هدف‌گذاری برای کاهش هدررفت آب تا سطح اقتصادی

به گزارش گروه اقتصاد ، هدف اصلی کاهش هدررفت آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک، مقابله با کم‌آبی و حفظ محیط زیست به دلیل خشکسالی‌ها و محدودیت منابع آب است، اما هدف مهم دیگر مربوط به جنبه اقتصادی آن می‌شود. کاهش هدررفت آب تا سطح اقتصادی، نه تنها باعث کاهش هزینه‌های تأمین آب، انتقال، تصفیه، انرژی، سرمایه گذاری برای تاسیسات جدید و دیگر موارد خواهد بود بلکه باعث افزایش کیفیت خدمت‌رسانی و نیز افزایش درآمد شرکت‌ها خواهد شد که با توجه به کنترل شدید تعرفه‌ها در سال‌های اخیر این موضوع اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. همچنین اگر بتوان با کاهش آب بدون درآمد به تقاضا‌های جدید مشترکین پاسخ داد، درهزینه‌های مربوط به توسعه منابع آب، به عنوان مثال ساخت سد و مخزن جدید، ساخت و تجهیز تصفیه‌خانه‌های جدید و ... صرفه‌جویی زیادی خواهد شد.

بر اساس استاندارد‌های مراجع بین المللی اعم از انجمن جهانی آب IWA و انجمن کار‌های آبی آمریکا AWWA جهت سنجش سالانه هدررفت آب از واژه آب بدون درآمد یا همان NON-REVENUE WATER استفاده می‌شود.

آب بدون درآمد عبارتست از اختلاف بین حجم آب ورودی به سیستم (شبکه توزیع) و مصارف مجاز با درآمد طی یک سال. آب بدون درآمد دارای ۳ جزء اصلی می‌باشد: ۱- هدررفت واقعی یا Real Loss ۲- هدررفت ظاهری یا Apparent Loss و ۳- مصارف مجاز بدون درآمد یا Unbilled Authorized Consumption

هدررفت واقعی به حجمی از آب اطلاق می‌گردد که به صورت واقعی (فیزیکی) از شبکه‌های توزیع هدر می‌رود و شامل نشت از شبکه‌های توزیع- نشت از خطوط انتقال- نشت و سررریز مخازن- و نشت از انشعابات مشترکین می‌گردد.

هدررفت ظاهری به حجمی از آب اطلاق می‌گردد که مصرف شده است، ولی به دلایل متعددی از جمله خطای کنتور‌های مشترکین اندازه گیری نشده است. این هدررفت شامل خطای تجهیزات اندازه گیری- انشعابات غیر مجاز و خطای قرائت و انتقال داده‌ها می‌شود.

مصارف مجاز بدون درآمد نیز به مصارفی گفته می‌شود که استفاده از آن مجاز است، ولی درآمدی برای شرکت‌های آب و فاضلاب ندارد از قبیل: مصارف فرایندی در تاسیسات آب و فاضلاب- مصارف آتش نشانی و ... .

در کشور ایران نیز از سال ۱۳۸۳ استاندارد‌های بین‌المللی در زمینه اندازه‌گیری آب بدون درآمد و اجزای آن پیاده سازی شد و بر اساس جداول بالانس آب که مهم‌ترین روش در زمینه محاسبه اجزا آب بدون درآمد می‌باشد تمامی شرکت‌های آب و فاضلاب نسبت به انجام فعالیت‌های تخصصی در زمینه اندازه‌گیری و کاهش آب بدون درآمد اقدام نمودند.

در گذشته هیچ گونه اطلاعات دقیقی در این زمینه وجود نداشت و اعداد و ارقام مرتبط با هدررفت صرفاً بر اساس یک سری پیش بینی‌ها انجام می‌گردید. در حال حاضر و با اقدامات شاخصی که در طی دو دهه اخیر انجام شده است با اجرای طرح بالانس آب در کشور هر شهر دارای یک جدول بالانس آب می‌باشد که به تفکیک اجزاء آب بدون درآمد در بخش‌های مختلف در آن محاسبه و تحلیل می‌گردد.

بر اساس آخرین اطلاعات از مجموع ۶ میلیارد متر مکعب حجم آب ورودی به شبکه‌های آب شهری در حدود ۲۵.۵ درصد بدون درآمد است. سهم هدررفت واقعی از این مقدار ۱۳.۴ درصد (۵.۹ درصد نشت از شبکه توزیع-۰.۹ درصد خطوط انتقال- سرریز مخازن ۰.۱ درصد – نشت از مخازن ۰.۳ درصد و نشت از انشعابات آب مشترکین ۶.۳ درصد) هدررفت ظاهری ۱۰.۴ درصد (مصارف غیر مجاز ۳.۹ درصد- خطای مدیریت داده‌ها و سیستم ۱.۸ درصد- عدم دقت تجهیزات اندازه گیری ۴.۷ درصد) و مصارف مجاز بدون درآمد ۱.۷ درصد است. (در بخش روستایی میزان آب بدون درآمد در حدود ۳۰ درصد است)

بر اساس مجموع اقدامات انجام شده اعم از اقدامات زیر بنایی و فعالیت‌های اجرایی از قبیل: اصلاح و بازسازی شبکه‌های فرسوده آب- استانداردسازی انشعابات آب- تعویض کنتور‌های خراب مشترکین-مدیریت فشار در شبکه‌های توزیع- نشت یابی و رفع نشت در شبکه و مخازن- تجهیز واحد‌های حوادث و اتفاقات و.. میزان آب بدون درآمد طی سال‌های گذشته به شرح جدول زیر روند کاهشی داشته است که در مقایسه با کشور‌های غرب آسیا و خاورمیانه قابل توجه است.

علی سیدزاده

مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و کاهش هدررفت آب شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور