مبانی کودتای 88

-گروه سیاسی: مهدی محمدی تحلیلگر مسائل سیاسی یادداشتی را با عنوان "مبانی کودتای 88" نوشت که در ادامه آن را می خوانیم:

مقدمه

این نوشته، بخشی از یک فصل از کتابی است که درباره ابعاد مدیریت رهبر معظم انقلاب اسلامی بر فتنه 88 نوشته شده است. این فصل تلاش می کند توضیح بدهد که راهبرد رهبر معظم انقلاب اسلامی در مدیریت فتنه 88 چگونه شکل گرفت و همچنین اندکی به این بحث بپردازد که ریشه های راهبردی- امنیتی خیابانی شدن مبارزه انتخاباتی در سال 88 چه بود. اگرچه تلاش شده این نوشته به گونه ای ویرایش شود که به عنوان یک بحث مستقل قابل ارائه باشد، اما خواننده آشکارا خواهد دید که متن کامل نیست و در جایی پایان می باید که بحث تازه آغاز شده است. از خداوند متعال مسئلت می کنم که توفیق تکمیل این نوشته را در زمان مناسب فراهم کند.

اگر امروز در موقعیتی هستیم که می توان از زوال پدیده ای به نام فتنه 88 سخن گفت در واقع یک دلیل بیشتر ندارد و آن هم این است این فتنه با استفاده از دقیق ترین و ظریف ترین شیوه های ممکن –که بسیاری از ابعاد آن ناگفته است- مدیریت شد. به دلیل وجود چند ویژگی بسیار خاص در فتنه 88، می توان استدلال کرد که اگر این فتنه توسط یک مرکز مدیریتی خلاق، همه جانبه نگر، آگاه به جزئیات، بسیار هوشمند و البته متکی بر اصول و مبانی کاملا روشن دینی، مدیریت نمی شد، هیچ ضمانتی وجود ندشت که هر چه بیشتر عمق پیدا نکند، تا زمانی دراز تداوم نیابد و خسارات آن به نحو غیرقابل پیشگیری و پیش بینی رشد نکند. 

آن ویژگی ها، اجمالا چنین است:

1- نخست اینکه فتنه 88 یک فتنه عمیقا برنامه ریزی شده بود. جداگانه باید بحث کرد که کیفیت این برنامه ریزی چه بود و هویت برنامه ریزان پس صحنه داخلی و خارجی فتنه 88 چیست، از چه زمانی کار خود را آغاز کردند، چه مراحل و مواقفی را برای کار خود در نظر گرفته بودند و هدف های نهایی آنها چه بود؛ اما این جزئیات تغییری در اصل این مسئله ایجاد نمی کند که فتنه 88 امری کاملا برنامه ریزی شده بوده است. بخشی از این برنامه ریزی در داخل ایران و در نهانخانه احزاب و گروه های سیاسی و تشکل های ظاهرا اجتماعی مختلف انجام شد، اما بخش مهم تری هم بود که کسانی در بیرون از ایران عهده دار آن بودند. هر دو دسته برنامه ریزان داخلی و خارجی بخشی از کار خود را قبل از انتخابات انجام دادند و بخشی دیگر را پس از انتخابات و با مشاهده صحنه، و تحلیل ابعاد و زوایای گوناگون آنچه رخ می داد. ماهیت برنامه ریزی شده و طراحی محور فتنه 88 ایجاب می کرد، که برای مهار آن نیز نوعی برنامه ریزی و فرآیند متمرکز مدیریتی شکل بگیرد. در این نوشته با تکیه بر مجموعه مستنداتی که در اختیار است و تا آنجا که مقدور بوده نشان خواهیم داد که این فرآیند تقریبا به طور کامل حول محور رهنمودها، دیدگاه ها و در موارد مهمی دستورات، اقدامات و فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی شکل گرفت. اگر بخواهیم از یکی از تعبیرات رهبر معظم انقلاب اسلامی استفاده کنیم که فرموده اند «فتنه 88 یک رزمایش عظیم برای نظام جمهوری اسلامی بود» این تعبیر را اینگونه می توان ادامه دادکه این رزمایش به سرعت بدل به یک عملیات واقعی شد و و کارزاری عظیم خلق کرد که در آن پیچیده ترین تصمیم ها باید در کمترین زمان گرفته می شد.  بدون شک، اگر از همان روز نخست ماجرا، فرایند مدیریت و مهار فتنه 88 از سوی رهبری آغاز نمی شد، یا اگر توصیه های مدیریتی دیگران به جای دیدگاه های ایشان مبنای عمل قرار می گرفت، این فتنه سرنوشتی متفاوت پیدا می کرد. 

2- ویژگی دوم فتنه 88 که ایجاب می کرد یک مدیریت متمرکز بر نحوه مقابله با آن اعمال شود، گستردگی ابعاد مسئله بود به گونه ای که می توان گفت تقریبا تمامی بخش ها و نهادهای کشور را با خود درگیر کرده بود. آشکار شدن ابعاد ملی فتنه 88 و کثرت عناصر و نهادهای درگیر در آن، شرایطی را پدید آورد که روشن شد مدیریت این فتنه نیز باید ابعادی فرادستگاهی و ملی داشته باشد و نمی توان آن را با تکیه بر توانمندی های بخشی –هرچه قدرتمند- در کشور حل کرد. بیش از 9 ماه وقوع پی در پی پدیده هایی که سرجمع آنها را فتنه 88 می نامیم، گستره ای از تحولات را پیش چشم نهاد که جز با اعمال یک مدیریت ملی قابل مهار نبود. رهبر معظم انقلاب اسلامی به اذعان دوستان و دشمنان تنها مرجع دارای قدرت ملی در کشور است به این معنا که هم از مقبولیت اجتماعی بسیار وسیع، فراگیر و مبتنی بر باورهای دینی مردم برخوردار است و هم از لحاظ جایگاه در ساختار حقیقی و حقوقی قدرت در نظام، تنها مرجعی است که می تواند بخش های کاملا تفکیک شده در ساختار نظام جمهوری اسلامی را به کارآمدترین شکل ممکن با یکدیگر هماهنگ نماید. استفاده از این کارویژه بسیار مهم منحصر بفرد جایگاه رهبری در نظام جمهوری اسلامی از سوی ایشان، یکی از کلید های گشاینده بن بست هایی بود که فتنه 88 برای کشور ایجاد کرده بود.

شکل دیگر نگاه به این مسئله این است که توجه کنیم ابعاد پیچیده فتنه 88، تنوع بازیگران دخیل در آن و غموض روش هایی که دشمن برای تحقق سناریوهای خود برای نخستین بار در این فتنه از آن بهره برد، یک معضل مدیریتی بسیار پیچیده بوجود آورده بود که نمی شد اداره آن را بر عهده نهادهایی گذاشت که به دلیل تعریف سازمانی خود از نگاهی محدود به مسائل برخوردارند و نمی توانند ابعاد مسئله را به طورکامل و با در نظر داشتن همه پیچیدگی های آن ببینند. مدیریت این فتنه مستلزم آن بود که تلفیقی موثر از استراتژی های سیاسی، رسانه ای، اجتماعی، امنیتی و حقوقی در کنار همدیگر اعمال شود و چنین کاری، جز از رهبر معظم انقلاب اسلامی به عنوان تنها فردی در کشور که هم از اطلاعات کافی در همه این حوزه ها برخوردار است و هم توان شکل دادن به یک راهبرد مدیریتی تلفیقی و ترکیبی در ابعاد ملی را دارد ساخته نبود. 

3- سومین ویژگی فتنه 88 که مدیریتی متمرکز و هوشمند را می طلبید این بود که این فتنه درست است که کار خود را با زیر سوال بردن نتیجه انتخابات در کشور آغاز کرد ولی به سرعت با کنار رفتن پرده و آشکار شدن ماهیت و اهداف حقیقی اش، جهت گیری خود را به سمت درگیری با اصل نظام جمهوری اسلامی و حتی فراتر از آن، درگیری با ارزش های اسلامی تغییر داد و هجمه ای علیه مبانی اسلامی و انقلاب شکل داد که در طول تاریخ جمهوری اسلامی بی سابقه بوده است. شکل گرفتن چنین هجمه بی سابقه و آغاز مداخله مستقیم طرف های خارجی در آن، موقعیتی را بوجود آورد که اقتضا می کرد دفاعی در عالی ترین و موثرترین سطح ممکن از مبانی اسلامی و عملکرد نظام جمهوری اسلامی صورت پذیرد که طبعا انجام چنین کاری جز از رهبر معظم انقلاب اسلامی از هیچ کس ساخته نبود. به عبارت دیگر اینطور می توان گفت که وقتی تهدید عظیم این فتنه نمایان شد، انگیزه های خفته و پس پرده پدیدار گشت، دست های پنهان آشکار شد و تردیدی در این باقی نماند که توطئه ای علیه اصل انقلاب اسلامی شکل گرفته است که در آن دشمن تمامی سرمایه ها و اندوخته های سالیان دور خود را به میدان آورده، رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز به عنوان اصلی ترین مدافع و نگهبان ارزش های دینی و انقلابی ملت ایران وارد صحنه شدند و مدیریت کلان مقابله با این توطئه عظیم را بر عهده گرفتند. اعمال مدیریت کلان از جانب رهبری بر فتنه 88 بیش از هر چیز محصول آن بود که این فتنه با اساس انقلاب اسلامی درگیر بود و بی سابقه ترین امکانات و طراحی ها برای تحقق آن به میدان آمده بود. بنابراین اقتضای جایگاه رفیع رهبری این بود که در مقابل توطئه ای چنین عمیق، خود وارد میدان شده و نقش حداکثری در مدیریت آن ایفا نمایند. 

این 3 ویژگی فتنه 88 شرایطی را بوجود آورد که رهبر معظم انقلاب اسلامی یک فرآیند مدیریت راهبردی را در مقابل آن سامان دادند. اگرچه ممکن است در ظاهر اینگونه به نظر برسد که این فرآیند برای همگان شناخته شده است و امر پیچیده ای که نیازمند توضیح باشد در آن وجود ندارد، ولی مطالعه مجدد ابعاد این بسته مدیریتی، ریزه کاری ها و جزئیاتی را آشکار می کند که بسیار بعید است در نگاه اول به چشم هیچ ناظری –هرچه هم باریک بین و نکته سنج – بیاید. بعلاوه، بسیاری از زوایا و ریزه کاری های مدیرتی که از جانب رهبر انقلاب بر این پدیده اعمال شد تا امروز به دلیل ملاحظاتی عموما قابل درک، بازگو نشده است. ابعاد این مدیریت بسیار فراتر از جنبه های آشکار آن بوده که در سخنرانی های عمومی یا دستورات علنی قابل پیگیری است.  

  

این نوشته تلاش خواهد کرد تنها به یکی از ابعاد این پروژه مدیریتی بسیار مهم نگاهی مجدد انداخته و جنبه های گوناگون آن را از منظری راهبردی تحلیل کند. ورود به جزئیات فقط تاجایی انجام خواهد شد که به درک جنبه های راهبردی مسئله کمک کند تا نهایتا بتوان درکی جامع در این باره به دست آورد که رهبر معظم انقلاب اسلامی چه فرآیندی را برای مدیریت این توطئه بزرگ طراحی کرده و چگونه آن را به اجرا گذاشتند. 

مدیریت رهبر معظم انقلاب اسلامی بر فتنه 88 یک مدیریت راهبرد محور بوده است. در موارد مختلف می توان دید که ایشان در مواجهه با جنبه های مختلف فتنه 88 حتی در سطوح تاکتیکی وخرد نیز به اعمال مدیریت پرداخته اند اما تمامی این مداخلات مدیریتی مبتنی بر یک نگاه راهبردی به موضوع بوده است، نگاهی که اصول اساسی آن از همان ابتدای فتنه در سخنرانی ها و تدابیر رهبر معظم انقلاب اسلامی نمایان است و برای عموم نیز تبیین شده و در عین حال در طول ماه های درگیری با فتنه به تدریج به بلوغ و کمالی حداکثری نیز رسیده است. کشف این راهبردهای مدیریتی و بررسی سیر تکامل آنها در طول دوران فتنه اصلی ترین موضوعی است که باید در آن تامل کرد.

بی شک آنچه در اینجا از آن سخن می گوییم همه چیزی نیست که می توان در این باره گفت. دسته بندی راهبردی روند اعمال مدیریت رهبر معظم انقلاب اسلامی بر فتنه 88 تا حدود زیادی مبتنی بر یک ارزیابی تحلیلی از خود فتنه است که طبعا می تواند به گونه هایی متفاوت انجام شده و به دسته بندی هایی متفاوت نیز منتهی شود. از این جهت، می توان فرض کرد باب این بحث همیشه باز است و ما هرگز در موقعیتی قرار نخواهیم گرفت که بتوان اعلام کرد بحث درباره این موضوع برای همیشه پایان یافته است. در پیش گرفتن رویکردهای خلاقانه و نگریستن به موضوع از نقاط دید متفاوت، همواره دارای این قابلیت خواهد بود که جنبه های جدیدتری از روند اعمال مدیریت رهبر معظم انقلاب اسلامی به این صحنه را کشف کند و پیش چشم مخاطبان بگذارد. این نوشته به طور طبیعی فقط یکی از آن منظرهاست که راقم این سطور با مطالعه و دسته بندی شواهد و کدها و تامل درآنها به آن دست یافته است.  به عقیده من، می توان مجموعه مدیریت اعمال شده از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی بر فتنه 88 را در قالب 6 راهبرد دسته بندی کرد. در این نوشته فقط یکی از این راهبردها بررسی خواهد شد و بحث تفصیلی درباره همه آنها، موکول به فرصتی وسیع تر است. 

1.راهبرد استناد به پیش بینی های گذشته و آشکار بودن نسخه فتنه

2.راهبرد تاکید دفاع از جمهوریت نظام

3.راهبرد تولید شاخص، تبیین و مرزبندی صریح

4.راهبرد نشان دادن دست دشمن

5.راهبرد تولید بصیرت و مردمی سازی مهار فتنه

6.راهبرد برخورد نیمه سخت با بخش سازمان یافته فتنه

تئوری مهار فتنه

فرآیند مدیریت رهبر معظم انقلاب اسلامی برفتنه 88، قبل از هر چیز بر شالوده مجموعه پیش بینی ها، تحلیل ها و ارزیابی هایی استوار شده است که ایشان پیش از انتخابات ریاست جمهوری سال 88 به تفصیل و در موقعیت های مختلف به آنها اشاره کرده و طی آن تلاش کرده بودند یک افق دید کم و بیش روشن از طراحی که برای تبدیل انتخابات ریاست جمهوری سال 88 به یک فتنه انجام شده پیش روی مخاطبان خود قرار بدهند. پس از انتخابات، رهبر معظم انقلاب اسلامی مکررا آنچه را که پیش از انتخابات پیش بینی می شد و تقریبا به تمامی پس از انتخابات رخ داد، مورد استناد قرار داده و نتیجه گرفتند که ما با اجرای نقشه ای در کشور روبرو هستیم که ابعاد آن آشکار بوده و در موارد متعدد از جانب شخص ایشان –و دیگران- در موقعیت های پیش از انتخابات تشریح شده بود. در واقع اینطور می شود گفت که نسخه فتنه 88 در سطح راهبردی به هیچ وجه نسخه پنهانی نبود. ماه ها قبل از انتخابات رهبر معظم انقلاب اسلامی و برخی دیگر از تحلیلگران هشدار داده بودند که آنچه از جانب برخی گروه ها و چهره های سیاسی در حال رخ دادن است مقدمات حضور سالم و روشمند در یک انتخابات نیست، بلکه مقدمات تبدیل کردن انتخابات به کودتا و فتنه انگیزی است که هدف اول آن از بن برکندن خود انتخابات است. پس از انتخابات وقتی روشن شد که این پیش بینی ها صحیح بوده و بخش هایی از آن عینا واقع شد؛ رهبر معظم انقلابی به عنوان بخشی از راهبرد مدیریتی خود در مقابل فتنه به یادآوری این مسئله پرداختند که آنچه رخ داد در واقع هم قابل پیش بینی بود و هم عملا پیش بینی شده بود و بنابراین بازیگران فتنه درون سناریویی ایفای نقش می کنند، که کل این سناریو از قبل توسط کسانی که در عداوت آنها با مردم ایران شکی نیست، نوشته شده است.

از منظر مدیریتی استناد به جنبه های از قبل پیش بینی شده و آشکار شده آنچه در حال رخ دادن بود و گرفتن این نتیجه که آنچه پس از انتخابات به عنوان فتنه شناسایی شد در واقع چیزی غیر از تحقق یک سلسله پیش بینی های دارای جزئیات انجام شده قبل از انتخابات نیست، چند کارکرد اصلی داشت. 

یکم- نخستین کارکرد این راهبرد این بود که حقانیت دیدگاه رهبری و نظام درباره ماهیت فتنه گون و کودتایی فتنه 88 را مستند و مسجل می کرد. در واقع وقتی مردم دیدند که همه یا بیشتر آنچه که در حال رخ دادن است تقریبا به طور کامل همان مواردی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی و برخی دیگر از تحلیلگران با تاسی به ایشان قبل از انتخابات پیش بینی کرده و نسبت به وقوع آن هشدار داده بودند، به تدریج یک باور عمومی شکل گرفت که آنچه در حال رخ دادن است اعتراض خودجوش مردمی به نتیجه انتخابات نیست بلکه پروژه ای از پیش طراحی شده و بسیار مفصل برای تبدیل انتخابات به فتنه و نهایتا کودتا علیه رای مردم است، که اتفاقا نظام هم نسبت به آن غافل نبوده و بر آن اشراف داشته است. به این ترتیب ماهیت برنامه ریزی شده و توطئه آمیز فتنه 88 با سرعت بسیار بیشتری در ذهن مردم جاافتاد و باعث شد که اولا نسبت به ادعاهای ظاهری سران داخلی و خارجی فتنه دچار تردید شوند و ثانیا به تدریج یک بسیج عمومی علیه فتنه در کشور شکل بگیرد. 

مرور هشدار های داده شده قبل از انتخابات به یک معنا دارای این پیام برای افکار عمومی بود که نسخه فتنه از قبل آشکار بوده است و کم و بیش روشن بوده که طراحان اصلی فتنه در خارج از ایران و همکاران داخلی آنها درصدد اجرای چه برنامه ای هستند. نه فقط این، بلکه جزئیات این طراحی از قبل به طور عمومی تشریح شده و هشدارهای لازم برای درنغلطیدن مردم و خواص در آن نیز داده شده بود. بنابراین وقتی مردم مشاهده کردند که تمامی آن پیش بینی ها درست بوده و یک به یک در حال رخ دادن است، به طور طبیعی تردیدی جدی درباره حقانیت ادعاهای فتنه گران و مشروعیت اقدامات و اهداف آنها شکل گرفت. 

دوم- دومین کارکرد این راهبرد این بود که استناد به آشکار بودن توطئه طراحی شده علیه کشور در سال 88 نوعی اتمام حجت با کسانی تلقی می شد که به نوعی در این ورطه گرفتار شده بودند.

علنی بودن جزئیات نقشه طراحی شده دشمن دیگر جایی برای این بهانه جویی باقی نمی گذاشت که کسانی مدعی شوند نمی دانند در چه دامی گرفتار شده اند و جدول چه کسی را پر می کنند. 

سوم- از یک منظر مدیریتی کارکرد دیگر این راهبرد این بود که توجیهی کامل و دقیق برای برخورد با کسانی که با وجود آشکار بودن نقشه دشمن، هشدارهای داده شده در این باره را نادیده گرفته و باز هم در پازل دشمن بازی می کردند، فراهم می کرد. در حالی که از مدت ها قبل روشن بود که چه برنامه ای برای انتخابات سال 88 ریخته شده است، تکمیل خانه های خالی جدول دشمن از جانب کسانی در  داخل، دیگر به هیچ وجه نمی توانست یک اقدام اتفاقی، یا غیر عمدی تلقی شود. اگر از قبل روشن نبود که چه طراحی برای انتخابات انجام شده و اگر جزئیات آن تشریح نشده و درباره آن هشدارهای لازم در عالی ترین سطح وبه طور علنی و در ابعاد ملی داده نشده بود، شاید پذیرفتنی بود که کسانی مدعی شوند نمی دانسته اند در چه بازی گرفتار شده اند اما وقتی همه چیز از پیش روشن بود، تکمیل بازی دشمن و اجرای پروژه هایی که دشمن برای تکمیل برنامه اش به آن از داشت، بی شک می توانست و می بایست یک اقدام «عمدی» در نظر گرفته شود که مستوجب برخورد است. در واقع استناد به پیش بینی های گذشته، توجیه لازم برای برخورد با آن دسته از افراد را که عالمانه و عامدانه وارد به سهم پذیری و نقش پذیری در بازی دشمن مشغول شده بودند، فراهم کرد و افکار عمومی نیز به آسانی می پذیرفت –و پذیرفت- که این برخورد عادلانه است چرا که همه هشدارهای لازم برای مصونیت بخشی به جامعه و خواص انجام شده و با این حال کسانی همچنان –با انگیره های مختلف- بازی در زمین دشمن را به گرفتن جانب حق ترجیح میدهند و بنابراین باید با آنها برخورد شده و جلوی راه پروژه هایشان سد شود.

چهارم- باز هم اگر فقط نگاه مدیریتی داشته باشیم، هشدارهای رهبر معظم انقلاب اسلامی قبل از انتخابات درباره اینکه دشمن چه خوابی برای روزهای پس از انتخابات دیده و  جدول دشمن درای چه مشخصاتی است، برای نهادها و دستگاه های مسئول برخورد با پروژه های اینچنینی هم بسیار مفید بود چرا که باعث شد آنها بتوانند پیشاپیش آمادگی های لازم را برای مقابله با پروژه ها و ترفندهای دشمن به دست آورده و از آنچه به لحاظ مدیریتی غافلگیری نهادی و غافلگیری سازمان یافته خوانده می شود پیشگیری شود. فتنه 88 از بسیاری جهات پدیده ای منحصر بفرد و فاقد نمونه مشابه در گذشته ملت ایران بود. نمونه های اجرا شده کودتای انتخاباتی در کشورهای دیگر هم فقط شباهت هایی کلی به آنچه که در ایران اجرا شد داشت و مطالعه آنها به هیچ وجه نمی توانست ابعاد آنچه را که برای ایران برنامه یزی شده بود -و فقط بخشی از آن مجال اجرا یافت- روشن کند. اگر نبود هشدارها و پیش بینی های رهبر معظم انقلاب اسلامی که عمدتا مبتنی درک عمیق و ایشان از الگوی رفتار دشمن در بیش از 3 دهه گذشته علبه انقلاب اسلامی بود، بی شک دوران یادگیری برای دستگاه های کشور در سال 88 بسیار طولانی می شد و آنها نمی توانستند به موقع نسبت به صحنه شناخت کافی پیدا کرده و راهبردهای مقابله ای خود را تدوین کنند. از لحاظ مدیریتی این هشدارها نقشه دشمن را پیشاپیش برای دستگاه های متولی برخورد با این صحنه باز کرد، ابعاد آن را شکافت، حتی برخی جزئیات را پیش بینی کرد و به دستگاه ها این امکان را داد که پیش از فرارسیدن ایام فتنه آمادگی های لازم برای مواجهه با آن را در ساختار و سازمان و شیوه های کار خود بوجود بیاورند. 

اکنون زمان آن است که ببینیم رئوس پیش بینی های رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره فتنه 88 که قبل از انتخابات بر آن تاکید کردند چه بود و پس از انتخابات ایشان چگونه با استناد به آنچه از قبل گفته بودند، مسیر مدیریت صحنه سخت و دشوار فتنه را هموار کردند. 

پیش از انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 رهبرمعظم انقلاب اسلامی موارد زیر را به عنوان رئوس برنامه ای که دشمن در صدد تعقیب آن در انتخابات یا اجرای آن با استفاده از فضا و فرصت بوجود آمده در انتخابات مطرح کرده و نسبت به ضرورت هشیاری به آنها تاکید فرمودند.

1- القاء جدی نبودن رقابت و شبهه در سلامت انتخابات

رهبر معظم انقلاب اسلامی پیش از انتخابات در چند نوبت تذکر دادند که دست هایی در کار است تا به مردم این پیام را بدهد که انتخابات ریاست جمهوری در کشور جدی نیست و آنچه به نام انتخابات اجرا خواهد شد نمایشی است با نتایج از پیش تعیین شده که اراده و رای مردم نمی تواند در آن تغییری ایجاد کند. مراجعه به ادبیاتی که از جانب ضد انقلاب طرفدار تحریم پیش از همه انتخابات ها پس از انقلاب بویژه قبل از انتخابات خرداد 88 تولید شده نشان می دهد که این خط حقیقتا وجود داشته و هدف از آن هم دو چیز بوده است. نخست اینکه با ایجاد یاس و ناامیدی در مردم جلو مشارکت گسترده آنها در امر انتخابات گرفته شود و مردم حس کنند که چه آنها رای بدهند و چه ندهند تکلیف انتخابات از پیش روشن است و دوم، در بین بخش هایی از جامعه انگیزه هایی ایجاد شود برای اینکه به تخریب فرآیند انتخابات در کشور پرداخته و به اصطلاح این نمایش و بازی از پیش طراحی شده را به هم بزنند. رهبر معظم انقلاب اسلامی از پیش از انتخابات هشدار دادند که دور جدیدی از این نوع عملیات روانی روی جامعه ایرانی در حال آغاز شدن است و باید نسبت به آن هشیار بود. 

مسئله جدی نبودن رقابت در 2 قالب مختلف از جانب گروه های مختلف سیاسی و اپوزیسیون در ایام قبل از انتخابات مطرح می شد که رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره هر دوی آنها قبل از انتخابات تذکرات لازم را به جامعه، نخبگان سیاسی و کاندیداها داده بودند.

اولین قالب تاکید بر این موضوع از جانب محافل سیاسی مختلف –عمدتا در بیرون از ایران- بود که نظام اساسا اجازه نخواهد داد که همه سلایق سیاسی وارد صحنه انتخابات شوند و مردم بتوانند آزادانه از میان آنها گزینه خود را انتخاب کنند. اگرچه واقعیت صحنه انتخابات خصوصا کاندیدا شدن محمد خاتمی، مهدی کروبی و نهایتا میرحسین موسوی به هیچ وجه این خط تبلیغاتی را تایید نمی کرد ولی منادیان جدی نبودن رقابت همچنان تاکید می کردند که کل این صحنه غیر واقعی است و نظام بازی درون جریان های مورد اعتماد خود به راه انداخته است.

برخی گروه ها و جریان های اصلاح طلب در داخل کشور اما از این منظر به مسئله جدی نبودن رقابت نگاه نمی کردند. این جریان ها حداقل 3 کاندیدای قدرتمند در صحنه داشتند و بنابراین به هیچ وجه در موقعیتی نبودند که ادعا کنند نظام به کاندیدای آنها اجازه حضور در صحنه را نداده و آنها از عرضه خود به آراء عمومی محروم مانده اند. در عوض، این جریان ها از چند ماه مانده به انتخابات نغمه هایی در این باره ساز کردند که حتی اگر رقابتی واقعی شکل بگیرد، نتایج اعلام شده نتایج واقعی نخواهد بود و اراده ای برای مهندسی نتیجه انتخابات یا دستکاری در نتایج انتخابات به رغم رای و نظر مردم وجود دارد. رهبر معظم انقلاب اسلامی از یک سال قبل از انتخابات هشدار دادند که چنین خطی با هدف تشکیک در اعتماد مردم به مکانیسم برگزاری و اعلام نتایج انتخابات در حال تعقیب است و نباید کسانی در داخل کشور در حالی که خود بهتر از هر کسی می دانند فرآیند برگزاری انتخابات همواره کاملا سالم بوده و نظام به نتیجه رای مردم  -هرچه بوده- پای بند مانده است، حرف هایی را که منشا اصلی آن دشمن بیرونی است تکرار کنند. 

رهبر انقلاب پس از وقوع فتنه 88 تاکید کردند که عدم توجه به این هشدارها که قبل از انتخابات به صراحت از جانب ایشان بیان شده بود و تکرار حرف های دشمن از جانب کسانی در داخل کشور و حتی برخی کاندیداها، حداقل 2 نتیجه منفی بسیار جدی به بار آورد.

1.نخست اینکه بذر بی اعتمادی را در بخش هایی از جامعه که برای نخستین بار تصمیم به شرکت در انتخابات گرفته بودند کاشت و در نتیجه زمینه هایی برای آغاز برخی ناآرامی ها قبل از انتخابات و تداوم و اوج گرفتن آن در ماه های بعد از انتخابات را فراهم آورد. جالب است که رهبر انقلاب در جایی به علت این مسئله اشاره ای بسیار ظریف داشته اند. ایشان در یکی از سخنرانی های خود چند هفته مانده به انتخابات می گویند که کسانی از حدود یک سال قبل از انتخابات خط تشکیک درباره سلامت آن را آغاز کرده اند و علت اینکه زمانی چنین طولانی از جانب این افراد برای تبلیغ این ایده در نظر گرفته شده چیزی جز این نیست که «می خواهند اثر گذاری بیشتری بر افکار عمومی داشته باشند».  بنابراین، آغاز پروژه تشکیک در سلامت انتخابات از دید رهبر معظم انقلاب اسلامی در واقع مبتنی بر یک تحلیل از مبتنی بر روان شناسی اجتماعی بوده که می گوید اگر جامعه در زمانی کم و بیش طولانی و از کانال های مختلف و به ظاهر مستقل در معرض دریافت یک پیام واحد قرار بگیرد در هر حال از آن اثر خواهد پذیرفت ولو اینکه هیچ شواهدی در تایید آن وجود نداشته باشد.

2.دوم، دشمن را نیز نسبت به نتیجه بخش بودن پروژه خود در داخل کشور امیدوار کرد. طراحان اصلی پروژه تبدیل انتخابات به کودتا در بیرون از ایران وقتی دیدند که حرف های آنها درباره احتمال وقوع تقلب در داخل از جانب عده ای خریدار دارد و به سرعت بدل به شعار سیاسی برخی جریان های خاص شده است، بر شدت تبلیغات و شاید هم تماس ها و لابی های خود در این باره افزودند و نتیجه این شد که منادیان عدم سلامت انتخابات در داخل کشور هم در حرف های خود جازم تر شدند و هم اینکه نوعی فضای گسترده تبلیغاتی ابراز تردید درباره نتیجه انتخابات شکل گرفت که در آن رسانه ها و تریبون های داخلی و خارجی در کنار هم به پشتوانه هم پیام واحدی را برای بخش های خاصی از جامعه ارسال می کردند.

نکته مورد تاکید در اینجا این است که رهبر معظم انقلاب اسلامی حداقل یک سال قبل از انتخابات به صراحت تمامی این موارد را پیش بینی کرده و هشدارهای لازم درباره آنها را به کسانی مسئله به آنها مربوط می شد داده بودند. اینگونه نبود که مسئله تقلب یا دستکاری در آراء مردم یکباره و در شب انتخابات از جانب کاندیدایی که تصور می کرد رای او درست خوانده نشده مطرح شده باشد.

 موضوع در واقع سابقه ای چند ماهه داشت و به رغم اینکه رهبرانقلاب و دیگر کسانی که مسئولیت ارزیابی و رصد پروژه های دشمن را داشتند دائما درباره آن هشدار دادند اما این باعث نشد که برخی کاندیداها و جریان های سیاسی دست از تکرار حرف دشمن در داخل که در واقع تکمیل پازل دشمن برای تبدیل انتخابات به کودتا بود بردارند. این سر جای یحثی مفصل است که مدعیان و منادیان تقلب و آنها که پی در پی اعلام می کردند یا ما انتخابات را خواهیم برد یا اینکه حتما تقلب شده است در واقع می دانستند که در حال تکمیل کردن اجزاء چه پروژه ای هستند و عالمانه به تقسیم نقش با دشمن بیرونی پرداخته بودند یا اینکه نه، پیوند و ارتباطی میان آنها و طراحان پروژه تبدیل انتخابات به کودتا در بیرون از ایران وجود نداشت و این عده صرفا چیزی را که به آن عقیده داشتند بیان می کردند. هر کدام که باشد در اصل این مسئله تغییری ایجاد نمی کند که:

اولا- رهبر انقلاب پیش از انتخابات با جزئیات در این باره هشدار داده بودندکه نداهای عدم وجود رقابت واقعی در انتخابات و تردید کنندگان در سلامت انتخابات ندای دشمن و هدف از آن هم مخالفت با اصل انتخابات در کشور است.

ثانیا- ایشان این را هم پیش بینی کرده بودند که کسانی در داخل با دشمن بیرونی هم صدا خواهند شد و درباره عواقب و تبعات این کار هشدار داده بودند.

ثالثا- پس از انتخابات رهبری با یادآوری هشدارهای خود قبل از انتخابات نتیجه گرفتند که آنچه با آن مواجه هستیم پروژه ای است از پیش طراحی شده که طراحان آن به رغم اینکه طراحی شان افشا شده بود از اجرای آن دست برنداشتند و مجریان داخلی آن هم با وجود اینکه به آنها درباره مشارکت در این پروژه هشدار داده شده بود از ایفای نقش در آن کوتاه نیامدند.

آنچه مردم پس از انتخابات مشاهده کردند این بود که جزئیات موضوع دقیقا آنگونه که رهبری قبل از انتخابات توصیف کرده بود در حال رخ دادن است وهمین امر نقشی مهم در تبدیل فضای ابهام به فضای بصیرت، ازدست رفتن بدنه اجتماعی فتنه، اعتبارزدایی از ادعاهای فتنه گران، اثبات همدلی و همراهی و شراکت آنها با دشمنان خارجی ملت ایران ایفا کرد و به یکی از ارکان مدیریت فتنه از جانب رهبر معظم انقلاب اسلامی بدل شد. 

2- دومین مسئله ای که رهبر معظم انقلاب اسلامی از قبل از انتخابات آن را پیش بینی کرده بودند و یادآوری همین پیش بینی به جامعه بعد از انتخابات بدل به یکی از ابزارهای موثر نظام در مدیریت فتنه شد، این بود که ایشان با دقت از این امر پرده برداشته بودند که دشمن قصد دارد با مشارکت برخی از دنباله ها و هواداران داخلی خود انتخابات را یکی از منابع اصلی تولید امنیت و اقتدار در کشور است، به عاملی برای تولید بی ثباتی مزمن در جامعه تبدیل کرده و کشور را در ورطه بی ثباتی، آشوب و درگیری بلند مدت گرفتار کند.

رهبر انقلاب پیش از انتخابات از توجه ویژه دشمن به انتخابات سخن گفته و تاکید کرده بودند که این بار تمرکزی روی جامعه و گروه های سیاسی درگیر در انتخابات از جانب برخی محافل خاص داخلی و خارجی آغاز شده است تا آنها را به این نتیجه برساند که به نفع آنها خواهد بود اگر فضای انتخابات تبدیل به یک فضای کارناوالی شود ومبارزه انتخاباتی به یک مبارزه خیابانی بدل گردد. 

این موضوع که چرا برخی گروه های سیاسی در ایران به چنین نتیجه ای رسیدند و افشای این موضوع پیش از انتخابات از جانب رهبر انقلاب و سپس آشکار شدن این حقیقت که ایشان مسئله به درستی و دقت پیش بینی کرده بودند چه نقشی در مدیریت فتنه ایفا کرد، یکی از مهمترین مسائل مرتب با فتنه 88 و اداره آن از جانب رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده است. برای اینکه بتوان این مسئله را به درستی تحلیل کرد در واقع چاره ای جز این نیست که ابتدا با ماهیت مسئله درگیر شویم و ببینیم که چرا برخی جریان ها به این نتیجه رسیدند که باید کار را به کف خیابان بکشانند. وقتی اندکی در این مسئله تامل کردیم آن وقت می توان دوباره به موضوع مدیریت رهبر انقلاب بر فتنه 88 بازگشت و خواهیم دید که در ان صورت مسئله تا چه حد قابل فهم تر شده است.

سوال این است: چرا حرکت خیابانی به یکی از اصلی ترین پدیده های شکل دهنده مبارزات انتخاباتی سال 1388 بدل شد؟ این سوالی است که یافتن یک پاسخ دقیق و جامع برای آن می تواند یکی از اضلاع مهم فتنه 88  را رمزگشایی کند. آنچه همین ابتدا باید به آن توجه کرد این است که به این سوال نمی توان دقیق و کامل پاسخ داد الا اینکه ابتدا آن را به سوال های کوچک تری تجزیه و تلاش کنیم برای هر سوال پاسخی مناسب و مستند به شواهد پیدا شود. پاسخ نهایی به این  مسئله که چگونه رقابت سیاسی در انتخابات 88 به مبارزه خیابانی تبدیل شد، ترکیبی از پاسخ هایی خواهد بود که به سوال های کوچک تر مرتبط با آن داده می شود. 

هر انتخاباتی به طور طبیعی تا حدودی ماهیت کارناوالی دارد. در ایران، تا آنجا که به انتخابات پس از انقلاب بویژه رقابت های پس از آغاز دهه 70 مربوط می شود، همواره شکلی از حرکات کارناوالی و خیابانی قبل و بعد از هر انتخابات وجود داشته است. در دسترس ترین نمونه از این نوع، رقابت های انتخاباتی سال 1384 است که خصوصا در فاصله یک هفته ای 27 خرداد تا 3 تیر، شور و حرارتی بی مانند یافت. با این حال، نه در آن انتخابات و نه در هیچ مورد مشابهی قبل از آن، حرکت های کارناوالیستی آستانه انتخابات تبدیل به پدیده امنیتی نشد بلکه در حد فعالیت های تبلیغاتی، بیان احساسات هواداران یا حداکثر بحث و گفت گوی خیابانی –که همه آنها طبیعی است- باقی ماند. اما در سال 88 پدیده ای کاملا متفاوت بروز  کرد. از چند هفته قبل از انتخابات تقریبا هر شب خیابان های تهران پر می شد از کسانی که هدف ظاهری شان هواداری از یک کاندیدای خاص بود اما چند ساعت نمی گذشت که آشوب، ناآرامی و ناامنی بخش هایی از شهر را در خود فرو می برد. سوال این بود –و هست- که چرا چنین شد؟ این پدیده را چگونه باید فهمید؟ آنچه در سال 88 -قبل و بعد از انتخابات- در خیابان های تهران گذشت، محصول چه عواملی بود و چه نتایجی به بار آورد؟ دو سوال کلیدی هست که می تواند این مسئله را توضیح بدهد. سوال اول این است که چرا برخی گروه های سیاسی قبل و بعد از انتخابات مردم را به خیابان ها فراخواندند؟ و سوال دوم این است که آنها که به خیابان آمدند صرف نظر از اینکه سیاسیون چه می خواستند، که بودند و در مقاطع مختلف چه هدفی داشتند؟

مشارکت مردم در انتخابات عموما یک معنا بیشتر ندارد: حضور پای صندوق های رای؛ و اثرگذاری آنها بر نتیجه انتخابات هم فقط به یک روش امکانپذیر است: رای دادن. هر نوع حضور  انتخاباتی دیگر توسط مردم و استفاده از هر روش دیگری توسط آنها برای اثرگذاری بر نتیجه انتخابات، اگر استاندارهای معینی را نقض کند، می تواند به نقض غرض دموکراسی منجر شود. به طور مشخص، تلاش برای تغییر دادن شرایط برگزاری انتخابات و تاثیرگذاری بر شیوه برگزاری و نتیجه آن از طریق تولید فشار اجتماعی در کف خیابان، معنایی جز زائد شدن مسیری که از صندوق های رای می گذرد ندارد. بویژه اگر نتیجه ای که از داخل صندوق ها بیرون می آید، خلاف دیدگاه کسانی باشد که خیابان را به عنوان محل تعیین تکلیف منازعات سیاسی انتخاب کرده اند، موضوع خطرناک تر هم می شود. موقعیتی را فرض کنید که در آن تعدادکسانی که واقعا به کاندیدای x  رای داده اند بسیار بیشتر از کسانی باشد که به کاندیدای y (رقیب x) رای داده اند اما به دلیل پایگاه اجتماعی خاص کاندیدای y، تعداد افرادی که حاضرند به نفع او به خیابان بریزند و به پیروزی کاندیدای x اعتراض کنند بیشتر است  و در نتیجه آنها می توانند فشار اجتماعی بیشتری روی حکومت (برگزار کننده انتخابات) وارد کنند. در این صورت اولا این امکان وجود دارد که طرفداران کاندیدای y احساس کنند که در واقع آنها پیروز انتخابات بوده اند چرا که دائما در خیابان یکدیگر را ملاقات کرده و کثرت خویش را مشاهده می کنند و ثانیا حکومت در معرض انتخابی سخت خواهد بود به این دلیل که طرفداران کاندیدای y اگرچه آنقدر کثیر نبوده اند که انتخابات را ببرند اما به قدری زیاد هستند که بتوانند شرایط کشور  را بحرانی و امور جاری را قفل کنند. در این صورت چه باید کرد؟ آرمان دموکراسی اقتضا می کند که حکومت بایستد و از رای اکثریت –اکثریتی که به هر دلیل در مقابل هواداران کاندیدای رقیب مقابله به مثل نمی کند- دفاع کند اما اگر به دلیل رادیکال شدن اعتراض ها اساس نظام سیاسی در مقطعی کوتاه در معرض خطر قرار گرفت، چه باید کرد؟ اجازه بدهید این  مدل صوری  را کمی بیشتر بسط بدهیم. سرمایه اجتماعی که برای ایجاد آشوب، امنیتی کردن فضای کشور و حتی براندازی حکومت لازم است بسیار کمتر از میزان سرمایه اجتماعی است که برای بردن یک انتخابات پای صندوق رای لازم است. یک تخمین امنیتی که در خارج از ایران انجام شده نشان می  دهد که در حکومت های فعلی جهان اگر یک جریان اپوزیسیون بتواند جمعیتی از مردم را که تعداد آنها مضربی از 100 هزار باشد، به خیابان بکشاند و برای مدتی کم و بیش طولانی (چند ماه) در خیابان نگهدارد و پایداری آن جمعیت چنان باشد که در مقابل فشار پلیسی و امنیتی خیابان را ترک نکند، آن وقت به طور قطع قادر خواهد بود یا سیستم سیاسی را واژگون کند یا از آن امتیازهای سیاسی بسیار بزرگ بگیرد. برای آنکه بحث روشن تر پیش برود، خوب است همین جا دو مفهوم سرمایه رای و سرمایه آشوب را از هم تفکیک کنیم. سرمایه رای، آن بخش از سرمایه اجتماعی است که پای صندوق ظاهر می شود و رای خود را صندوق می اندازد اما پس از آن فعالیتی از او نمی توان دید تا انتخابات دیگر که دوباره پای صندوق مشاهده شود. فعال شدن سرمایه رای هم منوط به وجود دو شرط است: نخست اینکه رای دهندگان حتما باید مشروعیت اصل سیستم سیاسی را که برگزار کننده انتخابات است قبول داشته باشد و دوم اینکه کاندیدایی مناسب برای رای دادن بیابد. سرمایه آشوب اما آن بخش از سرمایه رای است که آماده است پس از انداختن رای خود به صندوق، به خیابان بیاید، در خیابان بماند و از رای خود –یا توهمی که درباره آن پیدا کرده- ولو در فضایی خشونت بار دفاع کند. مدل صوری که توصیف کردیم به این شکل قابل بازسازی است که فرض کنید سرمایه رای کاندیدای x از سرمایه رای کاندیدای y بیشتر باشد، اما کاندیدای y سرمایه آشوب بیشتری از کاندیدای x داشته باشد و تصمیم بگیرد از این سرمایه برای مخدوش کردن فضای سیاسی کشور، تبدیل کردن باخت خود به باختی برای کلیت نظام سیاسی از طریق تولید آشوب وناامنی و به هم زدن ثبات استفاده کند.

 این مدل صوری می تواند تا حدودی شرایطی را که کشور ما پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 88  در آن قرار گرفت توصیف کند، همان شرایطی که توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی پیش از انتخابات با دقت پیش بینی و توصیف شده بود.  اما برای فراتر رفتن از سطح صوری باید سوال کرد که این وضعیت واقعا چگونه شکل پیدا کرد و چرا برخی کاندیداها و هواداران آنها تصمیم گرفتند از این روش برای جلو بردن پروژه سیاسی خود استفاده کنند؟

اجازه بدهید بررسی را از سوال اول آغاز کنیم. چرا برخی جریان های سیاسی خاص در انتخابات 88  و به طور مشخص اصلاح طلبانی که با آقای هاشمی رفسنجانی به یک ائتلاف استراتژیک رسیده بودند تصمیم گرفتند مردم را از چند هفته قبل از انتخابات به خیابان فرا بخوانند؟ در اینکه به واقع چنین اتفاقی رخ داده، تردیدی نیست. آغاز حرکت های خیابانی قبل از انتخابات، در اواسط اردیبهشت ماه و زمانی بودکه برخی احزاب اصلاح طلب اعلام کردند برای گفت وگو با مردم و ترغیب آنها به رای دادن به کاندیدای مدنظر خود، هر شب در برخی خیابان ها و میادین اصلی شهر تهران حاضرخواهند شد. این اقدام پیش تر و در ایام انتخابات 84 هم رخ داده بود اما آنچه در آن سال اتفاق افتاد، نه عمق و گستردگی حوادث سال 88 را داشت و نه –مهم تر از این- هدفگذاری شبیه به آن داشت. 

فرخوانی مردم به خیابان در ایام انتخابات ریاست جمهوری سال 88  از مبانی خاصی نشئت می گرفت که ریشه در سال ها قبل بویژه تجربه دوران اصلاحات داشت. یکی از تئوریسین های این جریان حدود یک دهه قبل در تئوری معروف خود با عنوان «فشار از پایین چانه زنی در بالا» تلاش کرد الگوی عمل سیاسی جریان اصلاحات در ایران را آسیب شناسی کند.  مهم ترین جنبه این آسیب شناسی آن بود که وی از مطالعه ساخت قدرت در ایران و تفکیک جنبه های حقوقی و حقیقی آن از یکدیگر، نتیجه گرفت هیچ نوع عمل سیاسی درون حکومت، بدون برخورداری از توان اعمال فشار به نظام توسط یک بدنه اجتماعی فعال نمی تواند به نتیجه مورد نظر منتهی شود. این مطالعه نظری خیلی زود تبدیل به یک برنامه عملی شد طوری که می توان با اطمینان گفت از مقطعی به بعد –مشخصا از زمانی که اصلاح طلبان دریافتند توان بازی سازی سیاسی آنها به عنوان اپوزیسیون درون حاکمیت بسیار کاهش یافته و عن قریب توسط مردم از سیستم اخراج خواهند شد - مهم ترین برنامه سیاسی اصلاح طلبان این شد که هر طور شده یک بدنه اجتماعی قابل اتکا، پای کار و حرفه ای برای خود بوجود بیاورند تا اگر دوباره حوادثی شبیه تحصن مجلس ششم رخ داد سنگ روی یخ نشوند.  

زمزمه های مربوط به این موضوع که باید به سمت آنچه «اجتماعی شدن» خوانده می شد، حرکت کرد را از همان اوایل سال 1383 و بویژه در آستانه سال 84 و انتخابات ریاست جمهوری نهم از درون اردوگاه اصلاحات بوضوح  می شد شنید. این حرکت به سمت اجتماعی شدن به سرعت خود را در قالب پروژه ای نشان داد که می توان آن را با دقت «شبکه سازی از خرده های فرهنگ های طبقه متوسط با هدف ساختن اپوزیسیون واحد و حرفه ای» نامید. در آستانه انتخابات سال 84 اصلاح طلبان برای اولین بار شعار اصلاحات را –که شعاری درون سیستمی تلقی می شد- کنار گذاشتند و شعار دموکراسی خواهی و حقوق بشر را به عنوان تابلوی خود برگزیدند  -شعاری که مشخصا ساختار نظام را هدف می گرفت- و در عین ناباوری و مخالفت بخش های بزرگی از جبهه اصلاحات کاندیدایی را در راس مبارزه انتخاباتی خود قرار دادند که حاضر باشد با این شعار در صحنه انتخابات حاضر شود.  با مشاهده این رفتار عجیب بسیاری در آن مقطع این بحث را مطرح کردند که معین کاندیدایی نیست که حتی از حیث توانایی های پیش پا افتاده ای مانند قدرت تکلم و برقراری ارتباط، بتوان کوچکترین امیدی به پیروزی او داشت؛ بنابراین باید دید کسانی که او را جلو انداخته و پشت سرش سنگر گرفته اند واقعا دنبال چه هدفی هستند. جریان اصلاحات البته برای ارائه پاسخ به این سوال چندان ملاحظه کاری نکرد. کسانی در میان بزرگان جریان اصلاح طلب خیلی زود- چند نفری قبل از انتخابات و بسیاری هم بعد از انتخابات- اذعان کردند که اساسا هدف آنها از حضور در این انتخابات و کاندیدا کردن فردی مانند معین پیروزی در انتخابات نیست یا لااقل این هدف اصلی نیست و هدف اصلی آن است که به بهانه انتخابات و با استفاده از فرصت ایام انتخابات بتوانند هوادارانی را که به طور طبیعی فعال می شوند شناسایی، جذب و نهایتا وارد پروژه شبکه سازی کنند.

پس در واقع نوع حضور اصلاح طلبان در انتخابات سال 1384 بیش از آنکه ناشی از تمایل آنها برای به دست گرفتن دوباره دولت باشد، مبتنی بر پروژه ای بود که می گفت اصلاح طلبان اگر می خواهند در این نظام به عنوان یک  گروه سیاسی موثر که حاکمیت ناچار است آن را جدی بگیرد باقی بمانند باید یک بار برای همیشه مشکلی به نام نداشتن بدنه اجتماعی پای کار یا همان ابزار فشار از پایین را حل کنند. حل این مشکل مستلزم کلید خوردن یک پروژه دو مرحله ای بود که مجموعا از 5 مرحله شناسایی، جذب، آموزش، سازماندهی و شبکه سازی تشکیل می شد. دو مرحله نخست از این 5 مرحله قبل از انتخابات و 3 مرحله باقی مانده باید بعد از انتخابات اجرا می شد. در مرحله اول باید از فرصت یک انتخابات استفاده می شد تا بتوان هواداران را که به طور طبیعی فعال شده بودند شناسایی و جذب کرد. این خود نیازمند آن بود که کسی کاندیدا شود که بتواند با سردادن شعارهای تند، انتقاد صریح از حاکمیت و حمله به ساختار نظام رادیکال ترین و عمیق ترین لایه های اجتماعی هوادار جریان اصلاحات را فعال کند و به صحنه بکشاند. مسلما چهره های سابقه دار و استخوان خرد کرده جریان چپ لااقل در آن مقطع هرگز حاضر نمی شدند آبرو و اعتبار خود درون نظام را قربانی چنین پروژه ای کنند، بنا بر این باید کسی کاندیدا می شد که حرف گوش کن باشد و بتوان او را متقاعد کرد آنچه خود می اندیشد را –البته اگر واقعا اندیشه ای در کار باشد- کنار بگذارد و فقط آنچه را که طراحان پشت پرده می گویند اجرا کند. مصطفی معین دقیقا چنین فردی بود. او برای مدتی کوتاه در صحنه ظاهر شد، نقش خود را به شکلی نه چندان هنرمندانه ولی در مجموع قابل قبول بازی کرد و نهایتا بلافاصله پس از تکمیل فاز نخست پروژه یعنی پایان انتخابات از صحنه کنار رفت. تنها کاری که معین در این مدت کرد آن بود  که با اجرا کردن همه دستور العمل هایی که به او داده می شد و خصوصا با حضور در نمایشی تلویزیونی با حضور سعید حجاریان، رادیکال ترین و تندترین انتقادها را به نظام وارد کند و حداکثر مقدار تهییج و بسیج ممکن را در میان هوادارن جریان اصلاحات ایجاد نماید.  

اصلاح طلبان توانستند در فاز اول (قبل از انتخابات) دو مرحله شناسایی و جذب را تا حدودی جلو ببرند کنند. با پایان یافتن انتخابات، فاز دوم پروژه شبکه سازی از خرده فرهنگ های سازنده طبقه متوسط آغاز شد که می توان آن را در یک فرایند 3 مرحله ای خلاصه کرد. مرحله اول (پس از شناسایی و جذب) آموزش است. جریان اصلاحات خصوصا دو حزب مشارکت و سازمان مجاهدین تلاش کردند تقریبا بلافاصله بعد از پایان انتخابات 84 نوعی فرایند آموزش درونی را آغاز کنند. ظاهری ترین جلوه این آموزش به راه افتادن موجی درون جبهه اصلاحات با محوریت احزابی چون مشارکت بود که آن را نهضت نقد درونی نامیدند. آنچه به طور عمومی گفته می شد این بود که هدف این به اصطلاح نهضت، تامل در علل شکست جریان اصلاحات در انتخابات و یافتن راهکارهایی برای احیای دوباره آن است ولی آنچه واقعا مد نظر بود این بود که مجموعه نیروهای شناسایی و جذب شده در ایام انتخابات دور هم جمع شوند و طی یک بازه زمانی کم و بیش طولانی درباره مجموعه مسائلی که می تواند آنها را تبدیل به نیروهای سیاسی حرفه ای کند آموزش ببینند. در همین دوران است که می  توان دید آرام آرام هویت های صنفی از دل خرده فرهنگ های سیاسی بیرون می آید. احزاب اصلاح طلب به سرعت و تقریبا یکی پس از دیگری شاخه های دانشجویی، زنان، کارگری و حتی هنرمندان ایجاد می کنند. این دقیقا به معنی جدی شدن پروژه ای بود که می گفت تلاش برای پیوند با خرده فرهنگ ها و تبدیل کردن آنها به بدنه اجتماعی پای کار برای احزاب اصلاح طلب که در موقع لزوم هم  می توانند با استفاده از مرجعیت خود در میان مردم رای سازی کنند و هم اگر ضرورتی پیش آمد نقش میلیشیاهای خیابانی را بر عهده بگیرند، بخش ضروری ایجاد بدنه اجتماعی است که اصلاح طلبان از آن عقب مانده اند و دقیقا به همین دلیل است که نمی توانند اهداف سیاسی خود را محقق کنند.  مرحله بعد از آموزش، سازماندهی بود و این سازماندهی عموما با استفاده از مجموعا نسبتا وسیع سازمان های غیردولتی انجام گرفت که با هدایت غربی ها در دوران اصلاحات و با یک برنامه ریزی کاملا حساب شده از سوی دولت محمد خاتمی ایجاد شد. در سال های 78 و یکی دو سال ما بعد آن که سیاست ان جی او سازی با جدیت- وتحت عنوان کمک به قدرتمند شدن جامعه مدنی- در دستور کار وزارت کشور، سازمان محیط زیست و چند نهاد دیگر دولت محمد خاتمی قرار داشت به دست آوردن یک فهم درست از اهداف واقعی این سیاست دشوار بود چرا که همه چیز تازه در مرحله شکل گیری قرار داشت و بسیار کم بودند کسانی که حتی یک درک ابتدایی از کارکردهای غیردولتی سازی از درون دولت داشته باشند. تنها بعد از سال 84 بود که این موضوع ابعاد واقعی خود را نشان داد. تئوری اغلب پنهان جریان اصلاحات در آن مقطع این بود که ان جی او سازی به عنوان نوعی ترجمه نهادی غیر دولتی شدن، دارای این ویژگی مهم است که  در میان مدت می تواند مجموعه اختیارات، نیروها، منابع و کارکردهای دولت را به بخش غیر دولتی منتقل کند و با ساختن آنچه یک جامعه مدنی قدرتمند خوانده می شد، شرایطی فراهم کند که به روز مبادا، یعنی روزی که بناست  تقابل نهایی علنی  شود، نظام دست خود را از مجموعه آنچه برای کنترل وضعیت لازم است خالی ببیند. اکنون اسنادی در دست است که این یک پروژه کاملا سازمان یافته بوده است و دولت محمد خاتمی آگاهانه میلیاردها تومان صرف این کرده که انبوهی از سازان غیر دولتی  با عناوین و اسامی  مختلف ایجاد و با تزریق سخاوتمندانه و  گاه مسرفانه اموال دولتی توانمند شود تا بتواند حتی سال ها پس از آنکه اصلاح طلبان دولت را به رقیب واگذار کردند در میدان بماند و به فعالیت خود ادامه بدهد. 

در اینجا مجالی برای یک بحث روشمند و کامل درباره پروژه شبکه سازی اجتماعی وجود ندارد، آنچه تا اینجا گفتیم و گفتنش لازم بود فقط این بودکه اولا برای علاج نبود سرمایه اجتماعی کافی با هدف تامین نیروی لازم برای فشار از پایین، با هدایت ذهن هایی که مشخصا از الگوهایی بیرونی تغذیه می کردند نوعی پروژه ساختن اپوزیسیون حرفه ای از طریق شبکه سازی از خرده فرهنگ های طبقه متوسط در پیش گرفته شد و ثانیا آنچه در سال 88  کف خیابان های تهران دیدیم را می توان تا حدود قابل توجهی نتیجه آن پروژه دانست که البته با عواملی اضافی ترکیب شده بود.   

اگر بخواهیم از یک منظر کلان به موضوع نگاه کنیم، تبدیل شدن مبارزه انتخاباتی به آشوب خیابانی در سال 88 به این علت بود که اصلاح طلبان سعی کردند پروژه فشار از پایین چانه زنی در بالا را بازسازی و آن را با اهدافی متفاوت دوباره اجرا کنند. در واقع تشویق مردم به حضور خیابانی در سال 88 توسط اصلاح طلبان به هیچ وجه یک پدیده  انتخاباتی عادی نبود بلکه محصول یک تفکر  استراتژیک بود که در طی زمان شکل گرفته بود و می گفت نظام جمهوری اسلامی امتیاز نمی دهد مگر اینکه بترسد ونمی ترسد مگر اینکه مردم را در خیابان ببیند. به عبارت دیگر، درک تاریخی اصلاح طلبان از مناسبات قدرت در ایران به این نتیجه انجامیده بود که تا زمانی که نظام خیل مردم معترض را درخیابان نبیند، چانه زنان درون حکومت قادر به چانه زنی موفق و گرفتن امتیاز از نظام نخواهند بود. دقیقا به همین دلیل است که اصلاح طلبان از ماه ها قبل از انتخابات 88 تلاش کردند با ایجاد نهادهایی جدید از دل پروژه شبکه سازی، تشکل  هایی از هواداران خود بوجود بیاورند که به وقت لزوم به سرعت قابل فراخوانی به خیابان بوده و حداقل مهارت های لازم برای اعتراض و آشوب را پیش تر آموخته و تمرین کرده باشد. 

تمرکز روی حساس کردن جامعه و سیاسیون نسبت به این پروژه یکی از اصلی ترین جنبه های تلاش های پیشگیرانه رهبر معظم انقلاب اسلامی قبل از انتخابات که پس از انتخابات درستی آن تقریبا با جزئیات بر همگان روشن شد. 

رهبر معظم انقلاب اسلامی قبل از انتخابات هشدار داده بودند که دشمن با دو هدف درصدد تبدیل کردن مبارزه انتخاباتی به عاملی برای ایجاد آشوب و نامنی است.

اول- نخستین هدف گذاری دشمن مربوط به جامعه است و تلاش دارد با انتقال شکاف ها و تعارضات سیاسی به جامعه و اجتماعی کردن فتنه محیط جامعه را قبل از انتخابات به نحو مزمن ناامن نماید.   

دوم- هدف بعدی مربوط به سیاسیون است و رهبر معظم انقلاب اسلامی از آن با تعبیر «تبدیل رقابت انتخاباتی به درگیری» یاد کرده اند.  مقصود از این تعبیر این است که رقابت که اساسا مفهومی چارچوب دار، زمان مند و مسالمت جویانه است به پدیده ای بدون چارچوب و قاعده، وحشی، بدون محدودیت زمانی و کش دار (وحتی به یک معنا بی پایان) و بسیار خشن تبدیل شود.

رهبر معظم انقلاب اسلامی پیش از انتخابات به 6 دلیل هشدار داده بودند که باید از وقوع چنین پدیده ای جلوگیری کرد.

1- نخستین استدلال ایشان این بود که این پدیده با قاعده فصل الخطاب بودن صندوق رای که یکی از قواعد بنیادین مردمسالاری است منافات دارد و و عملا اگر قرار باشد پس از آنکه یک رقابت انتخاباتی پای صندوق رای تعیین تکلیف شد، تبدیل به پدیده ای خیابانی شود دیگر مفهومی به نام دموکراسی باقی نخواهد ماند و جای آن را هرج و مرج، آشوب و حکومت دیکتاتورها و قلدرها و اوباش خواهد گرفت.

2- دلیل دوم از دید ایشان این بود که بدون تردید خیابانی کردن پدیده مباره سیاسی و انتخاباتی به سرعت از دست کسانی که آن را برنامه ریزی کرده اند در می رود حتی اگر برنامه ریزان اولیه چنین حرکت هایی نیت سوء نداشته باشند، به سرعت خواهند دید که کار از دست آنها خارج شده و گروه های آشوب طلب، ضد انقلاب،تروریست ها و سرویس های اطلاعاتی بیگانه هدایت روند را به عهده گرفته اند.  این یکی از اصلی ترین پیش بینی ها رهبر معظم انقلاب بود که تحقق آن پس از انتخابات نقشی عمده در ریزش بدنه اجتماعی فتنه و مدیریت نهایی آن ایفا کرد. 

3- سومین استدلال رهبر معظم انقلاب اسلامی این بود که چنین حرکت هایی هرگز به هدفی که برای خود پیش بینی کرده نخواهد رسید و نمی تواند نتیجه انتخابات را دگرگون کند اما روند زندگی عادی مردم را به هم می ریزد و باعث خواهد شد که نظم، امنیت و ثبات زندگی شهروندان عادی و مردم معمولی به مخاطره بیفتد.  از طرف دیگر وقتی چنین شرایطی پدید آمد طبیعی است که نظام هم به آن واکنش نشان خواهد داد و در این واکنش ممکن است خشونت هایی تولید شود یا حتی اشتباهاتی رخ بدهد که خود منجر به شکل گیری فتنه هایی جدید شود. 

4- استدلال چهارم این بود که در صورت فراگیر شدن چنین پدیده هایی بدعتی برای آینده گذاشته خواهد شد که هم ندوق رای را به عنوان مدنی ترین مکانیسم تصمیم سازی سیاسی بی اعتبار کرده و هم به دیگران جرئت می دهد که در هر انتخاباتی در آینده چنانچه نتیجه انتخابات راباختند سر و صدا ره انداخته و با به خیابان کشاندن هواداران خود به باج خواهی از اصل نظام یپردازند. به عبارت دیگر دیدگاه ایشان این بود که اگر اجازه داده شود که چنین پدیده ای به هدف خود برسد آن وقت دیگر باید فاتحه انتخابات را خواند و و صندوق رای برای همیشه ارزش و اعتبار خود را از دست خواهد داد و رکن جمهوریت نظام صدمه ای جبران ناشدنی می بیند.

از همین روست که دیدیم رهبر معظم انقلاب اسلامی هم بر جلوگیری از اصل چنین پدیده ای تاکید کردند و هم اینکه از همان ابتدای کار این موضوع را روشن ساختند که نظام جمهوری اسلامی زیر بار زور نخواهد رفت و اجازه نخواهد داد که هیچ مکانیسم غیر قانونی برای آن تعیین تکلیف کند.