‌ترین آسیب‌هایی که فروشگاه‌های بزرگ یا همان «مگامال» ها، «سرا»ها و «مهد»ها به اقتصاد وارد می‌کنند، تضعیف کسب‌وکارهای کوچک و متوسط است.
کسب‌وکارهایی که در این فروشگاه‌ها مستقر هستند، معمولاً منابع مالی و قدرت رقابتی کمتری نسبت به فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ دارند.
این تفاوت‌های اقتصادی باعث می‌شود کسب‌وکارهای محلی در برابر قیمت‌ها و تبلیغات گسترده فروشگاه‌های بزرگ، قادر به رقابت نباشند و در نهایت مجبور به تعطیلی یا کاهش فعالیت خود شوند.
تغییر فرهنگ مصرف
مهم‌ترین آثار سوء این فروشگاه‌ها اگر موفق به ایجاد انحصار کامل شوند، این است که فرهنگ مصرف را تغییر خواهند داد، یعنی این فروشگاه‌ها تعیین خواهند کرد که مردم چه چیزی را مصرف کنند، چون مردم حق انتخابی به جز آنچه آنها تعیین و در معرض فروش گذاشته‌اند، نخواهند داشت، به عبارتی من مصرف‌کننده باید صرفاً از فلان «ویژند»هایی (برندها) خرید کنم که فروشگاه‌های بزرگ انتخاب کرده و محصول آن را در معرض فروش گذاشته‌اند.
«مگامال»ها و «سرا»ها معمولاً با تمرکز بر «ویژند»های خاص، به نوعی انحصار در بازار می‌آفرینند. در این وضعیت، تعداد کمی از ویژندها و شرکت‌ها بخش اعظم فروش بازار را به دست می‌گیرند، این پدیده باعث کاهش تنوع کالاها و خدمات می‌شود و مصرف‌کنندگان دیگر امکان انتخاب از میان برندهای متنوع و کیفیت‌های مختلف را نخواهند داشت.
علاوه بر این، انحصار قدرت زیادی به دست بازیگران بزرگ بازار می‌دهد و آنها می‌توانند قیمت‌ها را بالا ببرند یا شرایط ناعادلانه‌ای را برای تأمین‌کنندگان و مشتریان ایجاد کنند. به این ترتیب، رقابت سالم که موتور محرک اقتصاد است، به شدت کاهش می‌یابد.
این مراکز عمدتاً در گروه‌های سنی و طبقاتی خاص، به عنوان کانالی برای واردات کالاهای مصرفی و فرهنگ‌های غیربومی عمل می‌کنند. نوع فضاسازی داخلی آنها می‌تواند تصویری از زندگی ایده‌آل در یک دنیای مرفه و بدون دغدغه‌های اجتماعی و اقتصادی به مردم ارائه دهد.
تضعیف اقتصاد محلی
همچنین «مگامال» ها، «سرا»ها و «مهد»ها با جذب حجم بالای مشتریان و ایجاد بازار انحصاری، قادر به جذب بیشتر نیروی کار هستند، این در حالی است که بسیاری از مشاغل کوچک و متوسط که در بازارهای محلی فعالیت دارند، قادر به رقابت در این فضا نیستند و این امر می‌تواند به کاهش اشتغال در این بخش‌ها منجر شود. به علاوه، بسیاری از کارمندانی که در این فروشگاه‌ها مشغول کار می‌شوند، شغل‌های کم‌درآمد و ناپایدار دارند که این موضوع به معنای افزایش بی‌ثباتی شغلی و کاهش کیفیت زندگی برای کارکنان است.
به باور برخی کارشناسان، از طرفی گسترش فروشگاه‌های اینچنینی می‌تواند به تضعیف اقتصاد محلی و کاهش پیوندهای اجتماعی بینجامد چراکه به باور خبرگان، در گذشته بازارهای محلی و مراکز خرید کوچک‌تر نقش مهمی در تقویت روابط اجتماعی و تبادل فرهنگی بین افراد ایفا می‌کردند، اما با گسترش «مگامال»ها و «سراها»ها و «مهد»ها و تمرکز بخش‌های مختلف خرید و فراغت در این مراکز، تعاملات اجتماعی رنگ می‌بازد. این تغییرات، به ویژه برای طبقات متوسط شهری می‌تواند باعث کاهش حس تعلق به محله‌ها و هویت محلی شود.
چه باید کرد
شاید فروشگاه‌های بزرگ در کوتاه‌مدت برای برخی مصرف‌کنندگان جذاب و مفید به نظر برسند، اما در بلندمدت، پیامدهای منفی زیادی برای اقتصاد خرد و بازارهای محلی دارند.
کاهش رقابت، انحصار در بازار و آسیب به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط می‌تواند تهدیدی جدی برای پایداری اقتصادی باشد. برای مقابله با این تهدیدات چه باید کرد؟
گام اول تجربه گرفتن از «انحصار مدرن» تاکسی‌های اینترنتی است چراکه مسئولان وقت از تاکسی‌های تلفنی حمایت کافی نکردند و آنها حذف و به کنار گذاشته شدند و پایان آنها، آغاز انحصار دو تاکسی اینترنتی فعلی کشور است که حتی به خطوط قرمز ملی هم اعتنایی ندارند و رشد دیگر سکوهای رقیب‌شان را هم سرکوب می‌کنند. تبعات مدیریت نکردن روند رشد و فعالیت «مگامال»ها، «سرا» ها» و «مهد»ها هزینه سنگینی خواهد داشت.
گام دوم آن است که باید سیاست‌های حمایتی از کسب‌وکارهای محلی و نظارت‌های دقیق‌تری بر روندهای انحصاری در بازارهای تجاری اعمال شود. نکته سوم توزیع عادلانه اعتبارات بانکی بین این فروشگاه‌ها و فروشگاه‌های خرد است.
به گفته برخی کسبه، این فروشگاه‌ها از مردم سوءاستفاده می‌کنند؛ سوءاستفاده‌هایی که در کشاندن مردم به این سراها و فروشگاه‌های بزرگ نمود پیدا می‌کند.
شما الان برای گرفتن وام به بانک‌ها بروید، ببینید آیا وام دارند به شما بدهند؟ الان دو بانک تبلیغ دروغین می‌کنند که ما ۳۰۰ و ۲۰۰میلیون وام با ۲ درصد می‌دهیم! بروید بپرسید شرایطشان چیست؟ چند درصد پول باید سپرده کنید و از آن طرف دو ضامن می‌خواهند و شش ماه پولتان باید بلوکه شود و گردش مالی داشته باشید، خب کسبه هم همین مردم هستند، آنها نگاه می‌کنند، می‌بینند در بانک‌ها نمی‌توانند تعاملی را که فروشگاه‌های بزرگ با بانک‌ها دارند، انجام دهند.
به‌طور کلی کنترل انحصار مگامال‌ها (مراکز خرید بزرگ) نیازمند رویکردهای چندجانبه و همکاری میان دولت، کسب‌وکارها و جامعه است و باید به چند نکته اصلی توجه کرد:
۱. تنظیمات قانونی و مقرراتی: دولت می‌تواند مقرراتی وضع کند که به محدود کردن قدرت بازار «مگامال»ها، «سرا»ها و «مهد»ها کمک کند. این قوانین می‌توانند شامل محدودیت‌هایی برای اندازه و تعداد شعبه‌های مگامال‌ها یا الزامات برای حمایت از کسب‌وکارهای محلی باشند.
۲. حمایت از کسب‌وکارهای کوچک و محلی: ایجاد برنامه‌های حمایتی برای کسب‌وکارهای کوچک و محلی می‌تواند به رقابت‌پذیری آنها کمک کند. این موضوع شامل اعطای وام‌های کم‌بهره، مشاوره‌های تجاری و تسهیلات مالیاتی می‌شود.
۳. افزایش شفافیت: ایجاد سیستم‌هایی برای نظارت بر قیمت‌ها و کیفیت خدمات در «مگامال»ها می‌تواند به افزایش شفافیت و جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی کمک کند.
۴. تشویق به رقابت: فراهم کردن بسترهایی برای ورود کسب‌وکارهای جدید و کوچک به بازار می‌تواند به افزایش رقابت کمک کند. این موضوع شامل تسهیل مجوزها و کاهش موانع ورود به بازار است.
۵. آموزش مصرف‌کنندگان: افزایش آگاهی مصرف‌کنندگان نسبت به مزایای خرید از کسب‌وکارهای محلی و کوچک می‌تواند به کاهش وابستگی آنها به مگامال‌ها کمک کند.
۶. توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل عمومی: بهبود دسترسی به مراکز خرید کوچک و محلی از طریق حمل‌ونقل عمومی می‌تواند به افزایش ترافیک در این مکان‌ها کمک کند.
۷. برگزاری رویدادها و بازارهای محلی: برگزاری رویدادها و بازارهای محلی می‌تواند به ترویج محصولات محلی و جذب مشتریان به سمت کسب‌وکارهای کوچک کمک کند.
انتهای پیام/
هر روز ثروتمندان گردن کلفت تر
فقرا ضعیف تر و واز بین می‌روند
قانون بقا