اختلاف واقعیت‌ با آنچه روایت می‌شود؛ تصویر رسانه‌ها از افراد دارای معلولیت تا چه اندازه دقیق است؟

افراد دارای معلولیت بیش از ۱۰ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و در حالی که در زمینه‌های مختلف دارای استعداد و توانا‌هایی فراوانی هستند نیاز‌های ویژه‌ای نیز دارند و لازم است برای شکوفایی استعدادهایشان و بهره‌مندی جامعه از حضورشان به نیاز‌های ویژه و حقوق اجتماعی آن‌ها توجه شود. در این میان رسانه‌ها نقش بسزایی در فرهنگ‌سازی در مورد افراد دارای معلولیت و احقاق حقوقشان دارند و یکی از سوال‌هایی که در این مورد مطرح می‌شود این است که آیا رسانه‌ها از جمله فیلم‌ها، سریال‌ها و برنامه‌های مختلف تصویر درستی از افراد دارای معلولیت نشان داده‍‌اند و اقدام‌هایشان در فرهنگ‌سازی موثر بوده است؟ 

معلولیت محرومیت فرد دارای محدودیت‌های مختلف از حقوق برابر اجتماعی است

در همین رابطه محمدعلی الستی، جامعه شناس ارتباطات و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با میزان ضمن اشاره به اینکه در ذهنیت اجتماعی ما مفهوم معلولیت به درستی جا نیفتاده است، گفت: معلولیت در ذهن افراد نوعی ناتوانی فیزیکی و ذهنی است و افرادی که شرایط جسمی و روحی مطابق اکثریت جامعه را ندارند از جمله معلولان به حساب می‌آیند این در حالیست که اگر درست به این قضیه نگاه کنیم معلولیت ناشی از عدم تناسب وضعیت اجتماعی و شرایط فرد است.

وی با بیان اینکه معلولیت محرومیت فرد دارای محدودیت‌های مختلف جسمی، حرکتی، حسی، ذهنی و روانی از حقوق اجتماعی برابر با دیگران به دلیل موانع محیطی از جمله موانع فرهنگی، ذهنی، اجتماعی، فیزیکی و.. است، ادامه داد: اگر همه افراد با فردیت خودشان احترام داشته باشند و وجودشان به رسمیت شناخته شود چنانچه فردی شبیه بقیه نباشد و نتوانیم امکانات لازم را برای حضورش فراهم کنیم در آن صورت معلولیت متوجه فرد نیست و متوجه جامعه است، معلولیت طی رابطه فرد و جامعه ایجاد می‌شود. ممکن است هر فردی ویژگی‌های منحصر به فردی داشته باشد و اگر جامعه نتواند تفاوت‌ها را به رسمیت بشناسد عملا نمی‌تواند به وظایف حیاتیش عمل کند و زندگیش را به صورت طبیعی ادامه دهد.

این جامعه شناس ارتباطات با بیان اینکه باید در مورد این افراد به رفع تبعیض بپردازیم و این ذهنیت را که افراد معلول هستند کنار بگذاریم و اینگونه به موضوع نگاه کنیم که این افراد متفاوت هستند و تفاوت‌ها را به رسمیت بشناسیم، افزود: متاسفانه رسانه‌ها تاکنون کار اثربخشی در این زمینه انجام ندادند و کمتر شاهد روزنامه نگاری تحقیقی هستیم. متاسفانه در برخی از سریال‌ها شاهد این مسئله هستیم که معلولیت به عنوان عقوبت گناه در نظر گرفته می‌شود که بسیار نگاه ناشایست و نادرستی به این مسئله است و این امر موجب می‌شود جامعه نتواند حقوق این افراد رعایت کند.

این استاد دانشگاه بیان کرد: کار رسانه‌ها به عنوان برجسته‌ترین نهاد‌های مدنی و رکن چهارم دموکراسی این است که مفهوم معلولیت را به درستی جا بیندازند به جامعه بفهمانند که معلولیت محرومیت فرد دارای محدودیت‌های مختلف از حقوق برابر اجتماعی است و اگر نگذارید فرد محروم شود دیگر معلول نیست.  

صدا و سیما برنامه کلانی برای افراد دارای معلولیت ندارد

همچنین کامران عاروان، مدیر جامعه معلولان نیز در گفت‌وگو با میزان در این رابطه توضیح داد: بحث رسانه و معلولان از قدیم نیز مطرح بود است، در ماده ۲۱ قانون حمایت از افراد دارای معلولیت نیز عنوان شده است که «سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران مکلف است حداقل پنج ساعت از برنامه‌های خود را در هفته به صورت رایگان در زمان‌های مناسب به برنامه‌های سازمان و تشکل‌های مردم نهاد حامی افراد دارای معلولیت به منظور آشنایی مردم با حقوق، توانمندی‌ها و مشکلات این افراد اختصاص دهد و نسبت به زیرنویسی فیلم‌ها و برنامه‌های شبکه‌های مختلف سیما، استفاده از رابط ناشنوایان و نیز پخش توصیف شنیداری فیلم‌ها جهت افراد نابینا اقدام نماید.»

وی با اشاره به اینکه این مسئله در صدا و سیما به مدیر هر شبکه واگذار شده است، عنوان کرد: هم شبکه سلامت سیما و هم رادیو سلامت این وظیفه را به بهترین نحو انجام داده‌اند و مدیران این شبکه‌ها بیشترین دعوت را از مسئولان بهزیستی و کارشناسان این حوزه داشته اند، اما بقیه شبکه‌ها بیشتر به صورت مناسبتی به این مسئله پرداخته اند و در هفته معلولان بیشتر این مسئله مورد توجه قرار دادند. البته شبکه تهران و شبکه‌های محلی نیز عملکرد مناسبی در این مورد داشتند، اما هنوز به ایده آل لازم در این رابطه نرسیدیم.

مدیر جامعه معلولان ضمن بیان اینکه صدا و سیما برنامه کلانی برای افراد دارای معلولیت از جمله مطالبه گری، فرهنگسازی ندارد گفــت: در حال حاضر اخبار اختصاصی معلولان را نداریم البته پیش از این در ساعت‌هایی اخبار این حوزه پخش می‌شد، اما در حال حاضر این بخش خبری را نداریم و این در حالیست حوزه معلولان حوزه مهمی است و در زندگی یک فرد معلول نقش دارد و باید یک بخش تخصصی خبر در این مورد داشته باشیم.

عاوران ضمن اشاره به اینکه در عرصه سینما و سینمای خانگی نیز فعالیت‌هایی در زمینه صورت می‌گیرد، اما سامان ندارد، ادامه داد: اقدامی که با شورای عالی سیاست گذاری صدا و سیما انجام دادیم این بود سند رسانه در حوزه افراد دارای معلولیت تنظیم کردیم که پیش نویسش به سازمان بهزیستی نیز داده شود و اگر اجرا شود سازمان صدا و سیما نسبت به اینکه باید چه اقدام‌هایی انجام دهد آگاهی پیدا می‌کند و می‌تواند در بازه زمانی هدف گذاری و برنامه سازی در این مورد را انجام دهد.

وی با تاکید بر اینکه برنامه‌ها باید برای افراد دارای معلولیت دسترس پذیر شود و برای نابینایان توصیف شنیداری و برای ناشنوایان زیرنویس و زبان اشاره داشته باشد، افزود: تعدادی از برنامه‌ها به حیثیت و شخصیت افراد دارای معلولیت خدشه وارد می‌کند. در یک برنامه شاهد این مسئله بودیم که معلولیت موضوع خنده قرار داده شده بود و لازم است سازمان صدا و سیما به اینگونه برنامه‌ها نگاه سلبی داشته باشد و از ساختشان ممانعت کند.

مدیر جامعه معلولان بیان کرد: همچنین لازم است در این مورد در رسانه‌ها آگاه سازی صورت گیرد و در صورتی آگاه سازی و فرهنگ سازی مناسبی ایجاد شود افراد دارای معلولیت می‌توانند در جامعه حضور پیدا کنند و اگر فرهنگ جامعه درست شود دیگر لازم نیست دولت هزینه بسیاری را برای آوردن معلول در جامعه کند و خود جامعه به این کار اقدام می‌کند. بر طبق ماده ۲۰ قانون حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، شهرداری‏‌ها و سایر سازمان‏‌ها و نهاد‌های دارنده سالن‌های نمایش فیلم، مکلفند بدون اخذ هزینه، امکان نمایش آگهی (تیزر)‌های آموزشی مورد تأیید سازمان در خصوص حقوق افراد دارای معلولیت و چگونگی تعامل با این افراد را فراهم آورند.»

عاوران با بیان اینکه یکی از نقاط قوت صدا و سیما پخش مسابقات ورزشی معلولان در پارالمپیک است که اتفاق مثبتی است، توضیح داد: پیش از این عده‌ای گمان می‌کردند که شرکت در این مسابقات ساده است، اما با پخش آنها در تلویزیون مشخص شد که اینگونه نیست و ورزشکاران معلول باید بسیار تلاش کنند و رکورد بزنند و باید تلاش شود تا مسابقات تیم‌هایشان نیز پخش شود.

وی افزود: همچنین صدا وسیما باید در مباحث پیشگیری از معلولیت و توانبخشی معلولان نیز ورود پیدا کند و کمک کنند که افراد فرزندان سالم به دنیا آوردند و در این مورد که خانواده‌ها باید در صورت داشتن فرزند دارای معلولیت چگونه باید برای توانبخشیش اقدام کنند آگاهی بخشی کنند.

لزوم اختصاص بودجه‌ای مشخصی برای ساخت فیلم‌هایی درباره افراد دارای معلولیت

منوچهر هادی، کارگردان تلویزیون نیز در این مورد به میزان گفت: به نظر نمی‌رسد از طرف مردم نگاه نادرستی به افراد دارای معلولیت وجود داشته باشد و این افراد برای همه مردم محترم هستند و اگر کم توجهی صورت می‌‎گیرد نیز از طرف مسئولان است. برای ساخت برنامه‌هایی در مورد این افراد نیز لازم است دولت بودجه مناسب را در اختیار برنامه سازان قرار دهد و صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بودجه مشخصی را برای این کار اختصاص دهند تا هنرمندان در این مورد آثار خوبی داشته باشند.

شهرزاد کمال زاده، بازیگر تلویزیون نیز در این رابطه بیان کرد: نباید بین اقشار مختلف جامعه از جمله افراد کمتر برخوردار و افرادی که از نظر جسمی محدویت‌هایی دارند تفاوتی گذاشته شود و معلولیت نباید موجب شود افراد از خواسته‌ها و نیازهایشان دست بکشند، کار‌هایی در قالب فیلم سینمایی، فیلم تلویزیونی و سریال در رابطه با افراد دارای معلولیت ساخته شده که توانسته تاثیر‌های خوبی به جای بگذارد.

وی ادامه داد: اگر چه تعداد فیلم‌های ساخته شده در این رابطه آمار بالایی ندارند، اما در حد بضاعت تلاش شده تا این فکر که معلولیت موجب می‌شود که افراد متوقف شوند و نمی‌توانند پیشرفت کنند را از بین ببرند. امیدوارم با ایجاد نگاهی جدید و همراهی تمام مردم، مسئولان، رسانه‌ها و هنرمندان آثار بهتر و بیشتری در این رابطه تولید شود.

انتهای پیام/