اکتشاف آبهای ژرف از رویا تا واقعیت/ جذب راه حلهای فضایی می شویم
از آنجایی که معضل کم آبی، روز به روز حادتر می شود، وزارت نیرو در پروژه ای جدید، موضوع اکتشاف آب در ذخایر ژرف زمین را با همکاری روسیه کلید زده است. این پروژه در پی کشف تصادفی آب در عمق بیش از ۵۰۰ متر، در حین حفاری های شرکت ملی فولاد ایران مطرح شد.
دراینکه جزئیات و اهداف این پروژه چیست و تا چه حد راهگشای تامین منابع آبی است ابهاماتی وجود دارد و این سوال مطرح است که انجام این طرح تا چه حد به واقعیت نزدیک است؟ آیا می تواند راهکار مناسب علمی و عملی برای تامین منابع آبی در کشور باشد و آیا واقعا وقت آن رسیده که از آبهای ژرف به عنوان منابع جایگزین فعلی استفاده کرد؟
همکاری اکتشافی ایران و روسیه در آبهای ژرف
چندی پیش وزارت نیرو از آغاز پروژه ۲۵۰ میلیون دلاری برای اکتشاف آب در ذخایر ژرف ایران با مشارکت روسها خبر داد و اعلام کرد: مطالعات شناسایی ذخایر جدید آب در مناطق ژرف و عمیق ایران آغاز شده و بعد از شناسایی پتانسیلهای آبی کشور، از طریق نقشههای سطحی زمین شناسی مطالعات ژئوفیزیک انجام و در نهایت حفاری چاه در بلوکهای اکتشاف آب در نقاط عمیق و ژرف انجام خواهد شد.
طبق این تصمیم، انجام مطالعات عملیاتی ژئوفیزیک برای شناسایی آبهای ژرف در عمق بیش از هزار متری زمین خواهد بود و عملیات حفاری در جستجوی منابع تجدیدپذیر آب در مناطق اولویتبندی شده کشور صورت می گیرد. برآوردها نشان می دهد که در مناطقی مانند خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، اولویت حفاری برای رسیدن به آب ژرف وجود دارد.
حفاری هر حلقه چاه اکتشافی در بلوکها و نقاط عمیق و ژرف به حدود ۳۰ میلیارد تومان اعتبار به صورت سالانه نیاز دارد و قرار است که بعد از انجام مطالعات ژئوفیزیک کار حفاری صورت گیرد.
وزارت نیرو در مورد اینکه آب ژرف استحصالی باید مورد استفاده باشد یا خیر، اعلام کرده است که برخی از آبهای ژرف به دلیل داشتن آلودگی ازجمله آلودگیهای اتمی و یا شوری بیش از حد، قابل استفاده نیستند و با توجه به اینکه مباحث اقتصادی در استحصال آب مهم است، باید پس از ارزیابی تمامی موارد کار حفاری انجام شود.
این وزارتخانه در مورد حجم آب پیش بینی شده نیز حداکثر ۱.۵ تا ۲ میلیارد آب ژرف تجدیدپذیر در کشور را تخمین زده است.
در این پروژه اکتشاف آب ژرف تجدیدپذیر، مدنظر است و هدف این است که بعد از انجام هزینههای بسیار بتوان مجدد نیز از این آب استفاده کرد. به دلیل اینکه به دست آوردن آب ژرف کار پرهزینهای است، لذا باید این آب به مصارف شرب و صنعت در بیاید.
اطلاعات علمی در مورد آبهای ژرف در دست نیست
غلامعباس کاظمی، استادیار سابق دانشگاه صنعتی شاهرود و متخصص ایزوتوپ و شیمی آب زیرزمینی در مورد بهره برداری از آبهای ژرف و اینکه چقدر این پروژه عملیاتی است، به خبرنگار مهر می گوید: این پروژه از حدود ۳ سال پیش سر زبانها افتاده و حتی اول برخی شرکتهای خصوصی می خواستند در مورد آن اقدام کنند اما نتوانستند از وزارت نیرو مجوز بگیرند. در ابتدا برخی دانشگاهها نیز درگیر این پروژه بودند.
وی با بیان اینکه البته واقعیت آن است که اطلاعات و دانش و تخصص مربوط به آبهای ژرف در ایران بسیار کم است و در مورد اینکه چقدر آب ژرف در زیر زمین وجود دارد و یا کدام مناطق دارای آب ژرف هستند، اطلاعات کافی در دسترس نیست، ادامه می دهد: اینکه در این پروژه روس ها چه پیشنهادی داده اند و می خواهند چه تخصص ها، تکنولوژیها و ابزارهایی را وارد کار کنند، اطلاعات زیادی در دست نیست و اما به طور کل در سطح دنیا هم تخصص و اطلاعات زیادی راجع به این روش وجود ندارد و تنها چند کشور روی آن کار کرده اند که البته با خطا هم همراه بوده است.
کاظمی با اشاره به کشور لیبی که تجربه حفر آبهای ژرف را دارد، می گوید: ۵۰ سال پیش لیبی به دنبال نفت بود که به صورت تصادفی به چاه آب رسید. به همین دلیل بزرگترین سفره آب زیرزمینی فسیلی در کشورهای لیبی، چاد، مصر و الجزایر بوده که با هم حدود ۱.۵ برابر مساحت ایران مساحت دارد.
وی با بیان اینکه این پروژه اگر بخواهد در ایران اجرایی شود باید به صورت یک پروژه ملی تعریف و از همه ظرفیتها استفاده شود، می افزاید: اگر بخواهند این پروژه را به یک گروه کوچک بسپارند، امکان موفقیت آن کم است. با وجودی که قرار است برای اولین بار پروژه ای در این سطح انجام شود که در دنیا نیز تجارب زیادی از آن وجود ندارد، باید از تمام اطلاعات و دانش متخصصان این بخش برای آن استفاده کرد.
تضمین رسیدن به آب شیرین در اعماق زمین کم است
این متخصص ایزوتوپ و شیمی آب زیرزمینی، با تاکید براینکه این پروژه، پروژه ای بسیار پیچیده است و اطلاعات علمی زیادی از آن در دست نیست، در مورد امکان عملیاتی شدن آن در کویر، تاکید می کند: بله امکان آن وجود دارد. به هرحال در این پروژه مکانهایی دراولویت قرار گرفته که آب کم است. البته باید توجه داشت که این پروژه در حد مطالعه است اما در صورتی که از همه ظرفیتها استفاده شود تضمین به آب رسیدن وجود دارد.
وی با اشاره به وجود برخی شواهد از وجود منابع آب زیرزمینی فسیلی در استانی مانند یزد، می گوید: در اغلب مناطق امکان وجود آب در اعماق زمین وجود دارد اما کیفیت آن مناسب نیست. به همین دلیل حتی اگر سفره های آب زیرزمینی ژرف کشف شوند و کیفیتشان مناسب نباشد، املاح آنها ارزش بیشتری نسبت به آب خواهد داشت و ما می توانیم از املاح آن استفاده کنیم. چرا که این املاح با توجه به اینکه با لایه های مختلف زمین درتماس هستند با املاح آب دریا متفاوتند.
این استادیار سابق دانشگاه با تاکید براینکه از نظر اقتصادی ضرری در این پروژه دیده نمی شود، در موفقیت اجرای این طرح ادامه می دهد: در اجرای این پروژه برای پیدا کردن منابع آب شیرین تضمین ۱۰۰ درصدی وجود ندارد. اگرچه امکان پیدا کردن آب وجود دارد اما تضمین آب شیرین نیست. البته اگر آب شیرین هم نباشد باز هم به صرفه است.
کاظمی با بیان اینکه از این حیث که بدانی زیر سطح زمین چه خبر است و اکتشاف کنیم ما موافق این پروژه هستیم و روی آن حدود ۳ سال هم کار کرده ایم، تصریح کرد: مطالعه در این مرحله ضرری ندارد و حتی ضروری است اما بحث بهره برداری و استفاده از این اکتشافات در مراحل بعدی است. باید در مراحل بعدی کنترل و مقرراتگذاری شود تا یک نقشه راه داشته باشیم که بدانیم از کجا شروع کنیم و این پروژه به کجا ختم می شود.
گزینه های مختلفی برای مقابله با بحران کم آبی وجود دارد
کاوه مدنی، استاد مدیریت آب و محیط زیست امپریال کالج لندن، در پاسخ به چگونگی اجرای پروژه «آب ژرف» و اینکه آیا از لحاظ فیزیکی این پروژه قابل عملیاتی شدن است یا خیر، در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: استفاده از آبهای زیرزمینی به عنوان راه حلی برای مشکل کمبود آب از لحاظ تئوری و فیزیکی ممکن است و کشورهای دیگر خشک با رویای پرآب شدن در منطقه و خاورمیانه و شمال آفریقا به سراغ این مدل پروژه ها رفته اند اما در اجرای این پروژه بحث بر سر این است که چقدر قرار است هزینه شود، چه ارزش افزوده ای به دنبال دارد و چقدر این راه حل، پایدار خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه گزینه های مختلفی برای مقابله با مشکل کم آبی وجود دارد، اما باید بهترین راه های ممکن را بررسی و استفاده کرد، ادامه می دهد: روشهایی مانند حفر چاههای زیرزمینی، سدسازی، انتقال آب، استفاده از آب شیرین کنها،تصفیه آب و فاضلاب و تغییر نوع آبیاری همه از جمله راه حلهای تکنیکی هستند که می توانند در این زمینه مفید واقع شوند اما اینکه از هر یک از این روشها در چه زمان و مکانی استفاده کنیم موضوع مهمی است که باید به آن توجه شود.
مدنی با اشاره به روش تامین آب از آب ژرف و زیرزمینی، می افزاید: در مورد این پروژه حتی اگر بگوییم که فردا کلی آب با کیفیت تامین می شود، بازهم سوال این است که آیا این میزان آب، تمامی نیازهای ما را برآورده می کند و ما می توانیم تضمین کنیم که دیگر به افزایش میزان آب، نیاز نداریم.
بازچرخانی آب و فاضلاب بهترین گزینه ممکن
وی با بیان اینکه مشکل ما در بخش نیاز و میزان تقاضا است و نیاز آبی و مصرف آب ما بیش از حد در کشور بالا است، معتقد است که اگر هم بخواهیم به فکر تامین منابع اضافی در آب باشیم اول باید مصرف خود را مهار کنیم. این اتفاق را ما در زاینده رود تجربه کردیم. چرا که بدون آنکه نیاز خود را کنترل کنیم، به دنبال افزایش عرضه رفتیم و از روش انتقال آب استفاده کردیم اکنون شاهد هستیم که این رودخانه چه وضعیتی دارد. این بدین معنی نیست که گزینه انتقال آب به طور کلی مردود است، اما مساله این است که اگر به همراه انتقال آب، نیاز آبی در حوضه را کنترل می کردیم، به جای اینکه الان دنبال تامین آب اضافه باشیم، شاید می توانستیم با همان انتقال آب، نیازهای زاینده رود را برآورده کنیم.
این کارشناس با اشاره به اینکه کشورهای توسعه یافته مانند آمریکا (ایالت کالیفرنیا) با اقلیم مشابه کشور ما مسیر توسعه منابع آب را رفته اند و آخر به این نتیجه رسیدند که از روش تصفیه و بازچرخانی آب و فاضلاب استفاده کنند، خاطرنشان می کند: سوال اینجاست که چرا ما به دنبال این روش نمی رویم؟ چرا اول می خواهیم همه اشتباهات آنها را تکرار کنیم و بعد به سراغ راه حل خوب برویم؟ چرا مستقیم به دنبال راه حل خوب نمی رویم که به ما تضمین بدهد و پایدار باشد؟
مدنی با اشاره به مثالی در مورد بیماری که منطقی ترین راه حل را برای حل بیماری خود از جمله ترک سیگار تغییر رژیم غذایی و ورزش بکار نمی بندد و به جای آن به طور مداوم پزشک خود را تغییر می دهد و یا از راه حلهای تخیلی مانند فالگیر و تجویزات عطاری استفاده می کند، می گوید: وقتی راه حل منطقی تر دیگری وجود دارد نباید به دنبال راه حل تخیلی رفت.
پروژه «آب ژرف» جذاب است
وی در پاسخ به این سوال که آیا راه حل پروژه آب ژرف که قرار است با همکاری روسها در ایران عملیاتی شود را تخیلی می دانید، تاکید می کند: اینگونه راه حلها برای ما جهان سومی ها جذاب است. چرا که چیزهای عجیب و غریب برای ما جذابتر از راه حلهای ساده و منطقی است.
مدنی با اشاره به اینکه راهکار ساده و عقلانی آن است که نیازها و مصارفمان را کنترل کنیم، ادامه می دهد: مشکل اینجاست که آنکه می تواند به کاهش مصرف کمک کند، وزارت نیرو نیست. چرا که وزارت نیرو وظیفه تامین آب را به عهده دارد و از آنجایی که نمی تواند میزان مصرف را کنترل کند به هر قیمتی که شده به سراغ تامین منابع آب می رود. درست مانند بیماری که به جای ترک سیگار و روی آوردن به ورزش، پول خود را مدام خرج دوا و درمان و یا روی آوردن به روشهای دیگر می کند چون هم نمی خواهد عادت های بد خود را کنار بگذارد و هم برای حل مساله ای جدی عجله دارد. اما مرضی که ایجاد آن سالها به خاطر ناپرهیزی طول کشیده است را نمی توان یک شبه با یک داروی گران و یک عمل زیبایی حل کرد.
تفکرات هیجانی را کنار بگذاریم
وی به تفکرات مختلفی که در زمینه تامین آب در کشور وجود دارد اشاره می کند و می گوید: برخی می گویند آبی که به خلیج فارس و دریا می ریزد دارد تلف می شود و باید از آن استفاده کرد. این تفکر در کالیفرنیا نیز وجود داشت. به نحوی که رئیس جمهور وقت، در زمان افتتاح یکی از پروژه های اصلی انتقال آب آمریکا، اعلام کرد که جلوی تلف شدن آب رودخانه که به اقیانوس می ریزد را گرفته ایم. اما در نهایت دیدیم که چه مشکلات زیست محیطی برای این پروژه درست شد. برهم خوردن بالانس آب شور و شیرین و زیست بوم منطقه از جمله پیامدهای این تفکرات است.
مدنی ادامه می دهد: در ایران نیز هنوز هستند افرادی که معتقدند که چرا باید آب شیرین رودخانه ها به دریاچه شوری مانند ارومیه ریخته و حیف و میل شود. این تفکرات، تفکرات هیجانی است. ما نباید فکر کنیم که توان و اجازه هرگونه دخل و تصرف در طبیعت را داریم و طبیعت این تغییرات ما را بی پاسخ خواهد گذاشت.
استاد مدیریت آب و محیط زیست امپریال کالج لندن تاکید می کند: بحثها مقداری پیچیده است. برای مثال به تازگی یک تیم علمی از نشریه ساینس به همراه محققین ایرانی خارج از کشور به ایران آمدند تا با همکاری تعدادی از محققین داخلی امکان وجود آب در کویر لوت را بررسی کنند. بررسی های مقدماتی آنها نشان داد که کویر لوت شاید دارای میزان قابل توجهی آب شور باشد. مساله این است که ما انواع و اقسام این موارد را داریم. آب شور کویر اعماق زمین، آب خلیج فارس و دریای خزر و عمان که می توان به کار گرفت، شیرین کرد و جابجا کرد. اما اینها راه حلهای وصله پینه ای هستند. یعنی می توان از این راه حلها استفاده کرد اما نباید اصل داستان را فراموش کنیم.
راه حلهای فضایی و هیجانی را امتحان نکنیم
مدنی با اشاره به اینکه برای راه حلهای بنیادی باید سرمایه گذاری کرد، اضافه می کند: نباید همه این اتفاقات بیافتد و پس از آن به این نتیجه برسیم که چطور می توان فاضلاب تهران را به آب شرب تبدیل کرد. پس بهتر است که به جای آنکه راه حلهای زودبازده فضایی و هیجانی را امتحان کنیم و از این منطقه و منطقه آب انتقال دهیم، زودتر به این نتیجه برسیم که نیاز آبی را کنترل کنیم و از فاضلابمان استفاده کنیم.
وی در مورد هزینه ۲۵۰ میلیون دلاری که برای این پروژه از سوی وزارت نیرو درنظر گرفته شده است، می افزاید: در قسمت مثبت قضیه می توان گفت که اشکالی ندارد برای اکتشاف هزینه کنند و بخواهند بدانند منابع آبی کجاست. اما اگر کشف با هدف بهره برداری باشد، به آن انتقاد وارد است.
این کارشناس با اشاره به اینکه شاید بتوان آبهای ژرف و زیرزمینی را برای نسلهای بعدی پس انداز کرد، می گوید: هم اکنون به آب روی زمین و آب در اعماق کم دسترسی داریم و منطقی است که تلاش کنیم آنها را بهتر مدیریت کنیم. این مساله بهتر از آن است که به سراغ منابع اضافه تری از جمله آب ژرف برویم و در صورت وجود آن را هم نابود کنیم.
وی با بیان اینکه به اندازه کافی پتانسیل تامین آب در کشور وجود دارد می گوید: راه حل پایدار برای برون رفت از چالش کم آبی، اصلاح الگوی مصرف و کاهش نیاز و مصرف آب است نه افزایش عرضه آب! متاسفانه چون راه حل منطقی و علمی زمان بر و از لحاظ سیاسی پر هزینه است به دنبال راه حل های زود بازده عجیب غریب می رویم. اگر بخواهیم مصارف شرب و کشاورزی و صنعت را کم کنیم با مقاومت و مخالفت جدی روبرو می شویم که هزینه سیاسی این راه حل را بالا می برد. اما اگر ابرها را بارور کنیم و در اعماق زمین به دنبال آب بگردیم هیچ مصرف کننده ای را به چالش نمی اندازیم.
استفاده از آبهای ژرف دستبرد به سرمایه های تجدیدناپذیر ملی
هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو با اشاره به اینکه فعلا این پروژه در حد طرح مطالعاتی است، می گوید: شناسایی آبهای ژرف مقوله پیچیده ای است که شامل چندین موضوع شامل آبهای فسیلی، آبهای مطبق و آبهای شکاف گسلها می شود. آب های فسیلی از قرون و اعصار گذشته در اعماق زمین وجود داشته اند و می توانند شور یا شیرین باشد. بخش دیگری که به آن، آبخانه های مطبق می گویند نیز در عمق پایین زمین قرار دارند و آب های شور و شیرینی هستند که می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
وی ادامه می دهد: آبهایی نیز که در شکاف گسلها وجود دارد بخش سوم انواع آب ژرف را شامل می شود که علاقه خاصی به کشف آن از سوی کارشناسان وجود دارد. تصور می شود بخشی از آبی که در منطقه فلات بزرگ ایران وجود دارد از این نوع است.
فهمی با بیان اینکه گفته می شود در این منطقه آبهایی وجود دارد که از طریق درز و شکاف گسل ها، از زیر ایران در اعماق پایین رد می شود و وارد آبهای آزاد می شود، ادامه می دهد: البته این یک ایده و نظریه است؛ گرچه ممکن است در خلیج فارس و دریای عمان در گذشته بوده باشد؛ چرا که ملوان هایی چشمه های آب شیرین را در اعماق دریا گزارش داده اند. اما اینکه منشاء آن در ایران است یا نه مشخص نیست و مشخص شدن آنهم به راحتی نیست.
وی می گوید: من به عنوان یک کارشناس ملی نه به عنوان یک مسئول در وزارت نیرو از اجرای این پروژه نگرانی دارم. درست مانند زمانی که قنات و چاه های دستی بوده اما تکنولوژی پمپ وارد کشور شد و چاه هایی زده شد که این وضع اسفناک را برای آبهای زیرزمینی کشور رقم زده است و دولت هم در جلوگیری این برداشت بی رویه از آبهای زیرزمینی کاری نکرده و موفق نبوده است.
معاون دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو با تاکید براینکه در آینده هم هیچ تضمینی نیست که اگر آبی در اعماق زمین کشف شود از برداشت بی رویه اش جلوگیری شود، خاطرنشان می کند: چون آب های زیرزمینی سرمایه های استراتژیک یک کشور محسوب می شوند و آب های ژرف عمیق نیز سرمایه فوق استراتژیک هستند و تجدید شونده نیستند.
وی با بیان اینکه حتی برای بررسی بخشی از آبهای ژرف که از زیر ایران عبور می کند هم باید به صورت آگاهانه اقدام کرد، می گوید: آب جزو سرمایه ملی است و در قانون اساسی و قانون ملی شدن آبها هم، آب جزو سرمایه های مشترک ملی محسوب می شود. به همین دلیل نباید اجازه دهیم چاه عمیق زده شود و چیزی که سهم آیندگان نیز است به تاراج برود.
فهمی در پاسخ به اینکه آیا هدف از این پروژه فعلا تامین آب نبوده و برای جلوگیری از هدر رفت آبهای زیر زمینی است، می افزاید: فعلا که این پروژه در حد مطالعه است و کار اجرایی نیست اما به طور کل در این پروژه قصد بر این است که بدانیم آیا آبی وجود دارد که از کشور خارج می شود و یا خیر و اگر همچین آبی کشف شود می توان از این منابع استفاده کرد که این آب از کشور خارج نشود.
وی می گوید: اما اگر این پروژه بهانه ای شود برای دست درازی به آب های عمیق و استخراج آنها، هر مصرفی هم که باشد، دست کردن در جیب نسل بعدی است. این آب متعلق به نسل بعدی است و ما نباید از سرمایه های آنها استفاده کنیم.
این مقام مسئول در وزارت نیرو با تاکید براینکه استفاده از این منابع آب تجدید ناپذیر ژرف را به هیچ وجه توصیه نمی کنم، تصریح کرد: اما کنترل و بهره برداری از آب هایی که از زیر گسل های ایران خارج می شود ایرادی ندارد. البته نباید اجازه دهیم این بهانه ای شود که از آب ها، سوءاستفاده شود؛ همانطور که از آبهای زیرزمینی سوء استفاده شد. هم اکنون در هر ۲ کیلومتر در کشور یک چاه وجود دارد و شما مطمئن باشید که اگر آب شیرینی در اعماق زمین پیدا شود به این آب هم رحم نخواهد شد و نگرانی در اینجاست.
آبهای زیرزمینی را احیا کنیم
دکتر فهمی در مورد تجربیات دیگر کشورها در زمینه استفاده از آبهای ژرف، می گوید: اکثرا کشورهای پیشرفته دنبال این هستند که آبهای زیرزمینی شان را احیا کنند و یا اینکه آن را برای مواقع استراتژیک آینده پر کنند. این یک سیاست عمومی برای همه کشورهاست. ولی در کشورهایی مثل عربستان و لیبی و کشورهای درحال توسعه این افکار بلند پروازانه همیشه وجود داشته است. مثلا کشور لیبی از آب های ژرف به اندازه یک رودخانه آب استخراج کرد و با آن، یک رودخانه سطحی ایجاد کرد.
وی اضافه می کند: این واقعا جای سوال دارد که آبی که می تواند برای نسل های بعد قابل استفاده باشد و باید به صورت کنترل شده استفاده شود، از حساب آیندگان برداشت کرد. این طرح ها پرهزینه است و مصرف انرژی بالایی می خواهد و تجدید پذیر نیست. اینها منابع فوق استراتژیک هستند . به همین دلیل می توان این منابع را از طریق صرفه جویی برای نسل بعد و روز مبادا نگه داشت.
فهمی راهکارهایی در خصوص تامین منابع آب ارائه می دهد و می گوید: الان می توان از طریق صرفه جویی، حذف مصارف غیرضروری، استفاده از آب مجازی یا بحث های دیگر یا استفاده از پساب ها و آب شیرین کن ها، منابع آبی تامین کرد و از آب های عمیق دیگر استفاده نکنیم. البته پروژه آب ژرف یک پروژه مطالعاتی است و اجرایی نیست اما با اینحال من نگرانی ام را بارها اعلام کرده ام که این کار تیغ دولبه و ممکن است همین کار دست درازی به آب های عمیق باشد.
آبهای ژرف کلید گذر از بحران کم آبی نخواهد بود
در جمع بندی نظرات کارشناسان از به حقیقت پیوستن «پروژه تامین آب از آبهای ژرف»، باید گفت که آب های ژرف به تنهایی کلیدی برای گذر از بحران کم آبی نخواهد بود و نمی توان به منابع عظیم آب های ژرف فسیلی که میراثی برای آیندگان محسوب می شود، به عنوان منبع تامین برداشت روزانه آب، اکتفا کرد؛ تجربه ای که در کشورهایی مانند لیبی، اردن، عربستان، شمال هند، فلسطین، یمن و مصر مورد استفاده قرار گرفته و موفقیت آمیز نبوده است.
حال آنکه اگر قرار است به این پروژه به عنوان یک پروژه اکتشافی برای استفاده از منابع با ارزش آبهای ژرف، توجه شود، مطالعات بسیار دقیق و کافی نیاز است و حتی در صورت امیدبخش بودن مطالعات، باید تمامی مباحث این اکتشاف از جمله هزینه های حفاری و تاسیسات و هزینه های نگهداری، همه و همه به دقت مورد بررسی قرار گیرد.
از آنجایی که راه حل های رفع مشکل کمبود آب از جمله استخراج آب ژرف، انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس به مرکز کشور و شیرین کردن آب آن، انتقال آب از دریای خزر و غیره، اغلب راه حل های سازه ای بوده که با هزینه های هنگفت همراه است، پیشنهاد این است که برای عبور از مشکل بی آبی آینده کشور، شیوه مدیریت منابع آبی فعلی کشور تغییر یافته و روش صحیح تری اعمال شود.
