فضیلت و آداب ماه مبارک رمضان/ حکمت روزه

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی ، برخی از حکمت‌های روزه در آیات قرآن ذکر شده است. این حکمت‌ها عبارتند از:

خداوند در آیه ۱۸۳ سوره‌ بقره علت تشریع روزه را تقوا و پرهیزگاری مؤمنان بیان داشته است. در نگاه نخست، روزه به معنای دوری از خوردن و آشامیدن و دیگر مبطلات آن می‌باشد. این نکته که نخوردن و نیاشامیدن چگونه می‌تواند روزه دار را به این ویژگی بسیار مهم رهنمون سازد، موضوعی است که در صفحات بعد بدان خواهیم پرداخت. اما به عنوان مقدمه باید به دو نکته اشاره کنیم.

نخست آن که: تقوا دارای ابعاد و درجات مختلفی است که هر درجه آن، ما را به درجه بعدی رهنمون می‌کند. از این روست که خداوند در قرآن کریم از افراد با ایمان خواسته است که تقوا را رعایت نمایند. ایمان آوردن، خود به تنهایی یکی از درجات اولیه رعایت تقواست؛ چرا که انسان با ایمان توانسته با پذیرش خداوندی پروردگار و دین او، از فساد و گناه بزرگ شرک و کفر رسته و به مرحله‌ی ایمان بپیوندد؛ لذا به نخستین مرحله از تقوا دست یافته است. اما این مرحله برای کمال او کافی نیست و همواره باید تلاش کند تا به درجات بالاتر که به ترتیب دوری از گناهان و انجام واجبات، دوری از مکروهات و انجام مستحبات، دوری از شبهات و ترک برخی مباحات و ... دست یابد و راه خود در مسیر پرهیزگاری را ادامه داده، خویشتن را به کمال انسانی نزدیک کند. از این روست که هرچه درجه ایمان بالاتر برود، به همان میزان نیروی تقوا در وجود او قوی‌تر و بالاتر رفته است.

دیگر آن که: روزه نیز همچون دیگر عبادات دارای دو سطح ظاهری و باطنی است. رعایت حدود شرعی و توجه به جزئیات فقهی روزه، برای مصون ماندن از باطل شدن این عمل عبادی، تن‌ها سطح ظاهری روزه است و البته از اهمیت بالایی نیز برخوردار می‌باشد. اما سطح مهمتر و عمیقتر روزه، در حقیقت همان روزه‌ی باطنی است که انسان را به مراحل بالاتری از تقوا نائل می‌کند.

اینک با توجه به نکات بالا درمی یابیم که روزه دار در مرحله نخست، با امتثال از امر خداوندی و رعایت دستور شرعی، به ابتدایی‌ترین مرحله‌ی تقوا دست یافته است. زیرا همین که جوانب ظاهری و حدود شرعی یک عمل واجب را رعایت می‌کند، خود را از سقوط به دره‌ی مخالفت با دستورات و احکام الهی بازداشته و تقوا را در همین حد رعایت کرده است. از این جهت است که ما توجه به احکام شرعی و فقهی روزه را بسیار مهم تلقی می‌کنیم و اصولا با توجه به آنکه رسیدن به مراحل بعد بدون گذر از مراحل پیشین امکان پذیر نیست، نمی‌توان به بهانه‌ی دست یافتن به حقیقت و باطن روزه، از مرحله ظاهر دست کشید و آن را بی اهمیت تلقی کرد.

اما سؤال اینجاست که آیا خداوند متعال در این آیه همین مرحله از تقوا را از روزه دار توقع داشته است؟ پاسخ قطعاً منفی است. اصولاً احکام شرعی و دستورات الهی دارای پیام‌های بلندی برای رشد و کمالات انسانی است و توقف در مرحله نخست، خلاف نظر و خواسته‌ حق تعالی است. پیش از این گفتیم که خداوند در آیات متعددی از مؤمنان خواسته است که پرهیزگار باشند و تقوا را رعایت نمایند؛ همان گونه که از مؤمنان خواسته شده است که بر درجات ایمان خود بیفزایند. این مهمترین درس روزه داری است که بزرگان دینی ما بدان عنوان «آداب روزه» داده اند و در بخشهای آینده، پیرامون آن بیشتر توضیح خواهیم داد.

«شکرگزاری» یکی دیگر از حکمت‌های روزه داری را شکر نعمت‌های الهی دانسته اند. چنانچه در آیه ۱۸۵ سوره بقره، آن زمان که خداوند شرایط روزه داران را توضیح می‌دهد، در پایان می‌فرماید: 

«.. خداوند برای شما آسایش را خواسته و رنج برای شما را اراده نکرده است تا آنکه روزه‌ی آن روز‌ها را کامل کنید و او را به خاطر هدایتتان به بزرگی یاد کنید، شاید در زمره‌ سپاسگزاران باشید.» شاید در نگاه نخست این گونه تلقی شود که خداوند در این آیه از مؤمنان خواسته است که به خاطر تساهل در تشریع روزه و آسان گرفتن احکام، او را سپاس گویند. البته این معنای نادرستی نیست؛ اما شاید بهتر آن باشد که بگوییم خداوند از مؤمنان خواسته است که او را برای تشریع چنین حکم مهمی سپاس گویند. چنانچه می‌بینیم عبارت «شاید شکرگزار باشید» را پس از بیان نعمت هدایت انسانها- که بزرگتری و مهمترین نعمت خداوند بر بندگان است- ذکر فرموده است.