نمایش «علیا مخدره» قطعه‌ای گمشده از تاریخ معاصر ایران

به گزارش خبرنگار میزان، باغ کتاب تهران از ۲۲ شهریور به مدت ۳ شب میزبان نمایش «علیا مخدره» به کارگردانی مریم شعبانی است. 

این نمایش که از ساعت ۱۷ در پردیس تئاتر و موسیقی باغ کتاب روی صحنه می‌رود، داستانی مستند و مربوط به دوره قاجار و محور داستان درباره چگونگی شکل‌گیری تعزیه توسط زنان در دربار ناصرالدین شاه است. این نمایش توسط گروه تئاتر «هنر مقدس» و ویژه بانوان برگزار می‌شود. 

در «علیا مخدره» سه زن ادیب و نقاش در دربار ناصرالدین شاه است که برای اولین بار شرایط اجرای تعزیه زنانه را در کاخ، فراهم می‌کنند.

در این داستان «ماه تابان خانم» یا «قمرالسلطنه» خواهر ناصرالدین‌شاه و فخرالدوله و فروغ الدوله دختران ناصرالدین شاه نقش دارند. این زنان در جریان کتابت داستان امیر ارسلان نامدار، با کمک خواهر ناصر الدین شاه به روایت شهادت حضرات بنی‌هاشم در عاشورا می‌پردازد و تعزیه‌های مختلفی را در کاخ شاه اجرا می‌کنند. 

در ادامه گفت‌وگوی مریم شعبانی، کارگردان نمایش «علیا مخدره» درباره این نمایش را می‌خوانید: 

به عنوان کارگردان این نمایش، چه روایتی از آن دارید؟ 

نمایش «اولیا مخدره» داستان بنیان‌گذاری و شکل‌گیری نمایش زنانه را که برای اولین بار در ایران اتفاق افتاده است، روایت می‌کند. در این نمایش تلاش کردیم در سه پرده پایانی، همان نوع نمایش‌خوانی و شبیه‌خوانی زنانه را که در کاخ ناصرالدین شاه برگزار می‌شد، اجرا کنیم. همچنین شبیه‌خوانی و روایت حضرت زینب(س)، به صورت نقش در نقش و رجزخوانی و روایت شهادت حضرت علی اصغر(ع)، حضرت عباس(ع) و حضرت قاسم(ع) در این نمای اجرا می‌شود. 

ایده اجرای این نمایش از کجا آغاز شد؟ 

تعزیه‌خوانی زنانه از زمان صفویه شروع شد و در زمان قاجار به اوج خود رسید، اما با گذر زمان منسوخ شد. در گروه هنر مقدس از سال ۹۴ تلاش کردیم تعزیه‌خوانی زنانه را به شکلی حرفه‌ای احیاء کنیم. بعد از گذشت چند سال متوجه شدیم که مخاطبانمان تمایل به دیدن تئاتر دارند. در نتیجه نمایشی اجرا کردیم که ترکیبی از تئاتر و تعزیه بود. در این نمایش هربار واقعه‌ای پیرنگ داستان نمایش ما بود و در خلال این داستان تعزیه نیز اجرا می‌شد. 

یکی از موضوعات مورد علاقه‌ام این است که قالب تئاتر و تعزیه را به شکل ملی داستان‌نویسی کنم. از آنجایی که در تاریخ ما زنان جریان‌ساز بسیاری از اتفاقات هستند و تحقیقات من هم درباره زنان است، با این زنان در تاریخ معاصر خودمان روبه‌رو شدم و دیدم همین خانم‌ها تعزیه را برپا کرده‌اند. دیدم که چه بهتر که داستان این زنان با ترکیب تعزیه به مخاطب ارائه شود. الحمدالله این اثر اولین بار در سال ۹۶ و امسال نیز در حوزه هنری اجرا شد و استقبال خوبی از آن صورت گرفت. 

گروه «هنر مقدس» یک گروه هنری و زنانه است. درباره این گروه توضیحی دهید. 

گروه هنر مقدس جزو پیشروترین گروه‌های تئاتری خانم‌هاست که مشخصاً در حوزه زنان و در قالب‌های مختلف هنری کارهای مختلفی را انجام داده است. هنرمندانی که در این نمایش‌ها کار کرده‌اند، بیش از یک دهه در حوزه تئاتر، نمایش و تعزیه در سبک‌ها و ژانرهای مختلف فعالیت کرده‌اند. 

نمایش «علیا مخدره» واقعیست یا بر اساس تخیل نویسنده نوشته شده است؟ 

این نمایش قطعه گمشده‌ای از تاریخ معاصر ایران است. این داستان در دوره ناصرالدین شاه اتفاق می‌افتد و درباره زنان جریان‌سازیست که نام و نشان کمی در آثار هنری و تاریخی دارند؛ افرادی مانند «ماه تابان خانم» خواهر و «فخر الدوله» دختر ناصرالدین شاه. این افراد از زنان ادیب، شاعر و نقاش و در واقع از زنان جریان‌ساز آن دوره بوده‌اند که در شروع انقلاب مشروطه نیز تأثیرگذار بوده‌اند. در این نمایش تلاش کرده‌ایم تا به روایت داستان این سه زن در کاخ ناصری بپردازیم. داستان همسران ناصرالدین شاه در پرده‌های اولیه نمایش روایت می‌شود. 

تمام زنانی که در این نمایش حضور دارند، کسانی هستند که در کاخ ناصرالدین شاه حضور مهمی داشتند و حتی دیالوگ‌هایی که طراحی کرده‌ایم بر اساس شخصیت‌های واقعی این افراد در تاریخ است. 

چرا این تئاتر برای خانم‌هاست و تمام عوامل آن از خانم‌ها انتخاب شده‌اند؟ 

جامعه زنانه در ایران و جهان، نیاز به فضای مستقل اجتماعی، هنری و فرهنگی برای خود دارد. تلاش کردیم این فضای مستقل را که نیاز جامعه اسلامی است، فراهم کنیم. همچنین یکی از اهداف ما ایجاد توانمندی برای زنان در حوزه‌های مختلف هنری است. تمام عوامل نمایش از جمله بازیگران، نوازندگان، مسئول صوت و نور، مدیر صحنه طراح لباس و… خانم‌ها هستند. در نمایش «اولیا مخدره» خانم‌ها به شکلی حرفه‌ای و هنرمندانه توانمندی‌های خود را در جمعی کاملاً زنانه نشان می‌دهند. البته آقایان نیز در پشتیبانی این کار نقش دارند، اما چیزی که خصوصاً در آفرینش این اثر هنری شکل می‌گیرد توسط خانم‌های هنرمند انجام می‌شود. 

مخاطبان چه بازخوردهایی از تماشای این نمایش می‌دادند؟ 

در یکی از اجراها، نوادگان انیس‌الدوله با دیدن این نمایش ابراز خوشحالی کردند که اسم انیس الدوله در یکی از آثار هنری ایرانی آمده است. همچنین از واقعی بودن شخصیت او ابراز خرسندی کردند. همین مسئله برای ما لذت‌بخش بود که زنانی که این روایت سینه به سینه نقل شده است و زنانی که نام آن‌ها در تاریخ گم شده بود، دوباره معرفی می‌شوند. 

فکر می‌کنید اجرای این نمایش در فضای باغ کتاب چه بازخوردی داشته باشد؟ 

مخاطبان باغ کتاب اغلب پژوهشگر و اهل مطالعه هستند. فکر می‌کنم افرادی که به باغ کتاب می‌آیند، علاقه دارند که اطلاعات تاریخی ایران را در قالب نمایش ببینند. آثار هنری می‌توانند در فهم تاریخ مؤثر باشند. اگر اهالی کتاب برای ارتباط با آثار هنری زمان بگذارند احتمالاً برایشان جذاب خواهد بود.

انتهای پیام/