درس‌هایی که از حادثه پلاسکو باید آموخت

به گزارش خبرنگار گروه حقوقی و قضایی ، آتش سوزی! ساختمان پلاسکو فروریخت و ایران عزادار شد. تلاشهای بسیاری صورت پذیرفت اما اثربخش نبود.

حادثه دلخراش آتش سوزی ساختمان پلاسکو هر چند از ابعاد مختلف مهم و گسترده است، اما متأسفانه اولین حادثه از این دست نبود، اما امیدواریم آخرین حادثه باشد. 

این اتفاق تلخ چندی پس از حادثه دلخراش دیگری با ظاهری مشابه در برج سلمان مشهد روی داد. در آن زمان همه آمدند، گفتند، شنیدند، مصاحبه کردند، قول دادند و افکار عمومی ناظر عملکرد مسئولان در بخش های مختلف بود. هنوز چندی از این حادثه نگذشته که شاهد بروز فاجعه ای با ابعاد گسترده تر و با اثرات عمیق تر در ساختمان پلاسکو هستیم. 

در نگاه اول و پس از «بُهت زدایی» از این حادثه، سؤالات گوناگون ذهن هر انسان دغدغه مندی را به خود مشغول می کند. 

شاید مهترین این سؤالات از این قرار باشد:

علت وقوع این حادثه یا حوادث اینچنینی چیست؟ این حوادث چه اثرات اجتماعی از خود بر جای می گذارند؟ آیا مسئولان امر به درستی به وظایف خود عمل می کنند؟ آیا نمی شد از بروز این حادثه یا حوادث مشابه پیشگیری کرد؟ نقش رسانه ها و آگاهیهای عمومی در قبال چنین حوادث و رویدادهایی چیست؟ و ...

هرچند سؤالات متعدد دیگری نیز به فراخور نگاه به این حادثه ممکن است در ذهن مخاطبان شکل بگیرد اما به نظر می رسد یکی از مهمترین نکاتی که در این میان مورد غفلت قرار گرفته عدم توجه صحیح به مقوله پیشگیری است.

امروزه در مجامع مختلف قضایی، غیرقضایی و تخصصی سایر کشورها، به صورت ویژه در خصوص پیشگیری –فارع از انواع آن- بحث و تبادل نظر صورت می گیرد، نظریه پردازی شده و بر همان اساس اقدام صورت می پذیرد؛ بنابراین پیشگیری در تمام حوزه ها به عنوان یک اصل مسلم مورد پذیرش واقع شده است.

هرچند در سالهای اخیر مقوله پیشگیری در معنای عام آن به صورت عمومی مطرح شده و در دستگاه قضایی به صورت خاص بر آن تأکید و پافشاری می شود اما وقوع حوادث اخیر از جمله حادثه دلخراش ساختمان پلاسکو که موجب «حیرت عمومی» و همچنین شهادت جمعی از آتشنشانان غیور و ایثارگر و داغدار شدن جمعی از خانواده ها و هم وطنان عزیزمان شد؛ نشان می دهد چنانکه باید و شاید به امر پیشگیری توجه نشده است. 

اظهارات رئیس شورای شهر تهران در سخنرانی پیش از خطبه های نماز جمعه این هفته تهران مبنی بر هشدارهای متعدد به پلاسکو نشینان در خصوص امکان وقوع حادثه و لزوم رعایت الزامات و نکات ایمنی و بی توجهی نسبت به این هشدارها؛  جای بسی تأمل دارد. یعنی هم هشدار داده شده و هم به این هشدارها ظاهراً توجه نشده که اگر می شد و پیشگیریهای لازم صورت می پذیرفت شاید امروز شاهد بروز چنین فاجعه ای نمی بودیم.

اثرات مخرب اجتماعی وقوع چنین حوادثی بر کسی پوشیده نیست چه آنکه چنین وقایعی تا مدتهای مدید اثرات نامطلوب روحی و روانی در سطوح مختلف فردی و اجتماعی از خود برجای می گذارد. اما سؤال اساسی در این میان این است که برای پیشگیری از وقوع چنین حوادثی واقعاً چه باید کرد؟

گذشته از مباحث فنی که می بایست توسط کارشناسان امر مورد بحث و بررسی قرار گیرد و پس از تذکر به لزوم توجه هرچه بیشتر به مقوله پیشگیری از وقوع جرایم و حوادث، قصد دارم تا به اختصار به نقش رسانه ها قبل و بعد از وقوع چنین حوادثی بپردازم.

امروزه تأثیر رسانه های جمعی در عرصه های مختلف از ورزش و هنر گرفته تا اقتصاد و سیاست، برکسی پوشیده نیست اما همانگونه که رسانه ها، افکار عمومی را شکل داده و در برخی موارد سعی در هدایت آن دارند، در قبال آن نیز وظیفه مند بوده و مسئولیت نیز دارند. بدیهی است یکی از مهمترین وظایف رسانه ها در قبال مردم و افکار عمومی، ارتقاء آگاهیهای عمومی با رویکرد مصون سازی و پیشگیری از وقوع جرایم و حوادث است؛ یعنی همان چیزی که در مباحث کلان تری مانند «پدافند غیرعامل» مطرح می شود. 

هرچند رسانه ها در این زمینه نیز تلاش زیادی کرده اند اما واقعیات موجود در حادثه آتش سوزی برج سلمان مشهد و ساختمان پلاسکو تهران نشان می دهد که این تلاشها کافی نبوده است.

شاهد مثال این مدعی تجمع بدون دلیل و از سرکنجکاوی شهروندان محترم در اطراف محل حادثه و از آن بدتر گرفتن «سلفی» در محل حادثه و به اشتراک گذاردن آن در شبکه های اجتماعی است. در اینجا بدون تلاش برای ریشه یابی علل بروز چنین پدیده نامطلوبی- سلفی گرفتن در شرایط حادثه – می توان گفت که شهروندان ما به هیچ روی برای مواجهه با حوادث و بلایای طبیعی با موضوعی مانند آنچه در پیش گفته شد؛ از هر لحاظ آمادگی ندارند و در اینجا و مجدداً باید بر نقش رسانه های عمومی در ارائه آموزشهای لازم به آحاد جامعه در زمان وقوع چنین حوادثی با محوریت اصل پیشگیری تأکید کرد. 

بدیهی است رسانه ها می توانند در قالب های مختلف، بسته های آموزشی تهیه و ارائه نمایند تا در صورت بروز چنین حوادث و شرایطی، شهروندان بدانند که وظیفه آنها چیست؟ باید به شهروندان محترم گفت که تجمع غیرضروری در محل اطراف حادثه، امکان امدادرسانی عوامل و دست اندر کاران را به حداقل ممکن می رساند. باید به شهروندان محترم یادآوری کرد که عدم تجمع در پیرامون چنین اماکنی پس از رویداد حادثه چه بسا منجر به نجات جان یک انسان شود و یا از بروز خسارات بیشتر پیشگیری کند و بسیاری باید های دیگر.

هرچند در این میان، نباید از نقش مسئولان در وقوع یا عدم وقوع چنین حوادث و فجایعی غافل بود. چه آنکه در صورتیکه هر یک از مسئولان و متولیان امر در هر بخش و قسمت به درستی به وظایف و تکالیف شرعی و قانونی خود عمل کنند بدیهی است که شاهد وقوع چنین حوادث تلخ و فجایعی نخواهیم بود و یا حداقل با کاربست اصول پیشگیرانه و رعایت الزامات دولتی و نکات ایمنی، بروز چنین وقایعی به حداقل ممکن برسد.

در پایان، ضمن گرامیداشت یاد و خاطره تمام شهیدان انقلاب اسلامی و شهیدان ایثارگر آتش نشان تأکید می کنیم که بهترین راه پیشگیری، اجرای دقیق موازین شرعی و الزامات قانونی در تمام حوزه ها و سطوح اجتماعی توسط مردم شریف و مسئولان است. 

علی اردکانیان- پژوهشگر و مدرس دانشگاه