پس از نیم قرن کنج عزلت؛ سلام دوباره شاه قجری به ایرانیان

به نقل از تسنیم، تا نام فتحعلی شاه قاجار برده می‌شود، هر ایرانی به یاد تعداد همسران او که آمار 189 تا 1000 زن و همچنین فرزندانش 260 فرزند (144 پسر) بود، می‌افتد و از آنجا که تعداد فرزندان دختر برای این شاه قجری اهمیتی نداشت تعداد دخترانش نیز در تاریخ ثبت نشده است.

در مجموع هر جای نام او می‌آید خسارتی نیز به میان می‌آید زیرا فقط این دومین شاه قجر است که می‌تواند با حکاکی عبارت «سلطان صاحبقران فتح‌علی‌شاه قاجار 1244» بر روی الماس دریای نور؛ ارزش این الماس بی‌همتا را بکاهد.

با این وجود فتحعلی‌شاه را به عنوان شاهی می‌شناسند که همیشه سعی کرده بود که به علمای شیعه و مجتهدین نزدیک شود تا به نوعی حسرت بزرگان درباره برگشت ایران به قدرت صفوی به صورتی جبران شود و حتی در مواقعی نیز حمایت علما را نیز برای مبارزه و جهاد با روس‌ها را دریافت کرد و در نهایت نیز پس از 36 سال و 8 ماه پادشاهی بر ایران در سن 68 سالگی فوت کرد و در قم و در حرم فاطمه معصومه (س) به خاک سپرده شد.

در حالی که شهر قم همیشه برای این شاه قجری مکان خاصی بود زیرا در زمان او خانه‌ای با نام «عمارت شاهی» در کنار حرم حضرت معصومه (س) ساخته و وقف‌نامه‌ای در سال 1248 قمری توسط کیکاوس میرزا حکمران قم به نیابت از فتحعلی‌شاه تنظیم می‌شود تا زائران و شخصیت‌هایی خاص در این خانه مستقر شوند. در بخش مخصوص پادشاهِ این خانه نیز تالاری ساخته می‌شود و چهره‌ 150 تن از شاهزادگان قاجاری توسط «محمد علی نقاش‌باشی» در آن نقاشی می‌شود تا اینکه در سال 1338 و در زمان آیت‌الله بروجردی و هنگام احداث مسجد اعظم قم، این عمارت تخریب می‌شود.

اما قبل از تخریب، این نقاشی‌های گچی، با تکنیک خاصی توسط گروه «ایزمئو» ایتالیا که از حدود 1315 وارد ایران شده و بسیاری از آثار تاریخی را مرمت کرده بودند، با ایجاد یک بستر گچی در قالب 55 قطعه از دیوار جدا می‌شوند و با تخریبِ خانه، نقاشی‌ها به مقبره‌ «شاه سلیمان» منتقل می‌شوند.

همچنین در سال 1352 و در سفری که خاندان پهلوی برای بازدید از اماکن تاریخی - فرهنگی - مذهبی قم به این شهر داشتند، نقاشی «صف سلام» را در مقبره‌ شاه سلیمان صفوی می‌بینند و در سال 1353 این مجموعه نقاشی‌ها برای جانمایی در موزه‌ نگارستان (موزه‌ قرآن کنونی در تهران) به پایتخت منتقل و در مجلس شورای ملیِ وقت دپو می‌شوند اما در آن زمان یک قطعه از 55 قطعه نقاشی دپو شده در مقبره‌ شاه سلیمان باقی مانده بود که در سال‌های بعد به موزه‌ آستانه حضرت معصومه (س) منتقل می‌شود.

همچنین یک قطعه‌ موجود در موزه‌ آستانه حرم حضرت معصومه (س) هنوز در اختیار تیم ساماندهی تابلو قرار نگرفته است، برای اینکه دید مخاطب بعد از نصب قطعه‌ اصلی گمراه نشود، تصمیم به بازسازی کامل این قطعه نقاشی با یک پرده روشن‌تر شد و امروز این بخش از تابلو نیز که قطعه‌ نزدیکی به فتحعلی‌شاه است نیز کامل در مقابل دید مخاطبان قرار گرفته است.

در نهایت آثار دپو شده در مجلس شورای ملی باقی می‌مانند تا سال 1383 که براساس تحقیقات، پژوهشکده حفاظت و مرمت، این کتیبه‌ها را به کاخ گلستان و عمارت چادرخانه منتقل می‌کند و امین اموال، مجموعه‌ نقاشی‌ها را تحویل گرفته و در سال‌های 85 – 84 تحقیقات اولیه توسط «فتح‌الله نیازی» و «مینا رمضان جماعت» برای شناسایی این تابلوها آغاز می‌شود و در همان زمان نقطه‌ای در کاخ گلستان برای نصب این آثار مشخص و عملیات حفاظت اضطراری روی آنها تعیین می‌شود.

صف سلام نماد چیست؟

در دیوار نگاره نقاشی «صف سلام» فرزندان فتحعلی‌شاه در ردیف بالا و در وسط نیز فتحعلی‌شاه بر روی تخت طاووس ایستاده‌ است و در ردیف پایین نیز نوه‌های او ایستادند تا به شاه ایران سلام دهند، که یکی از این نوه‌ها کسی نیست جزء "ناصرالدین شاه" - کما اینکه شاه صاحبقران که در میان سوگلی‌ها و دخترانش معروف به "شاه بابا" بود در زمان مرگ فتحعلی‌شاه سه ساله بود ولی در تابلو و در تصاویر جبهه شرقی یک جوان 21 ساله به تصویر کشیده شده است که این امر تخیل «محمد علی نقاش‌ باشی» را به وضوع نشان می‌دهد کما اینکه بسیاری از تصاویر این نقاشی منحصر به‌فرد؛ واقعی و کپی از لباس‌های پُرتزیین و چهره‌های شاهزادگان قجر است.
در سفرنامه ناصرالدین شاه تعداد شاهزاده‌های قاجاری نقاشی شده روی دیوار عمارت شاهی در قم 150 نفر نوشته می‌شود، اما چند سال بعد و در سفرنامه‌ «صاحب جم» تعداِد شاهزاده‌های فتحعلی شاه در «صف سلام»  110 نفر عنوان می‌شود و حالا اگر شاهزاده‌های قاجاری ایستاده روی تابلوی گچی «صف سلام» در تالار باغ نگارستان را بشمارید، با احتساب فتحعلی‌شاه فقط  100 نفرند.

علت مخدوش شدن چهره‌ و نام دو شاهزاده‌ قاجاری در تابلوی «صف سلام»

از سوی دیگر نام و چهره‌ یکی دو نفر از شاهزادگان مخدوش شده‌ است که براساس اطلاعات و بررسی‌های تاریخی انجام شده به نظر می‌رسد این کار حتی می‌تواند در زمان پایان خلق تابلوی «صف سلام» رخ داده باشد. چون فتحعلی شاه با دو پسر خود رابطه‌ خوبی نداشت، بنابراین می‌توان آن چهره‌ها را متعلق به آن دو دانست.

حال پس از گذشت حدود 200 سال از خلق دیوار نگاره نقاشی «صف سلام» فتحعلی‌شاهی، در تفاهمنامه‌ای بین دانشگاه تهران و سازمان میراث فرهنگی این اثر در سال 1394 به باغ نگارستان منتقل و پس از مرمت‌های انجام شده از نوروز 1396 مورد بازدید عموم علاقه مندان قرار گرفته است و مردم می‌توانند با پرداخت بلیت چهار هزار تومانی در تالار فروزان‌فر قصر نگارستان به شاهی که بیشترین خدم و حشم و اولاد را از خود به یادگار گذاشت، سلام کنند.

/

: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه های داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.