ايستاده در زمان؛ از طالقان ايران تا يوتای آمريکا

به گزارش گروه فضای مجازی به نقل از پنجره، اما بنیادگرایی چیست؟ خاستگاه آن کجاست؟ از کجا آمده است؟ نسبتش با سلفی‌گری چیست؟ و از همه مهم‎تر اینکه آیا بنیادگرایی و سلفی‌گری محدود به یک دین و آیین خاص هستند؟ این‎ها سوالاتی است که تلاش می‎کنیم در یادداشت پیش‌رو به آن بپردازیم.

بنیادگرایی و سلفی‌گری

 واژه «فــانــدامنـتــــالیـســــت» (fundamentalist) به معنی بنیادگرا در ابتدا توسط غربیان ابداع شد و سپس در میان مسلمانان شیوع یافت. جالب این است که در گذشته به پروتستان‎ها «فاندامنتالیست» یا «بنیادگرا» می‎گفتند، چراکه در برابر کاتولیک‎ها که مرجعیت دینی و کتاب مقدس را از طریق تفسیر انحصاری کتاب مقدس به‎وسیله روحانیون پذیرفته بودند، تنها بر مرجعیت کتاب مقدس تاکید داشتند و به نوعی نص‌گرایی معتقد بودند. پروتستان‎ها می‎خواستند از خلال تاریخ و زمان، نقبی به اصول نخستین مسیحی و شیوه زندگی مسیح و حواریونش (یا همان سلف صالح) بزنند و شعار بازگشت به مبانی خالص مسیحی را تحقق بخشند. بعد‎ها «پیوریتنیسم»، همان انگاره مذهبی که امروز اصلی‎ترین عنصر فرهنگی و مذهبی تمدن آمریکایی است، ادامه همین مسیر در مسیحیت پروتستان قلمداد شد.

جریان سلفی‎گرا در اسلام نیز همچون جنبش‎‎های اعتراضی مسیحی ناشی از یک حرکت انشعابی از بدنه اصلی دین مادر و ایجاد فرقه‎ای نو توسط «ابن تیمیه حرانی» در قرن هفتم هجری بود. ابن تیمیه معتقد بود که مسلمانان حق ندارند در فهم قرآن برداشت‎‎های عقلی خود را حاکم کنند. وی بر این باور بود که «باید بسنده کنیم به آنچه از ظاهر قرآن می‎فهمیم و درباره متشابهات قرآن بایستی سکوت کرد.».

ابن تیمیه بسیاری از مواردی را که مسلمانان نشانه احترام به بزرگانشان می‎دیدند، مصداق شرک معرفی کرد و با ارائه ایده‎‎های متفاوت درباره اسلام و کفر بسیاری از مسلمانان را تکفیر کرد. او برای تبلیغ سخنانش بار‎ها مناظره کرد، سال‎ها زندان رفت و کتاب‎ها و شاگردان بسیار متعصبی بر جاگذاشت که سال‎ها روش او را در حوزه‎‎های علمیه شام، مصر و حجاز ادامه دادند.

ابن تیمیه را بنیان‎گذار سلفی‌گری معرفی می‎کنند، اما همان‎گونه‌ که عنوان شد «جست‌وجوی آینده در گذشته» ایده‎ای است که برخلاف تصور مرسوم تنها به یک گرایش افراطی میان اهل سنت محدود نمی‎شود. در جهان امروز دین‎دارانی که خواستار بازگشت به دوران طلایی گذشته‎شان باشند هم میان مسلمانان بسیارند و هم یهودیان و هم مسیحیان. آن‎ها گروه تشکیل می‎دهند، همراهی با عقل امروزی و دنیای جدید را بی‎دینی می‎نامند و سعی می‎کنند دینداران را به دین راستین (به‎تعبیر خودشان) بازگردانند. پیوریتن‎‎های مسیحی، یهودیان ارتدوکس و حتی جنبش‎‎های اجتماعی و فکری دوره رنسانس همگی موفقیت را در احیای عصر قدیم و بازگشت به دوران طلایی گذشته معنی می‎کردند. افراطی‎ترین تفسیر از این ایده تجددستیزانه در جوامع امروزی به شکل ایجاد جماعت‎‎های مذهبی خاص و دوری از زندگی مدرن تبلور یافته است. در ادامه نمونه‎‎هایی از گرایش‎‎های سلفی‌گونه در ادیان و مذاهب مختلف ارائه می‌شود.

اهل توقف طالقان

در منطقه «پردسر»، واقع در شرق شهر طالقان، مرکز بخش طالقان در شهرستان ساوجبلاغ، واقع در غرب استان تهران، روستایی در کنار رودخانه شاهرود شکل گرفته که میان اهالی طالقان به «ترک‌آباد»، «فانوس آباد»، «کوی منتظران» و «روستای ایستا» مشهور است. گذراندن شب در روشنایی فانوس و استفاده نکردن از برق، ترک زبان بودن، تاکید فراوان بر مقوله انتظار و توقف بر شیوه زندگی 200 سال پیش، علل این نام‎گذاری‎‎های محلی است. آن‎ها از هر گونه مظاهر فناوری و تمدن جدید دوری می‎کنند. اهالی این روستا از پیروان میرزا صادق مجتهد تبریزی، فقیه مشهور دوره مشروطیت هستند که با الهام از آرای تجددستیز او چنین زندگی عجیبی را در زمانه تسلط مدرنیته سامان داده‎اند. آنان جمعی از شیعیان اثنی عشری هستند که بر تقلید از یک فقیه سنتی پافشاری می‌کنند و شاید به همین دلیل عنوان «اهل توقف» نام مناسبی بر آنان باشد.

میرزا صادق مجتهد تبریزی از آن فقیهانی است که در هر دو حیطه نظر و عمل بر طرد مطلق اندیشه تجدد و دستاوردهایش فراوان تاکید می‎کرد و تا پایان عمر بر استفاده نکردن از ابزار تکنولوژیک و امور جدید و مدرن فتوا می‎داد. اهل توقف در طالقان نیز تحت تاثیر همین آموزه‎ها تلاش دارند تا از شیو‎‎های سنتی برای گذران امور زندگی بهره ببرند. بر همین اساس درباره ایشان گفته‎اند: خوراکی را که خاستگاه و چگونگی تولیدش را ندانند، مصرف نمی‎کنند و از تناول گندم و میوه‎‎هایی که با کود شیمیایی و سموم دفع‌آفات به عمل آمده باشد، به‎شدت پرهیز می‎کنند. فراوان از لبنیات تولیدی خودشان استفاده می‎کنند. گوشت کم می‎خورند. از میهمانان خود با چای پذیرایی می‎کنند اما خود نمی‎نوشند. مردان در آنجا علاوه بر شلوار نخی یا پشمی دستباف، پیراهن بلندی بر تن می‎کنند که تا زانو را می‎پوشاند و اغلب کلاهی پشمینه بر سر دارند. اهالی روستای ایستا شناسنامه ندارند و جزو آمار جمعیت ایران به‎شمار نمی‎روند و از امکانات رفاهی جدید مانند آب لوله کشی شده، گاز، برق، تلفن، مطبوعات، رادیو و تلویزیون، بهداشت و درمان، آموزش و پرورش و یارانه و... استفاده نمی‎کنند. کودکان آن روستا برای علم‎آموزی به مدارس طالقان نمی‎روند بلکه به سبک سنتی و مکتب‌خانه‎ای با فراگیری دروسی همانند واجبات و محرمات فقهی، خوشنویسی و اصول عقاید، باسواد می‎شوند. در مجموع 18 تا 20 جلد کتاب در روستای ایستا موجود است که رساله عملیه میرزا صادق مجتهد تبریزی (چاپ سنگی سال 1323ق) و کتاب خطی سیدحسین نجفی طباطبایی از آن جمله است. ساعت مچی و دیواری در محل زندگی اهل توقف وجود ندارد. سیمان و آهن در معماری خانه‎ها به‎کار نرفته و در‎ها همه چوبی هستند. هیچ زنی را به محدوده روستای خود راه نمی‎دهند و از گفت‎وگو با آنان به‎شدت پرهیز می‎کنند.

آمیش‎ها، تجددگریزان مسیحی

هزاران کیلومتر دور‎تر از طالقان در آمریکا و کانادا فرقه‎ای به نام آمیش‎‎ها زندگی می‎کنند که آن‎ها نیز سر ناسازگاری با فناوری دارند. ایشان از برق و اتومبیل استفاده نمی‎کنند، به ارتش نمی‎پیوندند، بیمه نمی‎شوند و هیچ‌گونه کمک مالی دولتی را نمی‎پذیرند. لباس‌هایشان را خودشان می‎دوزند. خانه هایشان به سبک قرن هجدهم میلادی است همچنین لباس‎ها و زندگی‎شان. بیشترشان در ایالت پنسیلوانیا زندگی می‎کنند و به‎گونه‎ای ملموس خودشان را از جامعه آمریکایی جدا کرده‎اند.

در فرهنگ آمیش، ارزش زیبایی در سادگی دانسته می‎شود. لباس‎ها هرگز نباید وسیله‎ای برای جلب توجه باشند. چاپ هیچ طرحی روی لباس مجاز نیست. زنان لباس‎‎هایی ساده و بلند به رنگ یکدست (مثلا آبی) بر تن می‎کنند. اغلب در خانه از پیش‌بند‎های سفید یا سیاه استفاده می‎کنند. همچنین زنان با توجه به وضعیت‎شان سرپوش‎‎های سیاه یا سفید بر سر می‎کنند. مرد‎ها معمولا شلوار تیره رنگ می‎پوشند و یک جلیقه یا کت تیره بر تن دارند. همچنین بند شلوار، کلاه‎‎های لبه‌دار حصیری یا نمدی سیاه از دیگر ویژگی‎‎های پوشش مردان است. مجرد‎ها ریش و سبیل خود را می‎تراشند و مردان متاهل ریش خود را بلند می‎کنند اما سبیل‎شان را می‎تراشند. گذاشتن سبیل به‎دلیل ارتباط با نظامی‌گری (به‎طور سنتی) و فراهم کردن فرصت خودپسندی غیرمجاز است. بچه‎‎های آمیش‎ها حداکثر تا کلاس هشتم درس می‎خوانند. تقریبا هیچ آمیشی به دبیرستان یا دانشگاه نمی‎رود. آمیش‎ها زمین‎‎های زیادی نمی‎خرند چون قادر نیستند با نیروی انسانی (بخوانید زور بازو) و بدون استفاده از ماشین‌آلات سطح زیادی را به زیر کشت ببرند.

اصول اعتقادی آمیش‎ها بر دو محور کلیدی استوار است: مردود دانستن صفاتی چون غرور، خودبینی و تکبر و تاکید فراوان بر خصایل مثبت انسانی مانند تواضع و فروتنی، خونسردی، تسلط بر نفس و متانت که دیگران از آن با عنوان «انقیاد و فرمان‌برداری» یاد می‎کنند. آمیش‎ها اغلب تمایل دارند که خود را تسلیم «اراده خداوند» کنند. آن‎ها این عقیده را از طریق آداب و رسوم گروهی ابراز می‎دارند و با فردگرایی که محور اصلی فرهنگ آمریکایی است، مخالفت می‎ورزند. در واقع، مخالفت آمیش‎ها با فردگرایی دلیل اصلی آن‎ها برای استفاده نکردن از فناوری‎‎های مدرن جامعه است، زیرا معتقدند که فناوری روز ممکن است وابستگی یک آمیش را به خانواده و جامعه کاهش دهد و به مرور زمان آن‎ها را از جامعه آمیش دور کند. این فرقه مسیحی حدود سه قرن پیش بنیان نهاده شده و جمعیت آن‎ها در سال 2000 میلادی تقریبا 200 هزار نفر ذکر شده است.

ایالت خودمختار یهودیان

برای یافتن جماعتی دیگر از سلفی‎ها البته این‎بار در دین یهود لازم نیست خیلی از اقامتگاه آمیش‎ها دور شویم. کریاس جوئل یک روستای یهودی‌نشین است که اجرای تفکیک جنسیتی در کلیه اماکن عمومی آن و نیز رعایت شئونات اخلاقی و رفتاری الزامی است. این روستا در 80 کیلومتری شمال شهر نیویورک واقع است و قانون اساسی آمریکا در آنجا اجرا نمی‎شود. هنگام ورود به این روستا، روی تابلوی خیرمقدم آن به بازدیدکنندگان اینچنین نوشته شده است:
«به کریاس جوئل خوش آمدید. براساس سنن و رسوم مذهبی خود، از شما خواهشمندیم تا هنگام بازدید از اجتماع ما به‎گونه‎ای عفیف لباس بپوشید و رفتار کنید. این امر شامل موارد زیر می‎شود: پوشیدن دامن یا شلوار بلند، پوشیده بودن سینه‎ها، پوشیدن لباس‎‎های آستین‌دار حداقل تا آرنج، استفاده از الفاظ مناسب، رعایت تفکیک جنسیتی در تمام اماکن عمومی.
از احترام شما به ارزش‎‎های ما سپاسگزاریم و از بازدید خود لذت ببرید!»

در این روستا زنان در سنین جوانی ازدواج می‎کنند و برای تربیت فرزندان خود در روستا باقی می‎مانند. ساکنان این روستا به‎دلیل قوانین مذهبی خود دست به کنترل جمعیت نمی‎زنند. به همین دلیل زاد و ولد در این روستا زیاد است و وجود کودکان زیاد، میانگین سنی افراد روستا را به 12 سال کاهش داده است. به‎طور متوسط تعداد اعضای یک خانواده در این روستا شش نفر است. از این‌رو، مادران این خانواده‎ها به‎خاطر داشتن کودکان خردسال به‎ندرت خارج از منزل کار می‎کنند. اکثر ساکنان این روستا به زبان عبری صحبت می‎کنند و انگلیسی تکلم نمی‎کنند. مردان این روستا به‎جای فراگیری درس‎‎های دانشگاهی به مطالعه و یادگیری تورات و تلمود می‎پردازند.
در واقع فقط 39 درصد ساکنان آن دیپلم و حدود پنج درصد آن‎ها نیز مدرک دانشگاهی دارند. صد‎ها نفر از مردان این روستا در موسسات مذهبی به‎طور تمام وقت به آموزش مشغول هستند. اکثر آپارتمان‎ها و خانه‎‎های این روستا سرسبز و دارای باغ است. جمعیت این روستا 21 هزار نفر است که بیشتر ساکنان آن را یهودیان تشکیل می‎دهند. این روستا دارای یک مرکز نگهداری از نوزادان است که با هزینه‎ای بالغ بر 10 میلیون دلار توسط دولت آمریکا ساخته شده است. در گزارشی که توسط نیویورک تایمز تهیه شده بود، این روستا به ‎عنوان فقیر‎ترین مکان زندگی در آمریکا شناخته شده است که به‎دلیل فقر خانواده‎‎های این روستا، خاخام این روستا دستور داده است که حلقه‎‎های الماس به‎عنوان هدیه ازدواج پذیرفته نشود تا از این طریق به خانواده‎ها و زوج‎‎های جوان فشار مالی وارد نشود، یا اینکه در مراسم ازدواج برای برگزاری جشن و شادی فقط از یک نفر نوازنده استفاده شود.

حرکت در جهت عکس تاریخ

سلفی‌گری به معنی تجددگریزی، نص‌گرایی، مقابله با نوآوری و اجتهاد، باور به دوران طلایی گذشته و زندگی در نوستالژی دیروز محدود به دین اسلام، ابن تیمیه یا تفکرات بنیادگرایانه گروه‎‎هایی مانند القاعده و طالبان نیست. سلفی‎ها چه مسلمان، چه مسیحی، چه یهودی، چه بودا و چه هندو در جهت عکس حرکت تاریخ قدم برمی‎دارند و آینده را در گذشته جست‌وجو می‎کنند.

/انتهای پیام/
: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه‌های داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای منتشر می‌شود.