تل‌چگاسفلی یک ثروت ملی است

به گزارش گروه جامعه ، عباس مقدم عضو هیئت علمی پژوهشکده باستان شناسی و سرپرست پروژه پیش از تاریخی زهره این مطلب را در نشست تخصصی «پژوهشکده باستان شناسی» مطرح کرد.

وی با اشاره به پیشینه پژوهش‌ها و اجرای برنامه میدانی تعیین عرصه و پیشنهاد حریم تل چگاسفلی در اردیبهشت سال ۱۳۹۴ این برنامه را فرصتی برای ارزیابی به دقت این محوطه دانست و تصریح کرد: اِعمال روش‌های مختلف میدانی اعم از باستان‌شناسی لندسکیپ و بکارگیری تکنیک‌های مدرنی، چون ژئومغناطیس و نیز مستند سازی دقیق از وضع موجود محوطه و پیرامونش این امکان را به ما داد که فهم خوبی از تل چگاسفلی به‌دست آوریم.

وی در ادامه با اشاره به مشاهدات همزمان از استخوان انسانی و سفالی در بخش‌هایی از اراضی کشاورزی منطقه از سوی اهالی که همزمان با بازه زمانی استقرار در تل چگا سفلی بوده است تصریح کرد: باستان شناسان دهه‌ها منتظر این کشف بودند.

این باستان شناس، پس از کشف گورستان متعلق به اواخر هزاره پنجم شوش در سال‌های ۱۹۰۶ تا ۱۹۰۸ میلادی و گورستان‌های هکلان و دمگر پرچینه در ارتفاعات ایلام در اوایل دهه ۱۹۷۰ میلادی که هر دو گورستان از جمله قدیمی‌ترین گورستان‌های کشف شده ایران هستند، هیچ گزارشی از گورستانی باستانی با این قدمت در دست نبود.

وی با بیان اینکه مهمترین کشف گروه باستان شناسی در طی برنامه میدانی تعیین عرصه و حریم شناسایی گورستانی بود که ظاهرا در بخش‌های جنوبی محوطه قرار داشت گفت: برای ارزیابی بهتر گورستان، بررسی‌های دقیق‌تری صورت گرفت و با استفاده از ژئومغناطیس دریافتیم که پراکندگی گور‌های گورستان به طرز خارق العاده‌ای زیاد است.

وی در ادامه با بیان اینکه پس از اتمام مطالعات میدانی تعیین عرصه و حریم برنامه‌ای پنج ساله تنظیم و به همراه گزارشی مفصل از کشفیات این محوطه و تأکید بر اهمیت آن در نزدیکی اش به خلیج فارس و گورستانی عظیمی که در خود جای داده به ریاست وقت پژوهشگاه ارایه و با تصویب طرح بلند مدت «پروژه پیش از تاریخی زهره» در نهمین جلسه شورای پژوهشی پژوهشگاه این پروژه وارد مرحله اجرای برنامه شد افزود: پس از تصویب پروژه پیش از تاریخی زهره، اولین سری از فعالیت‌های میدانی در بخش گورستان تل‌چگاسفلی در زمستان ۱۳۹۴ انجام شد.

عضو هیات علمی پژوهشکده باستان شناسی با بیان اینکه با استفاده از تکنولوژی ژئومغناطیس سه کارگاه در بخش آبکند جنوب غربی محوطه ایجاد شد تصریح کرد: پس از دو ماه کاوش، مجموعا هشت گور کاوش شد و دستاورد‌های مهمی از جمله، الگوی تدفین مردگان، ساختمان متنوع گورها، اشیاء متنوع و فراوانی فلز مس در بین آن‌ها و بسیاری از ویژگی‌های اندامی مردگان به دست آمد.

وی افزود: به منظور درک ساختار‌های معماری محوطه تل‌چگاسفلی و براساس مطالعات ژئومغناطیس صورت گرفته، دو کارگاه در پشته شرقی محوطه ایجاد شد و به رغم دستاورد‌های مهم شامل شناسایی واحد‌های منسجم معماری مربوط به اواسط و اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد، کاوش‌های این فصل با مداخله اهالی منطقه که در صدد کسب مجوز گاز رسانی به روستای چگاسفلی بودند ناتمام ماند.

حفاظت در حین و پس از کاوش

وی مهمترین هدف پروژه پیش از تاریخی زهره را حفظ میراث فرهنگی منطقه دانست و تصریح کرد: وظیفه اصلی ما حفاظت از میراثی است که طی هزاران سال برجای مانده است، برای این منظور، معتقدیم که معرفی درست و بهینه میراث چگاسفلی خود یک نوع حفاظت است.

وی تأکید کرد: طی کاوش‌های صورت گرفته، همواره حفاظت حین کاوش مد نظر بوده و به رغم تنگنا‌ها همواره امر حفاظت به نحو احسن انجام شده است.

مقدم با بیان اینکه کیفیت نگهداری یافته‌های کاوش، حفاظت از کارگاه‌های کاوش، حفاظت حین کاوش و نهایتا، حفاظت و مرمت پس از کاوش همواره مد نظر قرار گرفته تصریح کرد: «همکاران ما در موزه ملی بیش از هشت ماه تمامی یافته‌های به دست آمده از کاوش در گورستان تل‌چگاسفلی را به نحو احسن تثبیت و مرمت کردند.

به گفته این باستان شناس، علاوه بر آن، پروژه پیش از تاریخی زهره بر خود وظیفه می‌داند تا از عرصه و حریم مصوب و ابلاغ شده نهایت مراقبت را به عمل آوردودر همین راستا و برای حفاظت بهینه تر، در سال جاری تل‌چگاسفلی در زمره یکی از پایگاه‌های ملی میراث فرهنگی قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه طی کاوش‌های سال ۱۳۹۴ در بخش گورستان تل‌چگاسفلی، بیش از ۴۲۰۰ نفر شامل دانش آموزان مدارس، اهالی و مسئولین منطقه از کارگاه‌های کاوش بازدید کردند گفت: علاوه بر آن، طی دو سمینار اولی در دانشگاه برلین آلمان و دوتای دیگر در موزه ملی ایران دستاورد‌های کاوش در تل‌چگاسفلی برای پژوهشگران و دوستداران میراث فرهنگی ارائه و سه نمایشگاه از یافته‌های ارزشمند تل چگا سفلی برگزار شد.

چشم انداز آینده

مقدم تل‌چگاسفلی را یک ثروت ملی دانست و تصریح کرد: باستان شناسی سنتی کاری به بهره گیری از ثروت‌هایی اینچنینی برای توسعه فرهنگی و اقتصادی مناطقی که این آثار در آن مناطق قرار دارند نداشته و صرفا پی گیر پرسش‌ها و مشکلات تاریخی خود با استفاده از فرصت‌هایی که کاوش‌ها یا بررسی‌های باستان‌شناسی در اختیار می‌گذاشت بود.

وی تأکید کرد: با توجه به این رویکرد انگاره آسیب رسان بودن مطالعات باستان‌شناسی درست است.

وی گفت: به عبارت دیگر اگر فرصت‌هایی که آثار باستانی به طور بالقوه دارند به بالفعل در نیاید، کاوش‌های باستان‌شناسی در درجه اول به بافت‌های باستانی آسیب رسانده و ثمره قابل توجهی جز انتشار مقالات یا کتب در بر نخواهد داشت، اما صرف نظر از باستان‌شناسی سنتی، امروزه باستان‌شناسی ید طولایی در توسعة فرهنگی و اقتصادی مناطق دارد.

مقدم نمونه عینی چنین رویکرد نوینی را پروژه موفق چتل‌هویوک در دشت قونیه ترکیه دانست و تصریح کرد: تا پیش از شروع پروژه تحقیقاتی به رهبری یان هادر در آن محوطه، مردم منطقه از خاک آن محوطه برای بهره دهی به زمین‌های کشاورزی شان استفاده می‌کردند و به عبارت دیگر، وجود آن محوطه را لکه‌ای مزاحم در اراضی کشاورزی خود می‌پنداشتند، اما با رویکرد موفقی که آن پروژه در دشت قونیه به کار گرفت، امروزه پس از گذشت بیست سال از شروع پروژه، زندگی بیشتر اهالی منطقة قونیه با چتل‌هویوک گره خورده و خود مردم بیش از هر ارگان و نهاد دولتی و رسمی در صدد حفظ محوطه برآمده اند.

این باستان شناس تأکید کرد: تل‌چگاسفلی و دشت زیدون به طور اخص و شهرستان بهبهان و کرانه‌های خلیج فارسی که فاصله چندانی با چگاسفلی ندارد بطور اعم قابلیت‌های بی‌بدیلی در توسعه اقتصادی و فرهنگی منطقه دارد، برای این منظور طرح‌های مفصلی برای تداوم پژوهش‌های باستان‌شناسی و ایجاد زمینه‌های ملموس برای بهره‌گیری از این ثروت عظیم در دستور کار قرار گرفته و طی جلسات متعددی به مسئولین طراز اول استانی ارائه شده است.

وی ابراز امیدواری کرد: با کمک اهالی منطقه و مسئولین موثراستانی به زودی برنامه‌های ما جامه عمل بپوشد و در نهایت میراث بی‌نظیر تل‌چگاسفلی در آینده‌ای نه چندان دور در زمره یکی از آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی قرار گیرد.

محوطه باستانی تل چگاسفلی از وسیع‌ترین محوطه‌های پیش از تاریخی خوزستان، در دشت زیدون (زهره) و در حاشیه جنوبی رودخانه زهره قرار گرفته است.