کشورها در حوضه های آبریز مشترک گزینه ای جز همکاری ندارند

وی با تشکر از برگزار کنندگان این کنفرانس افزود: بسیار خوشحالم که این اقدام مهم با مشارکت وزارتخانه های امور خارجه، کشاورزی و نیرو برگزار می شود که نشان دهنده دغدغه مشترک همه نهادهای ذیربط در مواجه با مسائل خطیر و فوری مرتبط با آب است.

معاون وزیر خارجه اظهار امیدواری کرد این کنفرانس بتواند در کنار تولید ادبیات علمی مورد نیاز، در سایه نگاه عالمانه و واقع گرایانه به آب و مسائل علمی مرتبط با آن، از جمله آب مجازی، راهکارهای اجرایی و عملیاتی مورد نیاز در حوزه آب را در چارچوب رهبرد توسعه پایدار کشور ارائه و معرفی کند. عراقچی ادامه داد: شاید در این کنفرانس نیاز به تکرار این حقیقت نباشد که امروزه بسیاری از کشورها با بحران کمبود آب شیرین مواجه می باشند و یا در آستانه تنش آبی (Water Stress) قرار دارند، وضعیتی که دارای عواقب سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در سطوح ملی ، منطقه ای و بین المللی است.

وی اضافه کرد: تصور اینجانب بر آن است که این حقیقت به درستی از سوی جامعه، اعم از قاطبه مردم و حتی نخبگان به درستی مورد فهم واقع نشده است و بنابراین معتقدم تا زمانی که درک عمیقی در جامعه بشری نسبت به ارزش و اهمیت این ماده حیاتی شکل نگیرد و روند کمبود آب به عنوان خطری جهانی، و نه فقط برای کشورهای کم آب، به طور ملموس مورد توجه واقع نگردد، بر دامنه بحران ها و تنش های آبی افزوده شده و مسیر توسعه بشری با ناهمواری های جدی مواجه خواهد شد.

معاون وزیر امور خارجه قدم نخست در ارتقای درک جوامع بشری نسبت به آب را ایجاد بسترهای مناسب اطلاع رسانی عمومی پیرامون ابعاد این دغدغه‌ها و نگرانی‌ها در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی برشمرد و اظهار کرد: در شرایطی که سازمان ملی متحد یکی از اهداف توسعه پایدار(Sustainable Development Goals-SDG) را دستیابی همه انسان ها به آب سالم و کافی قرار داده است، عموم جوامع بشری می بایستی از طریق به کارگیری شیوه های متناسب، علمی و به هنگام، به این درک مشترک دست یابند که توسعه آینده در گرو بهبود وضعیت آبی می باشد. 

عراقچی تاکید کرد: رشد آگاهی (Public Awareness) قاطبه انسان ها نسبت به آب و معضلات آن می بایست امروز اصلی ترین هدف همه ما باشد.

وی یادآور شد: آموزش و تربیت شهروندان و شبکه های متعدد و متنوع جوامع مدنی در خصوص اصول نظم و انتظام سیاست های آبی، وضعیت کمی و کیفی آب، شیوه افزایش بهره وری، طرح ها و پروژه های آب محور و مانند آن، ضرورت یک اطلاع رسانی هدفمند محسوب می شود. 

این مقام وزارت امور خارجه خاطرنشان کرد: این اطلاع رسانی هدفمند و همه جانبه باید جامعه را به این درک محوری هدایت کند که آب به عنوان مایه حیات، عامل توانبخش توسعه اجتماعی، منبع رفاه و پیشرفت و بالاخره عاملی برای صلح و همکاری، در وضعیت بحران قرار دارد.

عراقچی بحران آب را عاملی برای عقب افتادگی، پسرفت و از همه مهم تر بی ثباتی و مناقشه همه بشریت دانست و گفت: در این مسیر تفاوتی بین کشور های برخوردار یا غیربرخوردار از منابع آبی وجود ندارد. 

وی تصریح کرد: آگاهی بخشی نسبت به بحران آب می بایستی معطوف به چالش های بلافصل و نزدیک بوده و بتواند عواقب غیرقابل اجتناب بحران آب بر امنیت اجتماعی، ثبات سیاسی و پایداری محیط زیست در سطوح کشوری، منطقه ای و بین المللی را تشریح و تبیین نماید. 

معاون وزیر امور خارجه افزود: رشد آگاهی یک مسئولیت جهانی و بین المللی است و شامل کشورهای پرآب نیز می شود.

عراقچی با اشاره به ماهیت سیال آب ادامه داد: این ویژگی در کنار اهمیت مرزهای ملی در چشم انداز جغرافیای سیاسی جهان، موجب شده تا اختلاف و درگیری یا همکاری و مذاکره بر سر منابع آب و نحوه مدیریت آن، بعنوان بخش جدایی ناپذیر از تعاملات کشورها با یکدیگر و سیاست خارجی آن ها محسوب شود. همان چیزی که ما امروز آن را با عنوان دیپلماسی آب می شناسیم.

وی اضافه کرد: تردیدی ندارد که با وجود بیش از 260 حوضه رودخانه‌ای فرامرزی در میان 150 کشور، تاثیر غیرقابل انکاری بر روابط دیپلماتیک این کشورها دارد و بر خلاف دگرگونی های بی سابقه در صحنه ژئوپلتیک جهانی، هنوز در بیشتر مناطق جهان، آب یک عنصر کلیدی در سیاست خارجی کشورها است و در آینده اهمیت آن حتی بیشتر هم خواهد شد. 

معاون رئیس دستگاه دیپلماسی با بیان اینکه در طول تاریخ، «منازعه» یا «همکاری» دو مشخصه اصلی در تعامل کشورها در موضوع آب بوده است، اظهار کرد: مثال های متعددی از منازعات بر سر آب وجود دارد که موضوع آنها از ایجاد محدودیت بر سر مانع آب های فرامرزی تا آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی را شامل می شود. 

عراقچی افزود: اختلافات ارضی و مرزی، چالش های امنیتی و مهاجرت گروه های انسانی ناشی از کم آبی، مسائل اساسی هستند که با آب و موضوعات مرتبط با آن پیوند دارند. عدم مدیریت پایدار آب، توسعه کشورها را تهدید کرده و ثبات و امنیت منطقه ای و حتی بین المللی را با چالش بزرگی روبرو می کند.

وی ادامه داد: به گواه مدارک و مستندات تاریخی، کشورها در موارد متعددی که تعداد آن ها بیشتر از جنگ و منازعه است، به همکاری و حل و فصل مسالمت آمیز منازعات بر سر آب اقدام کرده اند. قراردادها، پیمان ها و توافق نامه های متعددی به منظور تقسیم آب رودهای بین المللی و فرامرزی، با مدیریت بر نحوه کشتیرانی و کنترل آلودگی آب های مشترک میان کشورها به امضا رسیده است. 

این مقام وزارت امور خارجه یادآور شد: برای امضای برخی از این قراردادها همچون هیرمند میان ایران و افغانستان، یا اروندرود میان ایران و عراق، چندین دهه زمان صرف شده است. نقش این قراردادها و توافق نامه ها در جلوگیری از جنگ و گسترش منازعات، ارزش آن ها را در مقایسه با هزینه ها و امتیازات رد و بدل شده میان کشورها توجیه و اثبات می کند.

عراقچی با بیان اینکه در طول قرن بیستم چندین کنوانسیون میان کشورها برای تنظیم رژیم حقوقی حاکم بر رودخانه ها و آبراه‌های بین المللی تصویب شده است، گفت: نیاز به ابزارهای دیپلماتیک جهت اجرای قواعد و مقررات مذکور موجب شکل گیری دانش وفن دیپلماسی آب در چارچوب سیاست خارجی کشورها شده است. 

وی تاکید کرد: مهارت های دیپلماتیک در حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات شامل مذاکره، میانجی گری و مساعی جمیله نقش اساسی در اجرای دیپلماسی آب ایفا می کند. در این میان دیپلماسی آب های فرامرزی با آبراه‌های بین المللی همواره اهمیت بسیاری داشته است.

معاون وزیر امور خارجه تصریح کرد: در زمان حاضر که جهان با کاهش تدریجی سرانه آب در اثر افزایش تقاضا و تغییرات اقلیمی روبرو است، دیپلماسی آب، ابعاد و گستره‌های جدیدی نیز پیدا کرده است که یکی از آن ها دیپلماسی آب مجازی ناشی از تجارت آب مجازی است.

عراقچی یادآور شد: تجارت آب مجازی دارای پیچیدگی های بسیاری است. یکی از این پیچیدگی ها به مسائل مرتبط با آب های فرامرزی مربوط می شود. نیل به سیاستی همخوان و مدیریت جمعی در حوضه های آبریز مشترک نکته ای کلیدی است و کشورها در خصوص حوضه های آبریز مشترک گزینه ای جز همکاری ندارند. 

وی ادامه داد: نیل به این هدف، تسریع همکاری پایدار و رهایی از مشکلات در گرو تهیه، تدوین و اجرای یک نظام قابل اتکا برای حل و فصل مناقشات می باشد. این امر به نوبه خود بهره مندی از اطلاعات و آمارهای قابل اعتنا و مورد پذیرش همه طرف ها، شناسایی زمینه ها و اقدامات هم افزا در حوزه آب و به ویژه آب مجازی را می طلبد. 

معاون وزیر امور خارجه اضافه کرد: چنانچه این حلقه های مرتبط به شکلی زنجیروار و در هم تنیده و در کنار هم فراهم آید، می توان ضمن حل و فصل تنش ها و مناقشات در حوضه های آبریز مشترک و با ایجاد و به کارگیری ساز و کار همکاری های فنی و اقتصادی، توسعه مناسبات تجاری و زیست محیطی را به شیوه ای پویا سامان داد.

عراقچی یادآور شد: پیچیدگی دیگر در تجارت آب مجازی به آسیب پذیری کشورها در وابستگی به واردات مواد غذایی از طرف های خارجی در مقابل سیاست های خودکفایی غذایی باز می گردد که بیانگر نوعی مباینت میان تجارت آب مجازی و پارادایم خودکفایی است. دغدغه نسبت به وضعیتی که با نفوذ هژمونیک کشورهای برخوردار از منابع آبی بیشتر در روند شکل گیری تجارت آب مجازی بر کشورهای مواجه با کمبود آب بینجامد. 

وی تاکید کرد: در شکل گیری تجارت آب مجازی لازم است حساسیت های سیاسی و اجتماعی مرتبط به دوری از پارادایم ملی خودکفایی را مورد توجه قرار داد.

معاون وزیر امور خارجه اظهار کرد: موفقیت در تجارت آب مجازی از یک سو نیازمند اعتماد و اطمینان طرفین به یکدیگر در یک روند تدریجی و از سوی دیگر نیازمند بهره مندی طرفین از نهادهای با ثبات و حکمرانی خوب آب است. این حکمرانی زمانی می تواند شکل گیرد که بهبود مدیریت آب و پی گیری مدیریت جامع منابع آب (IWRM-Water Resource Management) به الویت نخست کشورها در سیاستگذاری های کلان خود تبدیل گردد. 

عراقچی یادآور شد: این حکمرانی باید قادر باشد اولا سیاست های کشاورزی بر مبنای برخورداری یا عدم برخورداری از منابع آبی ترسیم نماید، ثانیا نگاه اقتصادی به آب و ارزش گذاری آن را نهادینه کند و ثالثا بهره وری بالا و پویا از آب محدود را در چارچوب مرزهای ملی حاکم گرداند. 

وی ادامه داد: نکته کلیدی در این میان برخورداری از یک طرح جامعه آمایش سرزمینی، اتکا به منابع آبی کشور، مدیریت جامع منابع آب و پی ریزی علمی شیوه های استفاده مجدد از آب و فاضلاب می باشد. اعلام سال 2017 میلادی از سوی سازمان ملل متحد بعنوان فاضلاب؛ منبع دست نخورده یا پنهان (Waste Water: The Untapped Resource) در این رابطه شایان توجه جدی است.

معاون وزیر امور خارجه اضافه کرد: بهره مندی از رویکرد آب مجازی و پیگیری سیاست امنیت غذایی و مقابله با محدودیت های آبی و اکولوژیکی تنها با مفروض دانستن ثبات و امنیت سیاسی متصور می باشد. 

عراقچی خاطرنشان کرد: عدم نیل به توافق منطقه ای جهانی در خصوص تجارت آب مجازی ناظر بر حساسیت های موجود در این بخش است. سیاستگذاران حوزه آب لازم است ضمن توجه اساسی به این امر، غلبه بر معضل فقدان نهادها و زیرساخت های لازم، ابزارهای حقوقی و مالی، توانمندسازی مدیران آب کشور از حیث دانش، مهارت و تجهیزات به هدف نظارت، دسترسی به منابع آب و استفاده بهینه و پایدار از آن را در دستور کار خود قرار دهند.

وی ضمن آرزوی موفقیت برای برگزارکنندگان کنفرانس، اظهار امیدواری کرد این اجلاس بتواند به بهره مندی از نظریات و تجربیات ارزشمند اساتید داخلی و خارجی، موضوع تجارت آب مجازی را از ابعاد نظری علمی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و افق های جدیدی در نزد اصحاب علم و اجرا در حوزه پایداری منابع آب درکشور بگشاید.