درباره قرارداد هبه بیشتر بدانید

به گزارش خبرنگار گروه حقوقی و قضایی ، بخشش همیشه امری پسندیده بوده و هست، هم در دین اسلام بسیار به آن سفارش شده و هم عرف جامعه کسی که از مال خود می­‌گذرد و بی‌هیچ توقع و منتی آن را به شخص دیگری می‌بخشد، انسانی مهربان و بزرگوار می‌پندارد.

 

شاید شما هم در میان اقوام و اطرافیان خود با افرادی برخورد کرده باشید که به‌راحتی اموال خود را به نیازمندان انفاق می­‌کنند و هیچ چشم­‌داشتی هم از کسی ندارند. قطعاً شما این افراد را با دید خوب قضاوت می­‌کنید. در دین اسلام، بخشش یا انفاق مال اشکال مختلفی دارد. صدقه، هدیه و هبه ازجمله این اشکال است. همه این کلمات تقریباً معنای واحدی دارند و می­‌توان همه را به «بخشیدن مال» تعبیر کرد. تفاوت این واژه­‌ها را می­‌توان فقط در شیوه انجام آن یا انگیزه انجام­‌دهنده آن دانست.

صدقه، مالی است که افراد در راه خدا و اصطلاحاً فی سبیل لله به افراد نیازمند می­‌دهند. بسیاری از ما در خانه خود صندوق صدقات داریم و در هر صبح یا شب، مبلغی را در آن می­‌ریزیم و درنهایت، صدقات جمع شده را به کمیته امداد یا هر فردی که می­‌دانیم نیازمند است و به کمک احتیاج دارد، می­‌دهیم.

هدیه هم که عنوان آشنا برای همه ماست، چراکه در طول زندگی خود بار‌ها اتفاق افتاده که از دوستان و آشنایان خود هدیه بگیریم و یا به آن­ها به مناسبت­­های مختلف هدیه یا کادو بدهیم. هدیه برخلاف صدقه، همیشه در راه خدا و برای کمک به نیازمندان نیست. همان­طور که گفته شد، ما معمولاً هدیه را به اقوام و دوستان می­‌دهیم و از این کار نیز انگیزه تقرب به خدا و انفاق، به معنایی که در صدقه هست، نداریم.

هبه، گرچه مانند دو عمل دیگر، به معنای بخشش مال به دیگری است، ولی برخلاف آن دو، یک عقد است که عنوان مشخص در قانون مدنی ما دارد و دارای شرایط و ضوابط خاص خود می­‌باشد. در این مطلب، قصد داریم شما را با مفهوم و شرایط قانونی این عقد خداپسندانه آشنا کنیم.

در ماده ۷۹۵ قانون مدنی عقد هبه تعریف‌شده است. بر اساس این ماده، هرگاه یک نفر به‌موجب قرارداد، مال خود را به‌طور مجانی به فرد دیگری بدهد و او را مالک آن مال کند، عقد هبه واقع‌شده است. در اصطلاح حقوقی به کسی که مال خود را بخشیده، «واهب» و به کسی که مال را دریافت کرده «مُتَّهب» می­گویند و مالی هم که میان این دو نفر ردوبدل می­‌گردد «عین موهوبه» گفته می‌­شود.

عقد هبه نیز مانند هر قرارداد دیگری خصوصیات و ویژگی­های خاص خود را دارد. در ادامه به بیان این ویژگی­‌ها خواهیم پرداخت.

ازآنجایی‌که در هبه مالی به‌رایگان به دیگری داده می‌­شود، ممکن است این سؤال در ذهنتان ایجاد شود که چرا هبه باید یک قرارداد باشد؟ این پرسش ازاینجا نشأت می‌گیرد که تصور همه ما از قرارداد این است که معمولاً یک نفر کالایی را به دیگری می­‌دهد و طرف مقابل نیز پول آن را پرداخت می­‌کند یا یک نفر در مقابل شخص دیگری متعهد می­‌شود که کاری را برای او انجام دهد، مثلاً خانه­‌ای برایش بسازد و دستمزد بگیرد؛ درحالی‌که در هبه فقط یک نفر است که مال خود را به‌طرف مقابل بخشیده و نفر دوم هیچ پولی نمی‌­پردازد و تعهدی نیز بر عهده نمی­‌گیرد.

 

با همه این‌­ها نکته‌­ای که توجه به آن اهمیت دارد و نباید فراموش شود این است که در نظام حقوقی ما هر تملیک و تملکی باید با رضایت اشخاص انجام پذیرد، همان­گونه که خارج کردن مال از سلطه مالکش نیاز به رضایت او دارد، دادن مالی به دیگری نیز باید با رضایت او انجام شود ولو این­که آن شخص هیچ تعهدی نیز به عهده نگیرد. بنابراین، هم کاستن از دارایی افراد و هم افزودن بر آن باید همراه با رضایت آن­ها باشد. این است که هبه را باید قرارداد دانست و رضایت متهب را نیز جلب کرد. این موضوع در ماده ۷۹۸ قانون مدنی نیز ذکرشده است.

۲- عقد هبه‌رایگان است:

عقد هبه عقدی مبتنی بر احسان و محبت می‌باشد، به همین دلیل هم باید مجانی باشد. کسی که بابت دادن مال خود به دیگری از او پول می‌­گیرد، هیچ­کس نمی­‌گوید مالش را بخشیده، بلکه معمولاً عمل او فروش مال محسوب می‌­شود، چراکه بخشش مال با دریافت مابه­ازای آن‌جور درنمی‌­آید. در تعریف عقد هبه در قانون مدنی نیز به مجانی بودن آن اشاره‌شده است. به‌این‌ترتیب، رایگان بودن هبه از ویژگی­‌های اساسی و مهم این عقد است.

 

اما شاید شما نیز با مواردی برخورد کرده باشید که کسی مال خود را به فرد دیگری می­‌بخشد و از طرف دیگر، شرط می­‌کند که طرف مقابل نیز مبلغی پول یا یک مال دیگر به وی تملیک کند یا کاری را برایش انجام دهد. تعجب نکنید! عقدی که این افراد بسته­­‌اند هم عقد هبه است، منتها یک شرط دارد و آن‌هم این است که مابه­‌ازا یا عِوَضی که در عقد شرط شده و متهب ملزم به انجام آن است، در مقابل عوض اصلی قرارداد یعنی همان مالی که واهب به متهب تملیک کرده، قرار نگیرد تا عقد را از حالت رایگان به غیر رایگان و معاوضه تبدیل کند بلکه یک شرط فرعی باشد که در کنار عقد هبه و بخششی که انجام‌شده قرار گیرد. فرعی بودن چنین شرطی هیچ لطمه­‌ای به مجانی بودن عقد نمی‌­زند و مثل این است که دو هبه در عرض هم اتفاق افتاده است. ماده ۸۰۱ قانون مدنی، هبه­‌ای که در آن شرط عوض شده است را «هبه مُعوَّض» می­‌نامد و آن را مجاز دانسته است.

عقد هبه‌موجب انتقال مالکیت مال واهب به متهب می­‌شود. هیچ­‌گاه شما با هبه­‌ا‌ی برخورد نمی‌­کنید که واهب فقط متعهد به تملیک مال به دیگری شود. حتی اگر این اتفاق هم بیفتد، با این کار عقد هبه­‌ای واقع نشده، بلکه تنها پس از اجرای این تعهد و انتقال مال هبه را باید واقع‌شده دانست.