"پیش طاق قندهار" تلفیقی از معماری اسلامی و هندی

به گزارش سرویس بین الملل ، پیش طاق یا چهل زینه در غرب شهر قندهار یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی افغانستان است که در دوران «ظهیرالدین محمد بابر» احداث شده است.

در سمت غرب شهر قندهار بر فراز کوه «سر پوزه» طاق سنگی تراشیده شده است که در بین مردم به چهل زینه معروف است.

این بنا تاریخی که «فاروق انصاری» محقق و پژوهشگر افغانستانی از آن با نام «پیش طاق» نیز یاد کرده است، به دستور ظهیرالدین محمد بابر بنیان گذار سلسله حاکمان «بابری» هند احداث گردید و کار ساخت آن در سال 953 قمری خاتمه پیدا کرد.

فاروق انصاری در کتاب «قندهار، بعد از اسلام تا پایان عصر صفوی» در مورد این مکان تاریخی نوشته است: هر چند این بنا از نظر سوابق تاریخی در مقایسه با دیگر آثار باستانی قندهار از قدمت زیادی برخوردار نیست ولی از این جهت که منطقه بسیار زیبا و مشرف بر رودخانه «ارغنداب» و اکثر باغ‌ها و مزارع کشاورزی است، جایی دیدنی و خاطرانگیز است.

در کتاب «تاریخ سند» متن کتیبه‌ای آمده است که توسط «سیدمعصوم بکری» که از سرداران و ماموران عالی رتبه بابری بوده بر دیوارهای چهل زینه کتابت شده است:

«...در مدت 9 سال 80 نفر سنگ تراش هر روز در آنجا کار کرده و آن را به اتمام رسانده‌اند و در آنجا کتیبه را بنام «فردوس مکانی بابرشاه»، «میرزا کامران»، «میرزا عسکری» و «میرزا هندال» که صاحب اهتمام بودند نوشته‌اند.

چون پادشاه آنجا تشریف حضور نداشت، اسم سامی وی در آن کتاب ذکر نشده و از ممالک تحت حکومت وی همین قندهار مرقوم شده ...

آنگونه که در کتاب «تعمیرات عصر بابر و اثر آن بر هند» ذکر شده است، در چهل زینه نوشته‌هایی به خط نستعلیق و به زبان فارسی دیده می‌شود که از جمله در 2 سطر دیوار غربی آن چنین آمده است: به تاریخ 13 شوال سال 928 «محمد بابر شاه» قندهار را فتح نمود و در همین سال به دستور وی بنای این ایوان ساخته شد و انجام آن را به «کامران میرزا» سپرد.

او استادانی ماهر و مهندسانی صاحب هنر را به احداث آن گماشت ولی وی در قندهار نماند و حکمرانی را به برادرش «محمد عسکری» سپرد و در زمان حکومت وی، درسال 930قمری به اتمام رسید.

محمد اکبر امینی، که خود از نزدیک این بنا را دیده پیرامون آن چنین نگاشته است:

«چهل زینه رواقی است به سمت شمال که از 3 قسمت تشکیل شده است: قسمت داخلی، خود رواق سرپوشیده است که مستطیل شکل به طول 3 متر، عرض و ارتفاع 2 متر می‌باشد. تا جایی که بیاد دارم داخل رواق، بشکل یک اطاق ساده با سقف همواری است که به استثنای چند کتیبه با متن واقعه نگاری به زبان فارسی، بدون تزیین هندسی و نباتی که معمولاً در ابدات (میراث فرهنگی)میراث دورۀ اسلامی دیده می‌شود در آن کار نشده است.

بخش دیگر بیرون از رواق است که بصورت تخت و یا صفحه‌ای سرگشاده به طول 5 متر و عرض 4 متر در پیش روی رواق کنده شده است.

بخش سوم، به صورت نردبان می‌باشد که با 44 پله، تخت را به قسمت پایین دامنۀ کوه وصل می‌کند...»

چنانکه از نوشته‌های سید معصوم نیز مشخص و معلوم می‌شود، کار ساخت چهل زینه حدود 13 سال طول کشیده است و هنرمندان بسیاری برای تکمیل این بنا زحمت کشیدند.

محمد مرادی نویسنده و پژوهشگر افغانستانی که خود از اهالی این منطقه است، گفت: این بنای تاریخی تلفیقی از معماری اسلامی و هندی است که شاهکار به حساب می‌آید ولی افسوس که مانند سایر آثار باستانی افغانستان کمتر به آن توجه شده است.

مرادی که هم در دوره طالبان و هم در سال‌های اخیر از این بنا دیدن کرده است، گفت: بر اثر جنگ‌های چندین ساله بعضی از قسمت‌های داخلی و خارجی چهل زینه تخریب شده که بخش‌هایی از آن به صورت عمدی مورد اصابت گلوله قرار گرفته است، که اگر به این مکان تاریخی توجه نشود بر اثر تردد بازدید کنندگان و روشن کردن آتش در معرض خطر جدی قرار دارد.

/