بررسی حکم بازداشت نتانیاهو؛ آنچه باید درباره روند قانونی پرونده مقام‌های رژیم صهیونیستی در لاهه بدانیم

دیوان بین‌المللی کیفری ICC، اول آذر ۱۴۰۳ حکم بازداشت بنیامین نتانیاهو و یوآف گالانت، نخست‌وزیر و وزیر جنگ پیشین رژیم صهیونیستی را صادر کرد؛ این اقدام دیوان بین‌المللی کیفری در شرایط پیچیده‌ و پس از فرازونشیب‌های بسیار انجام شد.

از یک‌سو، آمریکا بار دیگر قطعنامه برقراری آتش‌بس در غزه را در تداوم رویکرد حمایت از رژیم صهیونیستی، در شورای امنیت وتو کرد و ازسوی دیگر فشار‌های رژیم صهیونیستی و شرکای آن به‌ویژه آمریکا بر دیوان بین‌المللی کیفری برای مانع‌تراشی در مسیر صدور حکم یادشده از طریق کارزار‌های بی‌اعتبارسازی سازمان‌های بین‌المللی و اتهام‌زنی تشدید شده بود.

حکم بازداشت صادرشده از جهات متعددی دارای اهمیت است؛ البته مهم‌ترین اهمیت آن، این است که نخستین حکم این دیوان در موضوع جنگ رژیم صهیونیستی علیه غزه است که با استقبال همگانی مواجه شد.

دیوان بین‌المللی کیفری چیست؟

دیوان بین‌‌المللی کیفری در سال ۲۰۰۲ برای تعقیب و رسیدگی جنایت‌های جنگی، جنایت علیه بشریت، نسل‌کشی و جنایت تجاوز تاسیس شد؛ این دیوان می‌تواند جرایمی را که ازسوی اتباع کشور‌های عضو یا در قلمرو کشور‌های عضو ازسوی دیگر بازیگران انجام می‌شود، تحت پیگرد قانونی قرار دهد.

مقر این دیوان در لاهه در کشور هلند است؛ دیوان بین‌المللی کیفری ۱۲۴ عضو دارد و بودجه آن برای سال ۲۰۲۴ حدود ۱۸۷ میلیون یورو بوده است.

این دیوان نیروی پلیس ندارد، بنابراین برای اجرای احکام دستگیری به ۱۲۴ کشور عضو خود متکی است.

نگاهی به تاریخ فعالیت‌های دیوان بین‌المللی کیفری

تاکنون ۳۲ پرونده در دیوان بین‌المللی کیفری مطرح شده است که در برخی از پرونده‌ها بیش از یک مظنون وجود دارد؛ قضات دیوان بین‌المللی کیفری تاکنون دست‌کم ۵۶ حکم بازداشت صادر کرده‌اند.

در حال حاضر ۲۵ نفر در بازداشتگاه دیوان بین‌المللی کیفری نگهداری می‌شوند و در جلسه‌های دادگاه حاضر شده‌اند؛ دست‌کم ۲۰ نفر هم آزاد هستند.

قضات دیوان بین‌المللی کیفری تاکنون ۱۱ حکم محکومیت و چهار حکم تبرئه صادر کرده‌اند؛ از این ۱۱ محکومیت، فقط شش مورد برای جنایت‌های اصلی دیوان یعنی جنایت‌های جنگی و جنایت‌های علیه بشریت بوده‌اند.

حداکثر مجازاتی که دیوان بین‌المللی کیفری به آن حکم می‌دهد، ممکن است حبس ابد باشد.

نگاهی به جزئیات پرونده اتهام نسل‌کشی رژیم صهیونیستی در دیوان بین‌المللی کیفری

اگرچه رژیم صهیونیستی عضو دیوان بین‌المللی کیفری نیست و صلاحیت آن را به رسمیت نمی‌شناسد، اما فلسطین در سال ۲۰۱۵ به عضویت دیوان بین‌المللی کیفری درآمد؛ این دیوان هنگام صدور حکم بازداشت نتانیاهو و گالانت تصریح کرد: دیوان می‌تواند صلاحیت خود را براساس صلاحیت سرزمینی فلسطین اعمال کند.

دیوان بین‌المللی کیفری در سال ۲۰۲۱ تحقیقات رسمی را درباره اتهام جنایت‌های جنگی و جنایت‌های علیه بشریت در سرزمین‌های اشغالی فلسطین آغاز کرد.

کریم اسد احمدخان، دادستان ارشد دیوان بین‌المللی کیفری در اکتبر سال گذشته (مهر ۱۴۰۲) اعلام کرد که این دیوان به دنبال بررسی صلاحیت خود در رسیدگی به پرونده جنایت جنگی احتمالی در نوار غزه است.

دفتر دادستانی دیوان کیفری بین‌المللی در ماه مه سال جاری (اردیبهشت ۱۴۰۳) خواستار صدور حکم بازداشت برای بنیامین نتانیاهو و یوآف گالانت شد؛ مقام‌های صهیونیست در واکنش اتهام مربوط به جنایت جنگی را رد کرده و دیوان و شخص دادستان ارشد را در کانون اعتراض‌ها، انتقاد‌ها و حمله‌های مختلف قرار دادند.

کریم خان با فاصله چند ماه مجددا این درخواست خود را تکرار کرد؛ این در حالی بود که فشار‌های بی‌اعتبارسازی و بدنام‌سازی علیه وی از طریق طرح اتهام‌های جنسی بالا گرفته و دیوان را در مسیر آغاز انجام تحقیقات قرار داد.

دیوان بین‌المللی کیفری در نهایت در روز پنجشنبه، اول آذر، حکم بازداشت نتانیاهو و گالانت را صادر و اعلام کرد که دلایل منطقی را پیدا کرده که این ۲ نفر را مسئول جنایت‌هایی مانند استفاده از گرسنگی به‌عنوان سلاح جنگی و قتل، آزارواذیت و دیگر اعمال غیرانسانی علیه ساکنان غزه می‌داند.

حکم دیوان بین‌المللی کیفری برای جنایت علیه بشریت و جنایت جنگ ارتکاب‌یافته ازسوی نتانیاهو و گالانت در بازه زمانی ۸ اکتبر ۲۰۲۳ (۱۶ مهر ۱۴۰۲) تا دست‌کم ۲۰ مه ۲۰۲۴ (۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۳) صادر شده است.

حکم بازداشت سران صهیونیست به چه معناست؟

صدور حکم بازداشت برای نتانیاهو و گالانت می‌تواند بر سفر‌های بین‌المللی آن‌ها تاثیر بگذارد؛ چراکه سران بسیاری از کشور‌ها حتی برخی از کشور‌های اروپایی اعلام کردند که به تعهد‌های خود به‌عنوان کشور عضو دیوان بین‌المللی کیفری پایبند خواهند بود.

از آنجا که دیوان بین‌المللی کیفری، متهمان را جز در چند مورد استثنایی به‌صورت غیابی محاکمه نکرده است، انتظار می‌رود، دیوان محاکمه این ۲ مقام صهیونیست را پس از بازداشت آن‌ها در کشور‌های عضو دیوان و انتقالشان به لاهه محاکمه کند.

مهم‌ترین پیامد صدور حکم بازداشت سران رژیم صهیونیستی، تشدید انزوای جهانی آن‌ها و این رژیم است.

نتانیاهو و گالانت به چه کشور‌هایی نمی‌توانند سفر کنند؟

همه ۱۲۴ کشور عضو دیوان بین‌المللی کیفری براساس اساسنامه موسس دیوان موظف هستند که در صورت پا گذاشتن به قلمرو خود، هر فردی را که تحت حکم بازداشت دیوان بین‌المللی کیفری قرار دارد، دستگیر کرده و تحویل دهند.

اعضای دیوان بین‌المللی کیفری، شامل تمام کشور‌های اتحادیه اروپا، انگلیس، کانادا، ژاپن، برزیل و استرالیا است.

برخی از سران کشور‌های عضو، ازجمله متحدان رژیم صهیونیستی مانند فرانسه، کانادا و هلند، گفتند که به این حکم‌ها احترام خواهند گذاشت و بنابراین در صورت سفر سران صهیونیست به این کشورها، دستگیری‌ها را انجام خواهند داد.

جوزپ بورل، دیپلمات ارشد اتحادیه اروپا، در واکنش به صدور حکم بازداشت نتانیاهو و گالانت، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: این حکم‌ها برای همه کشور‌های عضو اساسنامه رم، معاهده بین‌المللی که دیوان کیفری بین‌المللی را تاسیس کرد، الزام‌آو است.

انگلیس به‌عنوان یکی از کشور‌های عضو دیوان بین‌المللی کیفری بیانیه‌ای مبهم درباره حکم بازداشت صادر کرد؛ سخنگوی دولت انگلیس مدعی شد: ما به استقلال دادگاه احترام می‌گذاریم، اما انگلیس صراحتا گفته است که اسرائیل طبق قوانین بین‌المللی حق دارد از خود دفاع کند.

در این میان آمریکا، حامی و شریک اصلی رژیم صهیونیستی، عضو دیوان بین المللی کیفری نیست و در سال ۲۰۰۲ از اساسنامه رم خارج شد.

چرا دیوان بین‌المللی کیفری صلاحیت رسیدگی به پرونده اتهام سران صهیونیستی را دارد؟

بیش از ۱۲۰ کشور به یک معاهده بین‌المللی به نام اساسنامه رم پیوسته‌اند و اعضای دیوان بین‌المللی کیفری هستند؛ صلاحیت این دیوان براساس اساسنامه یادشده فراتر از مرز‌های کشور‌های عضو است.

اساسنامه رم به شورای امنیت سازمان ملل که براساس منشور ملل متحد عمل می‌کند، این اختیار را می‌دهد تا جنایت‌های ارتکابی در هر کشوری اعم از اعضا و غیراعضای دیوان بین‌المللی کیفری را برای تحقیق به نهاد حقوقی ارجاع دهد.

جرایم مبنای صدور حکم دیوان برای نتانیاهو و گالانت کدام هستند؟

قضات دیوان بین‌المللی کیفری حکم بازداشت نتانیاهو و گالانت را برای ارتکاب جنایت نسل‌کشی در غزه و استفاده از گرسنگی به‌عنوان روشی جنگی صادر کردند.

دیوان بین‌المللی کیفری تاکید کرد که دلایل معقولی برای این امر وجود دارد که ۲ مقام صهیونیست عامدانه و آگاهانه مردم غزه را از اشیاء ضروری برای بقای آن‌ها از جمله غذا، آب، دارو و تجهیزات پزشکی و همچنین سوخت و برق محروم کرده‌اند.

آیا می‌توان حکم‌های دیوان بین‌المللی کیفری را متوقف یا معلق کرد؟

قوانین دیوان بین‌المللی کیفری به شورای امنیت سازمان ملل اجازه می‌دهد تا قطعنامه‌ای را با امکان تمدید سه ساله آن، اتخاذ کند که تحقیقات یا تعقیب قضایی را به مدت یک سال متوقف کرده یا به تعویق بیاندازد.

پس از صدور قرار، بازیگر مشمول یا شخصی که در حکم بازداشت از آن نام برده می‌شود، نیز می‌تواند به صلاحیت دادگاه یا قابل پذیرش بودن پرونده اعتراض کند.

دیوان بین‌المللی کیفری در گذشته به‌صراحت اعلام کرده است که معافیت در نظر گرفته‌شده برای توقف حکم صادرشده فقط زمانی می‌تواند اعمال شود که یک بازیگر در حال تحقیق یا تعقیب همان افراد برای جنایت‌های مشابه باشد.

تحقیق در مورد اتهام‌های فساد، مانند مواردی که در محاکمه فساد جاری نتانیاهو نشان داده شد، با قاعده «همان شخص، همان رفتار» مطابقت ندارد و از آنجایی که یک دادگاه رژیم صهیونیستی در حال حاضر از نتانیاهو و گالانت به اتهام‌های مشابهی مانند دیوان بین‌المللی کیفری بازجویی نمی‌کند، این قانون دست‌کم از نظر دیوان اعمال نمی‌شود.

اگر یک دادگاه در اراضی اشغالی تحقیقات رسمی را علیه نتانیاهو و گالانت آغاز کند و از دیوان بین‌المللی کیفری بخواهد تحقیقات خود را به نفع تحقیقات داخلی به تاخیر بیندازد، رویه دادگاه اعلام می‌کند که دادستان پرونده را متوقف و اگر تحقیقات واقعی انجام شود، روند را بررسی می‌کند.

در صورتی که دادستان تحقیقات داخلی را ناکافی بداند، می‌تواند از قضات برای بازگشایی تحقیقات درخواست کند.

آیا حکم بازداشت دیوان بین‌المللی کیفری بر دیگر پرونده‌های حقوقی بین‌‎المللی مربوط به جنگ غزه تاثیر خواهد گذاشت؟

نه مستقیم، بلکه شاید غیرمستقیم تاثیر بگذارد؛ درخواست دیوان بین‌المللی کیفری، موضوعی مجزا از برای مثال، پرونده‌های دادگاهی است که خواستار تحریم تسلیحاتی علیه رژیم صهیونیستی یا پرونده شکایت آفریقای جنوبی در دیوان بین‌المللی دادگستری به‌عنوان دادگاه عالی سازمان ملل است.

با وجود این، تصمیم قضات دیوان بین‌المللی کیفری مبنی بر اینکه دلایل منطقی درباره اینکه نتانیاهو و یوآو گالانت، مرتکب جنایت‌های جنگی و جنایت علیه بشریت در غزه شده‌اند، وجود دارد، می‌تواند پرونده شکایت آفریقای جنوبی از رژیم صهیونیستی به اتهام نسل‌کشی را در دیوان بین‌المللی دادگستری تقویت کند، زیرا این دیوان به تصمیم‌های دادگاه‌های دیگر نیز توجه می‌کند.

صدور حکم بازداشت برای نتانیاهو و گالانت همچنین می‌تواند چالش‌های حقوقی را که خواستار تحریم تسلیحاتی در جا‌های دیگر هستند، تقویت کند، زیرا بسیاری از کشور‌ها مقرراتی را علیه فروش تسلیحات به کشور‌هایی که ممکن است از آن‌ها در راه‌هایی استفاده کنند که قوانین بشردوستانه بین‌المللی را نقض می‌کنند، دارند.

• بیشتر بخوانید:
• افزایش درخواست‌ها از لاهه برای تسریع تصمیم‌گیری درباره پرونده‌های فلسطین
• پرونده سران رژیم صهیونیستی در دادگاه لاهه؛ حکم بازداشت نتانیاهو و گالانت به کجا رسید؟

درهمین رابطه صباح زنگنه، نماینده پیشین ایران در سازمان همکاری اسلامی و تحلیل‌گر مسائل غرب آسیا در گفت‌وگو با میزان ضمن بررسی موضوع صدور حکم بازداشت نتاناهو و گالانت ازسوی دیوان بین‌المللی کیفری و با اشاره به اینکه رایی که دیوان بین‌المللی کیفری برای بازداشت نتانیاهو و گالانت صادر کرد، ارزشمند است، گفت: اگرچه این رای با تاخیر صادر شد، اما رای آشکار و روشنی از جهت قوانین و مقررات بین‌المللی است؛ این یک رای صحیح است و باید از دیوان بین‌المللی کیفری به دلیل صدور این رای قدردانی شود؛ بیشتر کشور‌های جهان هم از این رای استقبال و تاکید کردند که این رای باید اجرا شود؛ تعداد زیادی از کشور‌های اروپایی، آسیایی، آفریقایی و حتی برخی کشور‌های آمریکای شمالی هم این را تایید کردند.

وی در ادامه اظهار کرد: در اروپا جز لهستان، بقیه کشورها از رای دیوان بین‌المللی کیفری رای دیوان را تایید و اعلام کردند که در صورت ورود نتانیاهو و گالانت به خاکشان آن‌ها را دستگیر کرده و تحویل دیوان می‌دهند؛ در سابقه دیوان هم شاهد مواردی از انجام محاکمه جنایت‌کاران بودیم؛ در برخی موارد از جمله در موضوع محاکمه مقام صربستانی، آمریکا از حکم دیوان استقبال کرد.

تحلیل‌گر مسائل غرب آسیا در ادامه با بیان اینکه اساسنامه دیوان بین‌المللی کیفری برای سال‌ها در سازمان ملل مورد بحث و بررسی قرار گرفته بود و بیشتر کشور‌های جهان آن را امضا کردند و عضو دیوان شدند، اظهار کرد: دلیل نپیوستن رژیم صهیونیستی و آمریکا به این اساسنامه نگرانی آنها از تعقیب و بررسی جنایت‌هایشان در سراسر جهان است؛ آمریکا جنگ‌های مختلفی در کشور‌های زیادی برافروخته است و رژیم صهیونیستی هم به دلیل جنایت‌های خود این اساسنامه را امضا نکرد.

به گفته وی، احکام دیوان بین‌المللی کیفری برای همه کشور‌های امضاکننده الزامی هستند و آن‌ها موظف هستند این رای‌ها را اجرا کنند.

صباح زنگنه با تاکید بر این نکته که آمریکا در موضوع رژیم صهیونیستی با امتناع از حکم دیوان دست به اعلام تهدید‌های کودکانه زد تا اعتبار حکم دیوان را زیر سوال ببرد، گفت: واشنگتن حتی دادستان و قضات دیوان را تهدید کرد؛ سناتور‌های آمریکایی کشور‌های مختلف را تهدید کردند که آن‌ها را در صورت اجرای حکم دیوان برای بازداشت نتانیاهو و گالانت تحریم می‌کنند.

کارشناس مسائل منطقه با بیان اینکه این نوع رفتار غیرمتمدنانه است و نشان‌دهنده مشارکت آمریکا در جنایت‌های رژیم صهیونیستی است، گفت: یکی از مقام‌های آمریکا دلیل مخالفت واشنگتن با حکم دیوان را اینگونه تشریح کرد: احتمالا آمریکا کشور بعدی باشد که محاکمه می‌شود.

انتهای پیام/