روابط راهبردی ایران و روسیه
- جواد منصوری در روزنامه حمایت نوشت: تحلیلگران بین‌المللی سال‌هاست که از یک تحول جدید جهانی با محوریت ایران برای ایجاد ائتلاف میان تهران، مسکو و پکن سخن به میان می‌آورند. گمانه‌زنی در خصوص تشکیل یا عدم تشکیل این ائتلاف که برخی آن را مثلث ایران، روسیه و چین نام‌گذاری کرده بودند سال‌ها ادامه داشت و ناظران غربی هم با نگرانی منتظر این اتفاق بودند.
برای جلوگیری از شکل‌گیری این اتحاد طلایی که وجه اقتصادی آن بیش از سایر ابعاد آن اهمیت دارد، ابرقدرت‌های غربی هر چه در توان داشتند اعم از جنگ روانی برای تغییر محاسبه مسئولان بکار گرفتند تا از این تحول مهم جلوگیری کنند. از تحریم گرفته تا تهدید نظامی و عملیات خرابکارانه، همگی بخشی از این سناریو بودند تا کشورمان به‌عنوان ضلع اصلی این مثلث نتواند از ظرفیت‌های منطقه‌ای و جهانی برای تقویت اقتصادش بهره گیرد.
غرب با تفاوتهایی، نظیر همین سیاست‌های تخریبی را علیه روسیه و چین هم اعمال کرد. در خصوص روسیه، به بهانه تنش اوکراین و پیش از این با مستمسک تهدید مسکو برای کشورهای اروپای شرقی، فشارهای تحریمی سنگینی وارد کردند و با چین، جنگ تجاری و امنیتی بزرگی را آغاز نمودند.
مسئله از دست دادن حکمرانی بر جهان، موضوع ساده‌ای نبود که ابرقدرت‌ها بتوانند به‌سادگی از آن عبور کنند. ایران اما با همه این فشارها و تهدیدات دوام آورد، پا پس نگذاشت و با اندیشه جهانی «مقاومت»، زمینه‌های معماری ائتلاف شرقی را فراهم کرد. سفر دو روزه آیت‌الله رئیسی به مسکو در این راستا، نمادی از این رویکرد راهبردی بزرگ کشورمان محسوب می‌شود و اتفاقی کم‌نظیر در طول تاریخ روابط این دو قدرت منطقه‌ای به شمار می‌آید.
ایران در اوایل سال جاری سند همکاری راهبردی ۲۵ ساله با چین را در آستانه عملیاتی کردن قرار داد و هفته گذشته در پی سفر وزیر امور خارجه کشورمان و دیدار با همتای چینی‌اش آغاز اجرای مفاد این سند به‌عنوان نقشه راه اعلام شد. چند ماه قبل نیز به عضویت دائم «پیمان همکاری شانگهای» درآمدیم و موفق شدیم ضلع دوم مثلث را در چارچوب طرحی راهبردی و درازمدت با چین، تکمیل کنیم.
جمهوری اسلامی پس از نهایی شدن ائتلاف استراتژیک با چین از یک‌سو و عضویت در یک پیمان تجاری پرسود منطقه‌ای از سوی دیگر، توانست در فرایند مذاکرات وین بر سر رفع تحریم‌ها دست برتر را در مواجهه با تروئیکای اروپایی به دست آورد. علاوه بر این، پیغام‌ها و گفتگوهای مختلفی که میان مقامات ایرانی و روسی رد و بدل شد، به روس‌ها این سیگنال را ارسال کرد که بهترین زمان برای تکمیل ائتلاف فرا رسیده است.
در حال حاضر، شاهد یک همگرایی بسیار مثال‌زدنی در سطوح مختلف روسیه درباره مسائل مربوط به توسعه مناسبات با ایران و افزایش روابط تهران و مسکو هستیم و اشتیاق طرف روسی را برای این سفر دیدیم، اما متأسفانه برخی از رسانه‌ها و جریان‌های سیاسی، آغاز قرابت دیپلماتیک میان دو کشور را به فال بد گرفته و چماق تخریب را برداشته‌اند. از باب نمونه، از تعابیر موهومی که پیرامون این سفر مطرح می‌شود، بحث وابستگی بیشتر ایران به روسیه است، درحالی‌که روابط فیمابین بر اساس الگوی مدنظر ایران با فدراسیون روسیه دنبال خواهد شد.
خب، سؤال اینجاست که چرا روسیه؟ مسکو چه برگ‌های برنده‌ای دارد که ایران نگاه بلندمدت به روابطش با کرملین دارد؟ پاسخ چندان دشوار نیست. یکی از وجوه قدرت روسیه، توان روزافزون نظامی است چراکه این کشور به‌عنوان یکی از ابرقدرت‌های صاحب‌نام جهانی در این حوزه شناخته می‌شود. آمریکایی‌ها علیرغم اینکه مدعی پرچم‌داری علم در سطح جهان هستند، هنوز هم قادر به تولید برخی از تسلیحات ساخت روسیه نیستند. موشک‌های فراصوت روسیه اکنون از قابلیت نقطه‌زنی برخوردار شده‌اند و دقت بسیار بالایی دارند درحالی‌که آمریکا در سه آزمایش این مدل از موشک‌های بالستیک شکست‌خورده است.
از سوی دیگر، هدف‌گذاری استراتژیک روسیه تا سال ۲۰۳۰ گرد هم آوردن جمهوری‌های سابق اتحاد جماهیر شوروی تحت عنوان «جمهوری‌ها تحت هدایت فدراسیون روسیه» است. خیز مسکو برای تحقق این اتحادیه که هم‌تراز اتحادیه اروپا خواهد بود، حساسیت آمریکا و اروپا را برانگیخته و نسبت به آن واکنش نشان داده‌اند. «میت رامنی» سناتور جمهوری‌خواه آمریکایی چند روز پیش در خطابه‌ای هشدار گونه، اعلام کرد که آمریکا نباید اجازه دهد روسیه بار دیگر شوروی را احیا کند. چنانچه روسیه تا سال ۲۰۳۰ بتواند اتحادیه مدنظرش را شکل دهد که احتمال آن بسیار بالاست، ایران دیگر با یک کشور واحد ائتلاف ایجاد نکرده بلکه با دست‌کم ۱۶ کشور در قالب یک اتحادیه کار، شریک راهبردی خواهد بود.
با عنایت به صبغه اقتصادی این سفر، گفت‌وگو پیرامون سند 20 ساله همکاری میان تهران و مسکو، یکی از مهمترین دستور کارهای این سفر خواهد بود. پیشنهادات این سند با ابتکار ایران به نگارش درآمده، بر اساس خواسته‌های کشورمان تدوین‌شده و از جانب مسکو با چراغ سبز و استقبال مواجه شده است. ضمن اینکه چشم‌انداز افزایش سطح تبادلات تجاری ایران و روسیه تا مرز ۱۰ میلیارد دلار در سال، مستلزم این است که وزن سند راهبردی روی همکاری‌های اقتصادی باشد. علاوه بر این در سند 20 ساله، ابعاد دفاعی و امنیتی نیز وجود دارد و با توجه به لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران، کشورمان تلاش می‌کند از فرصت‌های همکاری‌های دفاعی نیز بیشترین استفاده را در تعامل با مسکو ببرد.
بحث در خصوص ظرفیت‌های مهم کریدور شمال و جنوب نیز یکی از مسائل اساسی و در دستور کار طرف‌های ایرانی و روسی قرار دارد و با توجه به ابتکار جاده ابریشم چین، ضروری است تا زیرساخت‌های دو کشور برای تکمیل این پروژه موردتوجه قرار گیرند. همچنین، در این سفر بناست آسیب‌شناسی و ارزیابی از روابط موجود بین دو کشور انجام شود و بررسی گردد که در چه مواردی نیازمند بهبود همکاری‌های بلندمدت هستیم و چه سازوکارهای جدیدی در این خصوص باید تعریف شوند.
نکته پایانی اینکه سفر آیت‌الله رئیسی به روسیه، گامی بلند در راستای نگاه به شرق، دیپلماسی منطقه‌ای و تکمیل ائتلاف قدرتمند ضداستکباری است و اعتبار قابل‌توجهی در جهت تحقق سیاست خارجی متوازن به شمار می‌آید؛ رویکردی که سال‌ها مورد غفلت بود و بدخواهان را برای منزوی کردن ایران تشویق کرد.
- بیشتر بخوانید:
- اهمیت سفر رئیس جمهور به روسیه چیست؟
