حقیقت و مفهوم اعتکاف
اعتکاف از ماده «عکف» در لغت به معنای اقبال و روی آوردن به چیزی و ملازمت آن بر سبیل تعظیم است .
خبرگزاری میزان - 
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی ، اعتکاف در شرع، به معنای التزام به توقف و درنگ در مسجد به قصد قربت است.
در یک تعریف جامع اعتکاف عبارتست از: «اقامت کردن برای حداقل سه روز در مسجد به قصد عبادت با مراعات شرایط لازم .»
ارکان عبادت، یعنی اجزایی که اگر به طور عمد یا به طور سهو ترک شوند، عبادت باطل می شود. اعتکاف نیز ارکانی دارد که عبارت اند از : 1. نیت، 2. توقف در مسجد جامع شهر یا مساجد چهارگانه معروف، 3. کمتر از سه روز نبودن اعتکاف، 4. روزه دار بودن معتکف در ایام اعتکاف.
فلسفه و آثار اعتکاف
انسان در گریز از هوای نفس و فرار از اشتغالات زندگی، در طریقت انس با معبود همواره نیازمند خلوتی است تا در انزوای وجود خویش در آثار صنع پروردگارش با دیدة عبرت بیندیشد و با سوز دل و اشک دیده، باطن خود را از زنگار گناهان بشوید و خانه دل را مصفای حضور خالق هستی بخش سازد، و اعتکاف زمینه چنین خلوتی را فراهم میکند و فرصت و مجالی میدهد برای پرداختن به امور نفس خویش و جلوه گری نور محبت خدا در اعماق سرای وجود انسان، تا انسان بدون دلواپسی از کارهای انجام نشده و وابستگیهای روزمره، خود را در سرای معبود خویش نظاره گر باشد.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «فِي التَّوْرَاةِ مَكْتُوبٌ يَا ابْنَ آدَمَ تَفَرَّغْ لِعِبَادَتِي أَمْلَأْ قَلْبَكَ غِنًى وَ لَا أَكِلْكَ إِلَى طَلَبِكَ وَ عَلَيَّ أَنْ أَسُدَّ فَاقَتَك؛در تورات نوشته شده است: ای فرزند آدم! برای انجام عبادت من فراغتی به وجود بیاور تا من دل تو را از بی نیازی سرشار سازم و بدون اینکه تو طلب کنی، حاجتت را برآورده کنم و من خود را ملتزم می دانم که حوائج تو را برطرف نمایم.»
زمان اعتکاف
اعتکاف از نظر زمان محدود به وقت خاص نیست، تنها از آن رو که لازمه اعتکاف، روزه گرفتن است، باید در زمانی اعتکاف شود که شرعا بتوان روزه گرفت. پس هر گاه روزه گرفتن صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است، ولی بهترین زمان برای اعتکاف دهه آخر ماه مبارک رمضان، و ایام البیض ماه رجب است. اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، با آماده سازی انسان بری درک لیلة القدر و بهره برداری از فیض ین شب گران قدر، بیارتباط نیست. در کشور ما اکنون اعتکاف در سه روز از ماه رجب بیش از اعتکاف در دهه پایانی ماه رمضان رواج دارد.
احکام اعتکاف
اعتکاف، تنها در مساجد خاص، صحیح است؛ بنابرین اگر کسی در خانه خود یا در حسینیه یا حرم معتکف شود صحیح نیست. مساجدی که اعتکاف در آن صحیح است، عبارتند از: مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد جامع کوفه، مسجد بصره و به قصد رجا میتوان در مسجد جامع هر شهر معتکف شد.
مدت اعتکاف حداقل سه روز است و کمتر از آن صحیح نیست؛ ولی بیشتر از آن حدی ندارد، البته اگر پنج روز معتکف شود، روز ششم را نیز واجب است بماند؛ بلکه بنابر احتیاط واجب، هرگاه دو روز اضافه کرد روز سوم هم باید بماند؛ پس اگر هشت روز معتکف شد روز نهم هم واجب است.
انسان در یام اعتکاف باید روزه بگیرد؛ بنابرین کسی که نمیتواند روزه بگیرد مانند مسافر، مریض و زن حیض یا نفساء و کسی که عمدا روزه نگیرد، اعتکافش صحیح نیست.
بر معتکف چند چیز حرام است:
1.استفاده از عطریات و گیاهان خوشبو بری کسی که از آن لذت میبرد حرام است؛ پس بری کسی که حس بوییی ندارد اشکال ندارد.
2.جدال در امور دینی و دنیوی بری غلبه بر دیگری و اظهار فضل و برتری بر او.
3.هرگونه استفاده شهوانی از جنس مخالف نظیر لمس، بوسه و آمیزش حرام است.اما نگاه با شهوت به همسر در حال اعتکاف مانعی ندارد.
4.استمنا؛ گرچه با نگاه به همسرش زمینه جنابتخود را فراهم کند.
اسرار و آداب اعتکاف
اعتکاف گرچه ایوان رفیعی دارد برای پرواز، اما رخصت پرواز برای آن دلی صادر می گردد که از چند سد گذشته باشد برای پرزدن.
سدّ اول که بس بلند و محکم است، سدّ تو در توی نفس و نبود اخلاص است. یعنی که جز او میزبانی برای خود فرض کنیم در حالی که نه در این ضیافت سه روزه، بلکه همه ی عمر برسفره ی رنگین میزبانی واحد نشسته ای، باید بدانی در نجوایت فقط کسی را بخوانی که تو را برای تطهیر صحیفه ی اعمالت انتخاب نموده است و این را که آمدنت و بودنت دلیلی جز او و نزدیکی به او نداشته است، اما اگر در هوایی غیر از هوای او تنفس کنی باید بدانی که فرست روییدنی دوباره را از خود گرفته ای و برای این خشکسالی کسی را جزخودت ملامت نکن.
گذشتن از مانع دوم که معاصی و گناهان است. اگر چه در این سه روزه، معتکف از معصیت اجتناب می کند، اما باید قصد کند این دوری را تا ملاقات محبوبش ادامه دهد، چرا که در این ایام ضیافت، به بند کشیدن هواها و کنترل اعضا را به دست آورده است و آن چیزی جز یاد میهمان دار مهربانش نیست، آنکه که او رابه این فضای روشن و معطر دعوت کرده است، آنکه به او اجازه داده است سه روز خودش را وقف دیدار و دلبری کند، آنکه خواسته است این عطر ملکوتی تاآخر عمر در مشام بنده اش بماند تا هروقت رایحه ی مرموزی خواست ذائقه اش را تغییر دهد و یاد آن مشک، او را به خود آورد؛ و مانع آخر دنیا و جلوه های رنگین آن است زهد در عین مکنت و دارایی، آزمایشی برای مدعیان دنیا گریزی و تلنگری برای کسانی که گمان می کنند اگر در زمان پیامبران و ائمه ی اطهار (ع) بودند از هرآنچه داشتند برای یاری و نصرت آنها دریغ نمی ورزیدند.
اعتکاف از نگاه بزرگان
هیچ وقت در این کشور در طول سالهای گذشته، از دوران جوانی و نوجوانی ما به یاد نداریم که در ماه رمضان، در مساجد کشور یا در مسجد گوهرشاد مشهد، مردم بیایند اعتکاف بکنند.
در ایام البیض سه روزِ متعارف ماه رجب یا ماه شعبان، ما شمار معدودی در قم دیده بودیم که اعتکاف می کردند؛ آن هم غالباً طلبه ها. در غیر آن معمول نبود. امروز در ایام اعتکاف، دانشگاه ها و مساجد و سرتاسر کشور و مساجد جامع، مملو از معتکفین است؛ افزون بر آن، در دهه آخر ماه رمضان، جمعیت عظیمی مشغول اعتکاف بودند.
چه کسانی؟ پیرمردها؟ پیرزن ها؟ نه، همین جوانها، جوان ترین ها. این دیگر در دنیا نظیر ندارد. این نسل جوان امروز ماست. امروز گرایش به دین و ارزشهای انقلابی، وجه غالب جامعه است.
توصیه هایی درباره اعتکاف
با توجه به استقبال گسترده مردم معمولا مساجد برگزار کننده تا ظرفیتی که امکان دارد را ثبت نام می کنند. به همین دلیل در حد انداختن یک پتو به اندازه استراحت معمولا فضا در اختیار خواهد بود. پس بهتر است یک پتو، حوله، مسواک، ملحفه، شانه، مفاتیح، قرآن و یک دست لباس زیر و یا راحتی همراه می توان به همراه داشت. آوردن بیش از اندازه وسایل هم باعث مزاحمت دیگران می شود. هم کار را برای شما سخت می کند.
با توجه به فرصت ویژه اعتکاف که بهترین فرصت برای فاصله گرفتن از زندگی همیشگی است پیشنهاد می شود تا حد امکان از وسایل الکترونیکی و تلفن همراه استفاده نشود تا بهتر بتوان طعم شیرین انس با خالق را در این سه روز چشید.
خاطراتی از اعتکاف
سال اول طلبگی ام مصادف با سفر پرخیر و برکت مقام معظم رهبری به شهر کریمه اهل بیت(س) بود. در آن سال خدا لطف ویژه ای به حقیر داشت و توفیق حضور در مراسم اعتکاف مسجد مقدس جمکران را یافته بودم.
یک سحر اعلام کردند امروز قرار است نماز را به امامت ولی امر مسلمین به جا آوریم. این خبر مسرت بخش، شور و حال خاصی در جمع بیداردلان سحر بوجود آورد.
با بازرسی نمازگزاران عده ای توفیق حضور در مسجد مقام را یافتند و عده ای نیز منتظر بازرسی و ورود به مسجد بودند، در این هنگام حضرت آقا برای اقامه نماز به پاخاستند که ناگهان یکی از مامومین با صدای بلند خواهش کرد که ایشان لحظه ای صبر کنند تا همه عاشقان و نمازگزاران برسند، ایشان هم با عنایت خاصی که داشتند لحظه ای درنگ کردند تا همه برسند.
رشحاتی از قلم
فرمود: اگر بی خویشتن نیستی، با خویشتن هم مباش، تنها با من باش، با من! که تو را بیشتر از خودت دوست می دارم.
با من باش، اگر شده حتی، سه روز! سه روز از ماهی که متعلق به من و به نام من است! پس بخوان! بخوان با تمام نیازت:
يَا مَنْ يَمْلِكُ حَوَائِجَ السَّائِلِينَ وَ يَعْلَمُ ضَمِيرَ الصَّامِتِينَ لِكُلِّ مَسْأَلَةٍ مِنْكَ سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوَابٌ عَتِيد
هر چند اعتکاف در «حرم دل» نیاز به زمان و مکان ندارد و این حرم ایمن تنها با وضوی اخلاص در کوثر عشق و سجود در مطرب ارادت، امکان پذیر است؛ امّا چه زمانی بهتر از نیمه ی رجب و چه مکانی بهتر از مسجد حریم کوی یار، که آکنده از حضور مشتاقان وصال است.
اَللَّهُمَّ يَا مُذِلَّ كُلِّ جَبَّارٍ وَ يَا مُعِزَّ الْمُؤْمِنِينَ أَنْتَ كَهْفِي حِينَ تُعْيِينِي الْمَذَاهِب..
کتابشناسی اعتکاف
آداب اعتکاف، غلامرضا عبادین زاده، رشت، کتیبه گیل، اول، 1383.
آداب الاعمال، علی عطایی اصفهانی، قم، امیرالعلم و نورالنور، اول، 1390.
اثرات و برکات اعتکاف، معصومه حیدری، تهران، ناشر معصومه حیدری، سوم، 1389.
احکام اعتکاف، آیت الله ناصر مکارم شیرازی، قم، مدرسه امام علی بن ابیطالب علیه السلام، اول، 1384.
احکام اعتکاف، محمد انجم شعاع، بی جا، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1380.
احکام اعتکاف، محمد حسین فلاح زاده، قم، دلیل ما، پنجم، 1389.
اعتکاف آداب و شرایط آن، محمد علی خالدی، بی جا، احسان، 1382.
انتهای پیام/
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی ، اعتکاف در شرع، به معنای التزام به توقف و درنگ در مسجد به قصد قربت است. در یک تعریف جامع اعتکاف عبارتست از: «اقامت کردن برای حداقل سه روز در مسجد به قصد عبادت با مراعات شرایط لازم .»
ارکان عبادت، یعنی اجزایی که اگر به طور عمد یا به طور سهو ترک شوند، عبادت باطل می شود. اعتکاف نیز ارکانی دارد که عبارت اند از : 1. نیت، 2. توقف در مسجد جامع شهر یا مساجد چهارگانه معروف، 3. کمتر از سه روز نبودن اعتکاف، 4. روزه دار بودن معتکف در ایام اعتکاف.
فلسفه و آثار اعتکاف
انسان در گریز از هوای نفس و فرار از اشتغالات زندگی، در طریقت انس با معبود همواره نیازمند خلوتی است تا در انزوای وجود خویش در آثار صنع پروردگارش با دیدة عبرت بیندیشد و با سوز دل و اشک دیده، باطن خود را از زنگار گناهان بشوید و خانه دل را مصفای حضور خالق هستی بخش سازد، و اعتکاف زمینه چنین خلوتی را فراهم میکند و فرصت و مجالی میدهد برای پرداختن به امور نفس خویش و جلوه گری نور محبت خدا در اعماق سرای وجود انسان، تا انسان بدون دلواپسی از کارهای انجام نشده و وابستگیهای روزمره، خود را در سرای معبود خویش نظاره گر باشد.
حضرت صادق علیه السلام فرمود: «فِي التَّوْرَاةِ مَكْتُوبٌ يَا ابْنَ آدَمَ تَفَرَّغْ لِعِبَادَتِي أَمْلَأْ قَلْبَكَ غِنًى وَ لَا أَكِلْكَ إِلَى طَلَبِكَ وَ عَلَيَّ أَنْ أَسُدَّ فَاقَتَك؛در تورات نوشته شده است: ای فرزند آدم! برای انجام عبادت من فراغتی به وجود بیاور تا من دل تو را از بی نیازی سرشار سازم و بدون اینکه تو طلب کنی، حاجتت را برآورده کنم و من خود را ملتزم می دانم که حوائج تو را برطرف نمایم.»
زمان اعتکاف
اعتکاف از نظر زمان محدود به وقت خاص نیست، تنها از آن رو که لازمه اعتکاف، روزه گرفتن است، باید در زمانی اعتکاف شود که شرعا بتوان روزه گرفت. پس هر گاه روزه گرفتن صحیح باشد، اعتکاف نیز صحیح است، ولی بهترین زمان برای اعتکاف دهه آخر ماه مبارک رمضان، و ایام البیض ماه رجب است. اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان، با آماده سازی انسان بری درک لیلة القدر و بهره برداری از فیض ین شب گران قدر، بیارتباط نیست. در کشور ما اکنون اعتکاف در سه روز از ماه رجب بیش از اعتکاف در دهه پایانی ماه رمضان رواج دارد.
احکام اعتکاف
اعتکاف، تنها در مساجد خاص، صحیح است؛ بنابرین اگر کسی در خانه خود یا در حسینیه یا حرم معتکف شود صحیح نیست. مساجدی که اعتکاف در آن صحیح است، عبارتند از: مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد جامع کوفه، مسجد بصره و به قصد رجا میتوان در مسجد جامع هر شهر معتکف شد.
مدت اعتکاف حداقل سه روز است و کمتر از آن صحیح نیست؛ ولی بیشتر از آن حدی ندارد، البته اگر پنج روز معتکف شود، روز ششم را نیز واجب است بماند؛ بلکه بنابر احتیاط واجب، هرگاه دو روز اضافه کرد روز سوم هم باید بماند؛ پس اگر هشت روز معتکف شد روز نهم هم واجب است.
انسان در یام اعتکاف باید روزه بگیرد؛ بنابرین کسی که نمیتواند روزه بگیرد مانند مسافر، مریض و زن حیض یا نفساء و کسی که عمدا روزه نگیرد، اعتکافش صحیح نیست.
بر معتکف چند چیز حرام است:
1.استفاده از عطریات و گیاهان خوشبو بری کسی که از آن لذت میبرد حرام است؛ پس بری کسی که حس بوییی ندارد اشکال ندارد.
2.جدال در امور دینی و دنیوی بری غلبه بر دیگری و اظهار فضل و برتری بر او.
3.هرگونه استفاده شهوانی از جنس مخالف نظیر لمس، بوسه و آمیزش حرام است.اما نگاه با شهوت به همسر در حال اعتکاف مانعی ندارد.
4.استمنا؛ گرچه با نگاه به همسرش زمینه جنابتخود را فراهم کند.
اسرار و آداب اعتکاف
اعتکاف گرچه ایوان رفیعی دارد برای پرواز، اما رخصت پرواز برای آن دلی صادر می گردد که از چند سد گذشته باشد برای پرزدن.
سدّ اول که بس بلند و محکم است، سدّ تو در توی نفس و نبود اخلاص است. یعنی که جز او میزبانی برای خود فرض کنیم در حالی که نه در این ضیافت سه روزه، بلکه همه ی عمر برسفره ی رنگین میزبانی واحد نشسته ای، باید بدانی در نجوایت فقط کسی را بخوانی که تو را برای تطهیر صحیفه ی اعمالت انتخاب نموده است و این را که آمدنت و بودنت دلیلی جز او و نزدیکی به او نداشته است، اما اگر در هوایی غیر از هوای او تنفس کنی باید بدانی که فرست روییدنی دوباره را از خود گرفته ای و برای این خشکسالی کسی را جزخودت ملامت نکن.
گذشتن از مانع دوم که معاصی و گناهان است. اگر چه در این سه روزه، معتکف از معصیت اجتناب می کند، اما باید قصد کند این دوری را تا ملاقات محبوبش ادامه دهد، چرا که در این ایام ضیافت، به بند کشیدن هواها و کنترل اعضا را به دست آورده است و آن چیزی جز یاد میهمان دار مهربانش نیست، آنکه که او رابه این فضای روشن و معطر دعوت کرده است، آنکه به او اجازه داده است سه روز خودش را وقف دیدار و دلبری کند، آنکه خواسته است این عطر ملکوتی تاآخر عمر در مشام بنده اش بماند تا هروقت رایحه ی مرموزی خواست ذائقه اش را تغییر دهد و یاد آن مشک، او را به خود آورد؛ و مانع آخر دنیا و جلوه های رنگین آن است زهد در عین مکنت و دارایی، آزمایشی برای مدعیان دنیا گریزی و تلنگری برای کسانی که گمان می کنند اگر در زمان پیامبران و ائمه ی اطهار (ع) بودند از هرآنچه داشتند برای یاری و نصرت آنها دریغ نمی ورزیدند.
اعتکاف از نگاه بزرگان
هیچ وقت در این کشور در طول سالهای گذشته، از دوران جوانی و نوجوانی ما به یاد نداریم که در ماه رمضان، در مساجد کشور یا در مسجد گوهرشاد مشهد، مردم بیایند اعتکاف بکنند.
در ایام البیض سه روزِ متعارف ماه رجب یا ماه شعبان، ما شمار معدودی در قم دیده بودیم که اعتکاف می کردند؛ آن هم غالباً طلبه ها. در غیر آن معمول نبود. امروز در ایام اعتکاف، دانشگاه ها و مساجد و سرتاسر کشور و مساجد جامع، مملو از معتکفین است؛ افزون بر آن، در دهه آخر ماه رمضان، جمعیت عظیمی مشغول اعتکاف بودند.
چه کسانی؟ پیرمردها؟ پیرزن ها؟ نه، همین جوانها، جوان ترین ها. این دیگر در دنیا نظیر ندارد. این نسل جوان امروز ماست. امروز گرایش به دین و ارزشهای انقلابی، وجه غالب جامعه است.
توصیه هایی درباره اعتکاف
با توجه به استقبال گسترده مردم معمولا مساجد برگزار کننده تا ظرفیتی که امکان دارد را ثبت نام می کنند. به همین دلیل در حد انداختن یک پتو به اندازه استراحت معمولا فضا در اختیار خواهد بود. پس بهتر است یک پتو، حوله، مسواک، ملحفه، شانه، مفاتیح، قرآن و یک دست لباس زیر و یا راحتی همراه می توان به همراه داشت. آوردن بیش از اندازه وسایل هم باعث مزاحمت دیگران می شود. هم کار را برای شما سخت می کند.
با توجه به فرصت ویژه اعتکاف که بهترین فرصت برای فاصله گرفتن از زندگی همیشگی است پیشنهاد می شود تا حد امکان از وسایل الکترونیکی و تلفن همراه استفاده نشود تا بهتر بتوان طعم شیرین انس با خالق را در این سه روز چشید.
خاطراتی از اعتکاف
سال اول طلبگی ام مصادف با سفر پرخیر و برکت مقام معظم رهبری به شهر کریمه اهل بیت(س) بود. در آن سال خدا لطف ویژه ای به حقیر داشت و توفیق حضور در مراسم اعتکاف مسجد مقدس جمکران را یافته بودم.
یک سحر اعلام کردند امروز قرار است نماز را به امامت ولی امر مسلمین به جا آوریم. این خبر مسرت بخش، شور و حال خاصی در جمع بیداردلان سحر بوجود آورد.
با بازرسی نمازگزاران عده ای توفیق حضور در مسجد مقام را یافتند و عده ای نیز منتظر بازرسی و ورود به مسجد بودند، در این هنگام حضرت آقا برای اقامه نماز به پاخاستند که ناگهان یکی از مامومین با صدای بلند خواهش کرد که ایشان لحظه ای صبر کنند تا همه عاشقان و نمازگزاران برسند، ایشان هم با عنایت خاصی که داشتند لحظه ای درنگ کردند تا همه برسند.
رشحاتی از قلم
فرمود: اگر بی خویشتن نیستی، با خویشتن هم مباش، تنها با من باش، با من! که تو را بیشتر از خودت دوست می دارم.
با من باش، اگر شده حتی، سه روز! سه روز از ماهی که متعلق به من و به نام من است! پس بخوان! بخوان با تمام نیازت:
يَا مَنْ يَمْلِكُ حَوَائِجَ السَّائِلِينَ وَ يَعْلَمُ ضَمِيرَ الصَّامِتِينَ لِكُلِّ مَسْأَلَةٍ مِنْكَ سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوَابٌ عَتِيد
هر چند اعتکاف در «حرم دل» نیاز به زمان و مکان ندارد و این حرم ایمن تنها با وضوی اخلاص در کوثر عشق و سجود در مطرب ارادت، امکان پذیر است؛ امّا چه زمانی بهتر از نیمه ی رجب و چه مکانی بهتر از مسجد حریم کوی یار، که آکنده از حضور مشتاقان وصال است.
اَللَّهُمَّ يَا مُذِلَّ كُلِّ جَبَّارٍ وَ يَا مُعِزَّ الْمُؤْمِنِينَ أَنْتَ كَهْفِي حِينَ تُعْيِينِي الْمَذَاهِب..
کتابشناسی اعتکاف
آداب اعتکاف، غلامرضا عبادین زاده، رشت، کتیبه گیل، اول، 1383.
آداب الاعمال، علی عطایی اصفهانی، قم، امیرالعلم و نورالنور، اول، 1390.
اثرات و برکات اعتکاف، معصومه حیدری، تهران، ناشر معصومه حیدری، سوم، 1389.
احکام اعتکاف، آیت الله ناصر مکارم شیرازی، قم، مدرسه امام علی بن ابیطالب علیه السلام، اول، 1384.
احکام اعتکاف، محمد انجم شعاع، بی جا، شرکت چاپ و نشر بین الملل، 1380.
احکام اعتکاف، محمد حسین فلاح زاده، قم، دلیل ما، پنجم، 1389.
اعتکاف آداب و شرایط آن، محمد علی خالدی، بی جا، احسان، 1382.
انتهای پیام/
ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخشهای موردنیاز علامتگذاری شدهاند *