هدایت و تربیت پذیری انسان ها در کلام امیرالمونین علی (ع)

به گزارش گروه فضای مجازی ، امام علیه السلام فرمودند : قَدْ بُصِّرْتُمْ إِنْ أَبْصَرْتُمْ، وَقَدْ هُدِيتُمْ إِنِ اهْتَدَيْتُمْ، وَأُسْمِعْتُمْ إِنِ اسْتَمَعْتُمْ.حقيقت به شما نشان داده شده است اگر چشم بينا داشته باشيد، و وسايل هدايت در اختيار شماست اگر هدايت‌ پذير باشيد، و صداى حق در گوش شماست اگر گوش شنوا داشته باشيد.

شرح و تفسير حکمت 157 نهج البلاغه

امام علی (عليه السلام) در اين گفتار حكيمانه خود اشاره به اين نكته مى كند كه خداوند اسباب هدايت را آماده كرده است اگر از آن بهره نگيريد كوتاهى از شماست، مى فرمايد: «حقيقت به شما نشان داده شده است اگر چشم بينا داشته باشيد و وسائل هدايت در اختيار شماست اگر هدايت پذير باشيد و صداى حق در گوش شماست اگر گوش شنوا داشته باشيد»، (قَدْ بُصِّرْتُمْ إِنْ أَبْصَرْتُمْ، وَقَدْ هُدِيتُمْ إِنِ اهْتَدَيْتُمْ، وَأُسْمِعْتُمْ إِنِ اسْتَمَعْتُمْ).
هدف امام علی (عليه السلام) از بيان اين سخن آن است كه خداوند تمام وسايل هدايت و نجات و سعادت را در اختيار شما گذاشته است، آيات قدرتش را در پهنه آفرينش به شما نشان داده، درس هاى عبرتش را درباره اقوام پيشين در برابر شما قرار داده است چشم باز كنيد و آثار او را در عالم و سرنوشت اقوام گذشته را با چشم خود ببينيد.

از سويى ديگر پيامبرانش به مخصوص رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله)را با كتب آسمانى ارسال داشته و پيام حق در گوش شما خوانده شده، پيامى كه هم مشتمل بر معارف و عقايد است و هم راه و رسم عبوديت و طريق تهذيب اخلاق و همچنين راه بهتر زيستن و سعادتمند شدن، همه اين پيام ها به گوش شما خوانده شده است.
سعى كنيد آنها را بشنويد و در سايه آن ديدنى ها و اين شنيدنى ها راه هدايت را در برابر شما گشوده است اگر تصميم بر هدايت يافتن داشته باشيد شتاب كنيد و در اين راه گام بگذاريد و به سوى سرمنزل مقصود حركت كنيد. امام(عليه السلام) مى فرمايد: خداوند به همه شما اتمام حجت كرده اگر راه خطا رفتيد و گرفتار مجازات الهى در دنيا و آخرت شديد بدانيد بر اثر كوتاهى خودتان بوده است.

ريشه هاى اين گفتار حكيمانه در قرآن مجيد است. در آيه 104 سوره «انعام» مى خوانيم: «(قَدْ جَاءَكُمْ بَصَائِرُ مِنْ رَّبِّكُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِىَ فَعَلَيْهَا)، دلايل بصيرت آفرين از طرف پروردگارتان براى شما آمده، كسى كه (به وسيله آن،) بصيرت و آگاهى يافت، به سود خود اوست، و كسى كه از ديدن آن چشم پوشيد به زيان خودش مى باشد». در آيه 204 سوره «اعراف» مى خوانيم: «(وَإِذَا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَأَنصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ)، هنگامى كه قرآن خوانده شود، گوش فرا دهيد و خاموش باشيد، شايد مشمول رحمت (خدا) شويد».

در قرآن مجيد درباره دوزخيان و كفار سخن به ميان آمده و آنها را افرادى مى شمارد كه گوش دارند و نمى شنوند، چشم دارند و نمى بينند، مى فرمايد: «(وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيراً مِّنَ الْجِنِّ وَالاِْنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَّ يَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ أَعْيُنٌ لاَّ يُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لاَّ يَسْمَعُونَ بِهَا أُوْلَئِكَ كَالاَْنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُوْلَئِكَ هُمُ الْغَافِلُونَ)، به يقين گروه بسيارى از جن و انس را براى دوزخ آفريديم، آنها دل ها (= عقل ها)يى دارند كه با آن (انديشه نمى كنند و) نمى فهمند، و چشمانى كه با آن نمى بينند، و گوش هايى كه با آن نمى شنوند، آنها همچون چهارپايانند، بلكه گمراه تر! اينان همان غافلانند (چون امكان هدايت دارند و بهره نمى گيرند)».

در آيه 10 سوره «ملك» از قول دوزخيان چنين نقل شده است: «(وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِى أَصْحَابِ السَّعِيرِ)، و مى گويند: اگر ما گوش شنوا داشتيم يا تعقّل مى كرديم، در ميان دوزخيان نبوديم». از آيات قرآنى و كلام حكيمانه بالا و روايات فراوان اسلامى استفاده مى شود كه آنچه براى هدايت انسان ها لازم بوده از سوى خداوند فراهم شده است. مشكل از ناحيه انسان هايى است كه فاقد گوش شنوا و چشم بينا هستند.

در حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «لَيْسَ الاْعْمى مَنْ يَعْمي بَصَرُهُ إنَّمَا الاْعْمى مَنْ تَعْمي بَصيرَتُهُ، نابينا كسى نيست كه چشم خود را از دست داده باشد. نابينا كسى است كه بصيرت ندارد». در خطبه 88 نهج البلاغه نيز آمده بود: «مَا كُلُّ ذِي قَلْب بِلَبِيب وَلاَ كُلُّ ذِي سَمْع بِسَمِيع وَلاَ كُلُّ نَاظِر بِبَصِير، نه هر كس كه دل دارد خردمند و نه هر كس كه گوش دارد شنواست و نه هر كس كه چشم دارد بيناست». در دعاها نيز مكرر از خدا چشم بينا و گوش شنوا و قلب دانا مى خواهيم، از جمله در دعايى ذيل زيارت آل ياسين آمده است كه ده چيز از خداوند تقاضا مى كنيم از جمله اين كه چشم مرا را از نور بينش و گوش مرا از نور حكمت پر كن، «وَأَنْ تَمْلاَ… وَبَصَرِي نُورَ الضِّيَاءِ وَسَمْعِي نُورَ الْحِكْمَة».

منبع: باشگاه خبرنگاران