خبرگزاری میزان - کتاب «ریشه ها و پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتا» اثر سعید ضیایی فر است که به همت پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در 321 صفحه منتشر شد.
پژوهشکده فقه و حقوق در چارچوب اهداف و فعالیت های تعریف شده خود فراهم آوری مجموعه چند جلدی از گفتگو با استادان و صاحب نظران حوزوی و دانشگاهی را به عنوان «فقه، حقوق و جامعه» وجهه همت خود قرار داد. این مجموعه در راستای سیاست یادشده گام هایی در مرحله طرح و دریافت ایده برمی دارد.
پژوهش حاضر به عنوان ریشه ها و پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتاء یکی از اعضای این مجموعه است، احتیاط در ساختار اصول فقه موجود معاصر امامیه عنوان یکی از اصول عملیه است اما ریشه ها پیامدها و حتی همه مباحث آن در این جایگاه نیست.
احتیاط هم در سراسر فقه استدلالی و فقه فتوایی به عنوان دلیل، اصل یا موضوعی، با قابلیت بارشدن احکام شرعی بر آن مطرح است.
کتاب «ریشه ها و پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتا»، ضمن بررسی تأثیرات احتیاط در دوره اخباری ها، قبل و بعد از آنان، تلاش شده تا تطورات احتیاط در ادوار گوناگون نشان داده شود، علل و عوامل احتیاط شناسایی گردد و بازتاب پیدا و پنهان آن واکاوی شود و در یک کلام، علم فقه از منظر احتیاط گرایی تا حدی آسیب شناسی شود که فقیه از بازتاب های مثبت آن استفاده کند و از بازتاب های منفی آن در امان بماند.
ساختار اثر
در کتاب «ریشه ها و پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتا» سه فصل تعریف شده و در ادامه، متن گفتگو در حوزه و دانشگاه آمده است؛ فصل اول این اثر در سه گفتار تدوین شده و ضمن بیان معنای احتیاط و بررسی آن از جوانب مختلف، پیشینه آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
نویسنده در فصل دوم در ۱۰ گفتار به بیان «علل و عوامل احتیاط» پرداخته است. همچنین سومین فصل از اثر مذکور که با عنوان «پیامدهای احتیاط» نگارش یافته، در ۱۴ گفتار این مهم را بررسی کرده است.
در ادامه کتاب «ریشه ها و پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتا» نیز حاصل گفتگو با آیت الله استادی، آیت الله گرامی، آیت الله معرفت و حجت الاسلام والمسلمین مبلغی تنظیم شده است که از جمله مباحث مطرح شده در این گفتگوها می توان به احتیاط در استنباط و فتوا دادن، احتیاط در زمان استقرار حکومت اسلامی، احتیاط ریشه پیدایش شهرت و اجماع، نقش خصلت های فقیه در احتیاط، رابطه احتیاط و اجماع، تفاوت شیعه و اهل سنت در احتیاط، عوامل تحول بخش احتیاط در تاریخ، معنا و اقسام فتوای به احتیاط، احتیاط در مقام افتا، عوامل احتیاط، نمونه هایی از مسائل فقهی ملاک احتیاج استفاده شده، مبانی عدم احتیاط.
برشی از اثر
پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتا
یکی از امور مهم بررسی پیامدهایی است که رویکرد احتیاطی در استنباط فقهی دارد؛ چرا که شناخت و توجه بیشتر به پیامدهای منفی یک امر و خسارات جبران ناپذیری که ممکن است به همراه داشته باشد، افراد و بیشتر ترغیب میکند تا از آن پرهیز کنند یا دست کم آن را کاهش دهند؛ همچنین توجه به پیامدهای مثبت، افراد را بیشتر ترغیب میکند تا به آن روی آورند.
ناگفته نماند برخی از پیامدهای احتیاط جنبه علمی دارند؛ یعنی در دیدگاه های فقهی یا اصولی تاثیر گذاشته اند و برخی دیگر جنبه عملی دارد؛ یعنی عمل مکلفان ظاهر می شوند. پیامدهای عملی هم گاهی تنها جنبه شخصی دارند و گاهی افزون بر آن، ابعاد اجتماعی می یابند و باعث وهن یک مکتب و مذهب و پیروانش در دیدگاه جهانیان می شوند، به ویژه در عصر حاضر که وسایل ارتباط جمعی به شکل چشم گیری گسترش یافته است و هر کار نامتعارفی را به سرعت انتشار می دهند و باعث وهن و تمسخر یک فرد یا گروه یا پیروان یک مذهب در سطح جهان می شوند.
پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتا عبارتند از: کاهش تفسیرهای ناصواب، کاهش استفاده از قرآن در استنباط، کاهش استفاده از عقل در استنباط، کاهش نوآوری در فقه، کاهش استفاده از علت و مناط در استنباط، گسترش احتیاط در فتوا، کاهش توجه به فقه مقارن، کم توجهی به اصول فقه مقارن، کاهش تدوین کتاب های اصولی، تقویت نگاه تعبدی به علم اصول و تضعیف نگاه عقلانی، رواج تمسک به اجماع، مخالفت با تدوین فقه تفریعی و تاخیر افتادن در تبیین آن، جمود گرایی و ظاهر گرایی، وهن مذهب و طرفداران آن.
علاقه مندان برای خرید اینترنتی کتاب «ریشه ها و پیامدهای احتیاط در اجتهاد و افتا» می توانند به نشانی اینترنتیhttp://shop.isca.ac.ir/ مراجعه کنند.
