خبرگزاری میزان - طبق اعلام پایگاه اطلاعرسانی مجمع ناشران انقلاب اسلامی، در سیزدهمین نشست نقد و بررسی کتاب با عنوان طعم کتاب که 15 شهریور ماه برگزار شد، حسین زحمتکش زنجانی نویسنده رمان «رومی روم» همراه با طاهره مشایخ و ابراهیم اکبری دیزگاه به عنوان منتقدان اثر، درباره داستان این کتاب صحبت کردند.
جایگاه مؤثر رمان میان مردم
حسین زحمتکش، محقق و نویسنده کتاب «رومی روم»، با توجه به اهمیت تأثیرگذاری رمان در میان مردم گفت: بهشخصه بیشترین فعالیت را در زمینه پژوهش انجام دادم؛ اما قالب رمان و ادبیات جایگاه مؤثرتری بین عوام دارد و بهراحتی میتوانند با آن ارتباط بگیرند.
داستان کتاب «رومی روم» مربوط به شخصیت حاج ارسلان، رزمنده دوران دفاع مقدس است که تصمیم میگیرد برای برآورده کردن نذرش، عازم راهپیمایی اربعین شود. از دیگر سو کهنهسربازی عراقی به اسم برزان الخزرجی، از رزمندگان رژیم بعث عراق که اکنون توبه کرده و به خدمت زوار امام حسین(ع) درآمدهاست نیز شخصیت محوری دوم کتاب است که از زمان جنگ با هم درگیریهایی داشتند و بعد از سالها در راهپیمایی اربعین به هم میرسند.
قصهای در بستر پیادهروی اربعین
زحمتکش با اشاره به درآمیختگی چند موضوع و قرار گرفتن بر محور مراسم اربعین گفت: رمان «رومی روم» از تلفیق چند موضوع به ثمر نشسته که درباره عملیات مرصاد و نقش گروه منافقین [گروه مجاهدین خلق به رهبری مسعود رجوی و همسرش] و موضوعات پیادهروی اربعین و دفاع مقدس است.
من در این کتاب سعی کردم به سراغ بزنگاهها بروم. یک موضوع عاشقانه هم در کتاب هست که مربوط به شخصیت برزان است و فکر میکنم این موضوع هم جای کار زیادی دارد. موضوع عاشقانه در کتاب هم یک بزنگاه است که ختم به حرم امام حسین(ع) میشود. همه این چند موضوع به یک نقطه مشترک میرسند که این نقطه، نقطه رهایی، پاکی و سعادت همان پیادهروی اربعین برای امام حسین(ع) است که بستر اصلی رمان اینها را به هم وصل میکند.
نویسنده کتاب «رومی روم» خاطر نشان کرد: پیادهروی اربعین میتواند دلها را جمع کند و امام حسین(ع) شیعیان را جمع کرده است. در رمان سعی کردم سراغ گرانیگاهها بروم؛ موضوعاتی که کمتر به آن پرداخته شده همانند دفاع مقدس، پیادهروی اربعین و زوج عراقی. اگر به پیادهروی اربعین از نظر سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نگاه شود، یک موضوع فراتر از ابعاد سیاسی- فرهنگی است.
ما ایرانیان رابطه سیاسی با خیلیها داریم؛ اما ارتباطمان با عراق از جنس دیگری است که این موضوع را میتوانیم در پیادهروی اربعین نگاه کنیم. دو شخصیت محوری کتاب از نسبت میزبان- مهمانی استفاده میکنند. میزبان و مهمانی که از هم کینه به دل دارند و این چالش داستان است.
کتابی با افتتاحیه باشکوه
در ادامه نشست طاهره مشایخ، منتقد کتاب «رومی روم»، با تمجید از گیرایی بالای اول داستان گفت: اگر بخواهم از ویژگیهای مثبت کتاب بگویم، بعد از مدتها بود کتابی خواندم که قلاب اثر توانست من را بگیرد. رمان «رومی روم» فکرم را نیز مشغول کرد. عنوان کتاب و جلد آن مخاطب را به طرف خود جلب میکند.
در جلد کتاب عناصری همچون استکان دیده میشود که نماد روضه و موکب است و گلوله دیده میشود که یادآور موضوع دفاع مقدس است. خواننده با مطالعه بخش اول کتاب میفهمد با داستانی پرچالش مواجه است. اصطلاحات و عباراتی که در ابتدای کتاب به کار رفته، با اینکه افتتاحیه کتاب باشکوه است، همراه با بار معنایی منفی است. اینها مخاطب را میگیرد و نشان میدهد با یک داستان پرچالش درباره ارسلان ایرانی و برزان عراقی مواجه هستیم.
مشایخ عقبگرد برخی موضوعات و اتفاقات رمان را در بستر زمان حال یکی از نکات ویژه رمان توصیف کرد و گفت: نثر داستان و کشش داستانی هم باعث میشود با ادامه داستان همراه شویم. اگر فصل هفتم کتاب حذف میشد، خللی به داستان وارد نبود. در فصل هشتم کتاب به موضوع داعش میرسیم. با مطالعه کتاب دیدم مطالب آن آشناست و متوجه شدم محتوای این بخش را در داستانی در جشنواره خاتم مطالعه کردهام. این نشان از هنر نویسنده است که بخشی از محتوای این رمان را در قالب فصل جدا به شکل داستان هم منتشر کرده است.
متن درستی درباره اربعین نداریم
ابراهیم اکبری دیزگاه، دیگر منتقد حاضر در این نشست طعم کتاب، در ادامه با بیان اینکه کتاب دو موضوع اصلی دارد و بقیه ذیل آن دو موضوع است، افزود: البته فکر میکنم یک موضوع اصلی فقط در کتاب وجود دارد و آن «جنگ» است. در بخش اصلی رمان، اهمیت مناسک پیادهروی اربعین به شکل بینالمللی به چشم میخورد که باعث همدلی مسلمانان شده و علاوه بر شیعیان، باعث حضور مذاهب مختلف شده است.
سپس این منتقد گفت: هنوز متن درستی درباره اربعین نداریم و اگر رمانی هم نوشته میشود، در قد و قواره اربعین نیست و قابلیت ترجمه ندارد. برای مثال نمیتوان کتابی را در اینباره ترجمه و در آمریکای لاتین منتشر کرد.
اکبری دیزگاه پیادهروی اربعین را نشاندهنده چند عامل دانست گفت: بنیان اربعین بر محبت و کرامت قرار دارد. عراقیها برای پذیرایی از زائران اموالشان را میگذارند. مسئله سفر، موضوع دیگری است که در آن به عنوان یک بستر آموزشی برای رسیدن به سیر و سلوک قرار گرفته. نکته اصلی دیگر هم موضوع قیامت است که در سفر اربعین نشانههای آن دیده میشود. داستان زحمتکش داستان دو ملت است؛ دو طرفی که در طول جنگ عراق- ایران از یکدیگر کشتهاند و میانشان کینه وجود دارد.
اربعین؛ سرآغاز دوستی دو ملت
اکبری دیزگاه تاکید کرد: شخصیتهای ارسلان و برزان خیلی مذهبی نیستند. زخمها و آثار جنگ هنوز در وجودشان هست. برزان معشوقهاش را نیز در جنگ از دست داده و پایش را نیز از دست داده است و دو شخصیت برزان و ارسلان کینه شدیدی از هم دارند. نقطه مواجهه داستان هم اینجاست.
در کتاب دو ملتی که از هم کینه دارند [ارسلان و برزان به نمایندگی از هر ملت] به یکدیگر میرسند و آماده انتقام هستند. اما وقتی در بستر اربعین قرار میگیرند، کینهها از بین میرود. البته کتاب آیین و مناسک اربعین را با وجود حجم حدود 300 صفحهای کمتر نشان میدهد و به اصل ماجرای رویارویی میپردازد.
در واکنش به این صحبتها زحمتکش، نویسنده کتاب «رومی روم»، گفت: در تولید این رمان قرار نبود وارد جزییات اربعین بشوم. گاهی مفهوم از مصادیق مهمتر است. مصداق چنین چیزی در کتاب «رومی روم» دیده میشود. در تولید کتاب «رومی روم» این سوال و دغدغه را داشتم که چطور جنگ در سال 67 تمام شد و با وجود تلفات از یک طرف و شهیدانی که داشتیم و اسیرانی که دو طرف از یکدیگر گرفتند و خانوادههایی که آسیب جنگ را تحمل کردند و شهرها نابود شد، با وجود پیادهروی اربعین این موضوعات فراموش شدند. ما وقتی به عراق میرویم، همدیگر را بغل میکنیم و به وحدت میرسیم.
زحمتکش سپس گفت: ارسلان در کتاب نماینده ملت ایران است و برزان نماینده عراق. هر دو همه امیدهای به زندگی در آینده را از دست میدهند.
دو نوع انسان در یک قصه
نویسنده «رومی روم» همچنین در نقد طاهره مشایخ که حذف فصل هفتم را خواستار شده بود گفت: حجم رمان شاید زیاد باشد؛ اما هرچه در کتاب هست، واقعا لازم است. پررنگ شدن کینهها در داستان به کار میآید. مجبور بودم آنها را پررنگ کنم تا در انتهای داستان، اینکه شخصیتها میخواهند همدیگر را بکشند، توجیه شود.
مشایخ در بخش دیگری به طرح این موضوع پرداخت که در کتاب دو نوع انسان دیدم. یکی انسان کامل که در مسیر اربعین میافتد و کدورتها در چالشی زیاد در این مسیر از بین میرود. یک مدل انسان دیگر که درگیر مسائل نفسانی میشود و قصدش انتقامگیری است و افزود: نویسنده داستان جسارت داشته که یک بعد انتقامگیری در داستان قرار داده و شخصیت تصمیم میگیرد که در موقعیت انتقامگیری چه کاری کند.
وی یکی از قوتهای داستان را داشتن تعلیقها و کششهای زیاد توصیف کرد.
اکبری دیزگاه در بخش پایانی سیزدهمین نشست «طعم کتاب» گفت: در کتاب سه نوع مواجهه داریم. یک مواجهه میزبان- مهمان است. مواجهه دیگر در جبهه بین دو شخصیت اتفاق میافتد و مواجهه سوم در پایان کتاب است که در واقع دو شخصیت اصلی همدیگر را نمیبینند. کتاب، کتاب تلخی است؛ هرچند پایان خوشی دارد. هر دو طرف ضارب و مضروب شیرینی زندگی را از دست میدهند.
کتاب ماهیت ضدجنگ دارد
وی تاکید کرد: هر دو طرف در جنگ بیچاره میشوند. کتاب ماهیت ضدجنگ دارد، نه ضددفاع. وجه ذکرگونه کتاب میگوید سعی کنید دنبال جنگ نباشید. همچنین کتاب پاساژی باز میکند و وجه دیگر جنگ را نشان میدهد؛ مثل حضور داعشیها و ایزدیها.
اکبری دیزگاه گفت: این رمان اگر در زمان جنگ نوشته میشد، میگفتیم کتاب مفیدی نیست. اما الان مجال نوشتن این کتاب است که به ماهیت جنگ فکر کنیم. کتاب خارج از مذهب و قوم نوشته شده و کتاب انسان است. این یک کتاب ضدجنگ است. نویسنده به ذات جنگ خیره شده است و میگوید جنگ شیرینی و نشاط زندگی را میگیرد.
نویسنده رمان «رومی روم» با استقبال از یادآوری اکبری دیزگاه درباره ماجرای حضور داعش و ایزدیها در کتاب گفت: از تاریخهای خاص مربوط به بازار کنیزفروشان موصل در روز جمعه و دو روز مانده به ماه محرم استفاده کردم. در روز جمعه از نظر مسلمانان وقتی ندای اذان داده میشود، معاملات دارای اشکال شرعی است و بازار کنیزفروشان هم نمادی از خباثت جنگ است و آنجا به کینه شخصیت برزان اضافه میشود.
