70 منزل مسکونی روی عرصه محوطه باستانی شوش/ رفع مداخلات ثبت جهانی تا سال 2015

: زمانی که یک اثر تاریخی ثبت جهانی می شود، برای نگهداری و مراقبت از آن اثر باید محدودیت هایی را اعمال کرد. مواردی که گاه خواسته و ناخواسته خود موجب بروز دغدغه های دیگری می شود. فراهم نبودن زیرساخت ها یکی از مواردی است که موجب می شود نتوان از منافع مادی و معنوی ثبت یک اثر بهره کافی را برد. این ها بخشی از گلایه های مجتبی گهستانی، سخنگو و دبیر انجمن دوستداران میراث فرنگی خوزستان است؛ صحبت هایی که وی در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی میزان عنوان می کند و در آنها به ثبت جهانی شهر باستانی شوش که این روزها در انتظار ارزیابان یونسکو است می پردازد.

ارزیابان یونسکو چه تاریخی برای بررسی ثبت جهانی شوش به ایران می آیند؟
ارزیابان یونسکو برای ثبت جهانی شوش، بازه زمانی خرداد تا آبان ماه را انتخاب کرده اند. البته آنها الزامی برای حضور در تاریخ مشخصی در شوش ندارند ولی در نهایت تا آبان ماه باید در این منطقه حضور داشته باشند.

آیا در زمینه ثبت جهانی شوش موانعی وجود دارد که تاکنون برطرف نشده باشد؟
چندی پیش جلسه ای با موضوع ثبت جهانی شوش برگزار شد که مسئولان استانی و نیز مسئولان شهرستان شوش در آن حضور داشتند. در این جلسه صورت جلسه ای مبنی بر انجام وظایف هر یک از سازمان هایی که به نحوی با این موضوع در ارتباط هستند، نوشته شد. هم اکنون میراث فرهنگی با بودجه ای که تصویب شده در حال انجام امور مرمتی بوده، اما به گفته دوستداران میراث فرهنگی اقداماتی که باید در سطح شهرستان توسط شهرداری صورت گیرد چندان پیشرفتی نداشته است. این در حالی است که وضعیت ظاهری شهر شوش نیز در انجام این اتفاق نقش داشته است. از سوی دیگر مشکلاتی در این زمینه وجود دارد، مواردی مانند کمبود بودجه یا ناکافی بودن نیروی انسانی که موجب می شود سازمان های دخیل در این زمینه از جمله شهرداری آنچنان که باید نتواند به وظیفه خود عمل کند. شهرداری باید از طریق منابع استانی کسری بودجه خود را جبران کند در نتیجه استانداری باید برای جبران کسری بودجه شهرداری به میدان بیاید و این امر خود موجب بروز مسائل دیگری خواهد شد.

آیا با جبران کسری بودجه شهرداری، این سازمان می تواند به وظایف خود عمل می کند؟
ثبت جهانی یک اثر ارزش های معنوی و در پی آن ارزش های مادی دارد، اما بسیاری از مسئولان متوجه اهمیت این مسئله نیستند، حتی ثبت جهانی را برای خودشان قید و بند می دانند. شهرداری و شورای شهر از محکم تر شدن ضوابط نگران هستند، زیرا ممکن است اجازه قدرت نمایی و عرض اندام کمتری را نسبت به گذشته داشته باشند. همچنین پس از ثبت جهانی اجازه اعطای برخی از مجوزها از سوی شهرداری داده نمی شود، این ممکن است بسیاری از درآمدهای شهرداری را به مخاطره بیندازد. در نتیجه مسئولان آن و سازمان هایی که ثبت شوش را برای خود مانع می بینند انجام امور را به صورت دلی انجام نمی دهند. البته این مسئله بیان نمی شود اما به صورت محسوس در سطح شهر شوش قابل رویت است، زیرا تحرک و جنب و جوشی که باید در این شهر باشد، وجود ندارد. انتظار می رود استاندار از نزدیک به بازدید از روند انجام امور بپردازد تا مسئولان شهری بدانند که موضوع جدی است.

در حال حاضر آیا ساخت و سازها هم برای ثبت جهانی این شهر مشکلاتی را ایجاد کرده است؟
ساخت و سازهایی در شوش وجود دارد که باید تعیین تکلیف شود؛ همانند هتل امیر زرگر و مرکز پیش دانشگاهی که در جبهه غربی محوطه ساخته شده و باید تعداد طبقاتشان کاهش یابد. همچنین ساختمان ترمینال مسافریری روی عرصه ساخته شده است. البته میراث فرهنگی این ساختمان را خریداری کرده و باید تعیین تکلیف شود.

به جز این بناها آیا وجود ساختمان های مسکونی هم می تواند در این خصوص مساله ساز باشد؟
حدود 70 منزل مسکونی روی عرصه محوطه باستانی شوش واقع شده است که باید به مرور تملک شود، تعدادی انبار و بنای دیگر نیز در قسمت جنوبی محوطه قرار دارند و میراث فرهنگی تنها 2 مورد را خریداری کرده است. بانک قوامین نیز در حریم محوطه در حال انجام فعالیت است. پارکینگی نیز در محوطه در حال ساخته شدن است که در صورت طبقاتی شدن به حریم منطقه آسیب می رساند. از سوی دیگر زیباسازی، مبلمان شهری و پاکسازی محیط نیز باید ساماندهی شود.

آیا برطرف نکرن معارض هایی که ذکر کردید تا پیش از حضور ارزیابان یونسکو می تواند در اعلام نظر آنها اثرگذار باشد؟
تمامی این موارد در بازه زمانی کوتاه قابل ساماندهی نیست و نیاز به مجوزهای متعدد از ارگان ها و نهادهای مختلف و هماهنگی های بین بخشی دارد، اما انتظار می رود که دورنمای مشخصی از پروسه زمانی اتمام امور وجود داشته باشد.
به طور قطع یونسکو نیاز به زمان برای ساماندهی و تعیین تکلیف ساختمان های موجود در عرصه و محوطه را درک می کند و می داند در هر شهر ساخت و ساز هایی وجود دارد. بنابراین در گام اول حضور خود به بررسی این مسئله می پردازد که آیا شهر باستانی شوش ارزش ثبت جهانی را دارد یا خیر. در گام دوم به بررسی مداخلات خواهد پرداخت.


با توجه به توضیحاتی که دادید این مداخلات تا چه زمانی باید بر طرف شود؟ آیا این کار باید در زمان مشخصی صورت گیرد؟
تعدادی از این مداخلات تا پیش از ثبت جهانی یعنی تا سال 2015 باید برداشته شود و تعدادی دیگر نیز باید به مرور برچیده شود. اما برای این نوع مداخلات نیز بازه زمانی مشخص می کنند و از ایران درباره اقدامات انجام شده گزارش می خواهد. در صورت این که جواب قانع کننده ای از سوی ایران ارائه نشود، یونسکو اخطار می دهد، اما به طور معمول کار به اخطارو هشدار نمی رسد زیرا این مداخلات قابل حل است.

ثبت ملی آیا ضوابطی جدیدی برای اثر ایجاد خواهد کرد؟
زمانی که اثری ثبت ملی می شود ضوابط جدید مربوط به آن از طریق رئیس سازمان میراث فرهنگی کل کشور و نیز وزارت کشور به تمامی سازمان ها و دستگاه ها ابلاغ می شود. زیرا پس از ثبت جهانی ضوابط عرصه و حریم محکم تر می شود. به طور حتم سازمان ها باید از این ضوابط تبعیت کنند در غیر این صورت تخلف محسوب می شود.

با توجه به مواردی که به آنها اشاره کردید، چشم انداز شما از وضعیت اقتصادی شوش پس از ثبت جهانی چیست؟
در این زمینه نیز کلیاتی که برای هر اثر پس از ثبت جهانی در نظر گرفته می شود دراین باره نیز صدق می کند، اما موقعیت مکان ها نیز در این امر دخیل است. اگر اثری در بیابان واقع شده است اقتصاد و طراحی مسیر متفاوتی دارد.
شوش به رودخانه، راه آهن، فرودگاه و مسیر ویژه ترانزیتی دسترسی دارد، همچنین فاصله کمی با مرکز استان خوزستان، شهرستان شوشتر (که ثبت جهانی است) و چغازنبیل دارد. علاوه بر این شوش به عنوان زیستگاه گوزن زرد ایرانی بین 2 پارک مهم ملی یعنی کرخه و دِز واقع شده است. این شهر باستانی زمین حاصل خیز و اقتصاد مبتنی بر کشاورزی دارد. شوش را شهر مذهبی ای نیز می دانند زیرا با وجود مقبره دانیال نبی موقعیت مذهبی این شهر فراتر از دین اسلام در میان سایر ادیان نیز گسترش می یابد. از سوی دیگر شهر مرزی با عراق است در نتیجه یادگار مهمی از جنگ یعنی فتح المبین را در دل خود دارد. همه این موارد در کنار یکدیگر یک گنج است که موقعیت شوش را در میان شهر های تاریخی استثنائی می کند. در نتیجه پس از ثبت جهانی گردشگری، ثبت کشاورزی، دفاع مقدس، طبیعی، صنعتی، مذهبی و ... را می توان در شوش انتظار داشت. بنابراین پایگاه پژوهشی شوش باید برای هر یک از این موارد بررسی و مطالعه انجام دهد تا بتواند اقتصاد گردشگری را نیز در کنار اقتصاد کشاورزی برای شوش ایجاد کند.

برای این که اقتصاد شوش در کنار کشاورزی بودن، مبتنی بر گردشگری نیز شود علاوه بر مطالعات و استفاده از پتانسیل های ذکر شده، چه اقدامات دیگری باید انجام داد؟
تعداد گردشگرانی که به شوش می آید بسیار اندک است. شوش از یک سو نیاز به تبلیغات و اطلاع رسانی و از سوی دیگر نیاز به ایجاد زیرساخت هایی چون هتل، مهمان سرا و سالن های غذا خوری دارد. این تعداد زیرساخت در حد و اندازه نیاز و شأن یک شهر مذهبی و تاریخی نیست. پایگاه باستانشناسی و پژوهشی شوش چاره ای ندارد که برای هر یک از این موارد بررسی و مطالعه کند. مدیریت جدید اداره کل میراث فرهنگی خوزستان فردی توانمندی را به مدیریت پایگاه پژوهشی شوش منصوب کرده است. مردم شوش انتظار دارد که از قبل این آثار تاریخی اقتصادشان متحول شود به گونه ای که خیر آن نه تنها به شوش بلکه به شهر های اطراف نیز برسد.

گفت و گو: لیلا موسوی نسب