جزایر حرارتی و مناظر فرا صنعت چالش اصلی کلانشهر های ایران

: جزایر حرارتی، شیوه جمع آوری نزولات جوی، مناظر فرا صنعت و ... از جمله چالش هایی است که شهر های امروزی با آن دست و پنجه نرم می کنند، با این وجود کارشناسان معتقدند با بازگشت به طبیعت و حفظ اعتدال می توان شهرهایی ساخت که حتی بتن های به کار رفته در آن با حفظ شرایط زیست محیطی قابلت استفاده برای نسل های آینده را نیز داشته باشد. اینها بخشی از سخنان دکتر بهرنگ بهرامی، دکترای طراحی شهری و برنامه ریزی محیط زیست با خبرنگار اجتماعی میزان است که در آن چالش های موجود در طراحی شهری و حفاظت از محیط زیست مورد بررسی قرار گرفته است.

- چگونه می توان شهرهای امروزی را با کمترین ضربه به محیط زیست طراحی کرد و ساخت؟
بازگشت به طبیعت بهترین راهکار برای دستیابی به این هدف است، البته بازگشتی که تمامی جوانب را در نظر بگیرد. البته این به معنی بازگشت به دوران اولیه زندگی انسان نیست، زیرا نه می توان آنقدر به عقب بازگشت و نه می توان تا آن حد جلو رفت که طبیعت را نادیده گرفت، باید در این زمینه اعتدال را ایجاد کرد. برای ایجاد این شرایط نیز نیازمند توجه به ساختارها و تفکیک تعاریف هستیم.

نباید از یاد برد که امروزه بیشتر جمعیت دنیا شهر نشین هستند و بیشتر وقت شهروندان در فضاهای انسان ساز شامل فضایی کار، گردش، استراحت و ... سپری می شود. بنابراین ساخت شهرهایی که در آن شاخصه های محیط زیستی در نظر گرفته شده است ضرورت دارد.

- به ضرورت حفظ محیط زیست در ساخت و سازهای شهری اشاره کردید، در این زمینه به طور دقیق باید از چه عناصر و مولفه هایی حفاظت شود؟
متاسفانه بسیار از افراد محیط زیست را همان منابع طبیعی می دانند. این در حالی است که محیط زیست فضا و مکانی است که شامل هر چیزی که ما را احاطه کرده است، می شود؛ در واقع محیط زیست محیط زیستن ما به طور مثال مراتع منابع طبیعی است. برخی از افراد هم گمان می کنند نجات محیط زیست به عنوان مثال تنها نجات رود دره ها است در حالی که این مقوله وسعت بیشتری دارد حتی خانه افراد را نیز دربر می گیرد.

- از دید شما به عنوان یک طراح شهری و نیز برنامه ریز محیط زیست عمده مواردی که کلان شهر های ایران با آن درگیر هستند، چیست؟
یکی از مشکلاتی که امروزه با آن مواجه هستیم مشکل جزایر حرارتی است. برای حل این مشکل در مناظر شهری بحث دیواره ها و پشت بام های سبز را داریم . کاشت فضای سبز در جداره های عمودی و پشت بام ها باعث می شود، بجای داشتن جزایر حرارتی بر سقف خانه ها فضای سبز را به پشت بام محل زندگی مان بیاوریم. این امر باز به انعکاس آفتاب، کمک به تعادل هوا در تابستان، حتی به حل مشکل جزایر حرارتی کمک می کند.
بنابراین اگر ساختمان را تنها به عنوان مکانی برای گذران و استراحت ببینید دست به چنین اقداماتی  روی آن نمی زنید. در حالی که ساختمان بخشی از فضای شهر و چرخه زیستی است که شما نیز در آن هستید.
یکی از مواردی دیگری که شهرها با آن در گیر هستند شیوه جمع آوری نزولات جوی است. متاسفانه در سطح شهر های ما کمترین استفاده از این منابع می شود. یک روز بارانی هر کجای شهر بروید می بینید که عبور از پیاده روها، خیابان ها و معابر دشوار است.
از سوی دیگر جدای از تاثیری که کف سازی ها در جمع آوری آب های سطحی دارد، حتی از نظر بحث حرارتی و انعکاسی که دارد نامطلوب است. مصالحی که در خنک کردن هوا اثری ندارند و تنها در فصل سرد کاربرد دارند را برای کف سازی های شهری به کار می برند. حتی در ساخت و سازهایمان نیز به اقلیم توجه نمی کنیم.

همچنین در شهرها بحثی به نام مناظر فرا صنعت داریم. یعنی صنعتی که در شهر وجود داشته زمانی که از شهر به بیرون منتقل می شود بخشی از آن به شکل خاطره ای در شهر باقی می ماند و پتانسیل طراحی به عنوان یک منظر فراصنعتی مانند یک موزه صنعتی در بستر شهری را با ادغام در ساختارهای سبز شهری ایجاد می کند. در چنین شرایطی مدیریت شهری باید این زمین را بخرد و با این دید که بخشی از خاطره شهر است برای آن برنامه ریزی کند. با این وجود متاسفانه اغلب این اراضی برای ساخت و سازهای شهری استفاده می شود.

- اما در برخی موارد مدیران شهری با فشاری دو سویه روبرو هستند از یک سو ساخت و ساز شهری و از سوی دیگر حفظ محیط زیست. با این اوصاف می توان شهر را نساخت؟
مهندسی و طراحی شهر با بحث محیط زیست تضادی ندارد. باید بزرگراه ساخت، اما با راهبرد سودجویانه کنار آن درخت و فضای سبز ایجاد کرد تا به سبز راه تبدیل شود. در این حالت بزرگراه تنها مسیر تردد نیست بلکه بخشی از فضا و شبکه های سبز شهری را نیز در کنار خود دارد.

به طور مثال زمانی که تهران به عنوان پایتخت انتخاب شد به این موارد توجه نشد. این در حالی است که شهرهای تاریخی ما بنا بر توان زیست محیطی آنها ساخته شده است. نباید فراموش کرد که قطع شدن کانال های آب، قطع شدن حیات شهر است و ما این کانال ها را قطع کرده ایم و راه ساخته ایم.
تمامی خطاها در طراحی های شهری در حالی است که زمانی در این کشور ما «بیشاپور» را داشتیم که با طرح جامع پیش رفته بود، پس چرا شهرهای امروزی بدون برنامه پیش می رود؟ یا شهر تاریخی پاسارگاد طبق فاکتورهایی پیش رفته است که امروزه ما به آن رسیده ایم. خوشبختانه مدت زمان زیادی نیز از این فراموشی نمی گذرد و تا همین 100 سال پیش متخصصان ما طبق این معماری و متناسب با توان محیطی عمل می کردند. حتی در شهرهایی که زیاد دست نخورده اند و بافت آنها دستخوش تغییر نشده است شاهد هستیم که همه چیز سر جای خودش است و چرخه ماده و انرژی در آن به خوبی صورت می گیرد.

- حال با توجه به اینکه بی توجهی به این اصول خسارت زیادی را به محیط ریست و ساکنان آن وارد می کند،راهکار پیشنهادی شما چیست؟
برای حل این معضلات باید طراحی ها به دست متخصصان مرتبط صورت گیرد.برای مثال بهترین نمای شهری را طراح نما و منظر تعریف می کند و مشخص می کنند که چه نما و منظر و چه مصالحی در مجموع زیباترین است و کمترین خطرات محیط زیستی را دارد.

گفت و گو: لیلا موسوی نسب