ورود بانوان به دستگاه قضایی در دوران تحول سرعت بیشتری گرفت/ طراحی بیش از ۶۰ فرم با هدف کاهش مدت زمان رسیدگی و افزایش دقت در پرونده‌ها

- متولد سال ۶۷ است. ۸ سال سابقه کار قضایی دارد. فارغ التحصیل حقوق از دانشگاه امام صادق (ع) است. رتبه اول دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد و نفر سوم المپیاد حقوق سال ۹۰ و رتبه اول دوره ۱۵۷ آموزش قضات را در کارنامه علمی خود دارد. مدتی نیز به عنوان معاون دادستان انتظامی مرکز وکلای قوه قضاییه مشغول فعالیت بوده و اکنون پژوهشگر دکترای حقوق خصوصی است. فاطمه محمد قلی‌ها یک قاضی بانوی جوان که حالا دادرس اجرای احکام مدنی است و هر آنچه در اجرای احکام مدنی دادگستری اسلامشهر صورت می‌گیرد به عهده اوست. در این گفت‌وگو از این قاضی زن درباره جذابیت‌های این شغل برای بانوان، دیدگاه همکاران، کارمندان و مراجعه کنندگان، مشکلات، چالش و شیرینی‌هایش قضات پرسیدیم.

: چه شد که وارد عرصه قضاوت شدید با توجه به اینکه متوجه شدم شما ریاضی فیزیک خوانده اید و شاید خیلی با حقوق و قضاوت مرتبط نباشد؟

رشته دبیرستانم ریاضی فیزیک بود. کنکور ریاضی شرکت و بعد از آن رتبه خوبی هم کسب کردم و مهندسی برق در دانشکده فنی شریعتی تهران قبول شدم، همزمان دانشگاه امام صادق (ع) در رشته حقوق پذیرفته شدم. با توجه به علاقه‌ای که به رشته علوم انسانی و نیز فضای اسلامی دانشگاه امام صادق (ع) داشتم ترجیح دادم که وارد رشته حقوق این دانشگاه شوم. به جز این از کودکی، به صلح و سازش علاقه داشتم و سعی می‌کردم از نظر شخصیتی هم فردی باشم که با تحقیق سخن بگویم و سپس قاطعانه اجرا کنم.

 

زمانی که کارشناسی ارشد می‌خواندم متوجه شدم که خانم‌ها را به عنوان قاضی می‌پذیرند. قبل از آن خیلی با این موضوع آشنایی نداشتم. البته ما در دوران ارشد دو استاد خانم داشتیم که قاضی و معاونان دادستان وقت بودند. در سال ۹۲ پس از طی مراحل چند گانه پذیرش در قوه قضاییه، وارد کارآموزی شدم. با وجود این که من در میانه دوره کاراموزی قضاوت صاحب فرزند شدم تصمیم گرفتم از مرخصی استفاده نکنم؛ لذا سر موعد امتحاناتم را دادم و نفر اول دوره ۱۵۷ قضات تهران شدم و با فرزندم طی مراسم تحلیف، جایزه نفر اولی ام را از آقای اژه‌ای گرفتم. همزمان که مادر بودم کارم را هم انجام دادم و دوره ام را تمام کردم.

میزان:در صحبت هایتان اشاره کردید که در آن زمان تازه مادر شده بودید می‌خواستم نگاه خانواده تان را بدانم آیا مخالفتی با ادامه فعالیت‌های قضایی شما نداشتند؟

در زمینه قضاوت خانم ها، اگر خانواده شان با آن‌ها همراه نباشند مشکلات زیادی برایشان به وجود می‌آید. کارمان طوری است که بعضی اوقات لازم است فراتر از ساعات اداری در اداره بمانیم زمانی که من داسرا بودم باید قرار صادر می‌کردم و گا‌ها لازم بود در دادسرا بمانیم، اگر خانواده درکی از کار نداشته باشند مشکلات فراوانی ایجاد می‌شود. یا اینکه یک بخشی هم درگیری فکری است. خیلی وقت‌ها فشار کاری دارم. بعضی اوقات مسائل یک پرونده، گره‌هایی دارد که فکرتان مشغول حل آن گره‌ها است. بعضی وقت‌ها صورت جلسه را به منزل می‌بردم و تا نیمه شب صورت جلسه را تنظیم می‌کردم. این نیازمند یک درک و تحمل فوق العاده از طرف خانواده است و ما در قبال آن باید یک اخلاق خوشی هم داشته باشیم.

میزان: وقتی که وارد شدم دیدم که این شعبه از یک نظمی برخوردار است خیلی سر و صدا نیست و کار دارد با سرعت پیش می‌رود ،یک فرم‌هایی وجود دارد و آن به ارباب رجوع داده می‌شود. درباره این فرم‌ها توضیح بدهید؟

زمانی که وارد اجرا شدم دیدم که همکارانم و مردم دچار یک مشکل بزرگی هستند. تقریباً به این صورت که فرد می‌خواست یک تقاضایی بدهد همکار ما راهنمایی اش می‌کرد و این زمان بر بود، اگر وکیل بود که با توجه به اطلاعات حقوقی اش درخواست را می‌نوشت و این تقاضا را همکار ما می‌آورد شاید مجموعاً ۱۰ تا ۱۵ دقیقه طول می‌کشید، ولی اگر ارباب رجوع عادی بود که خیلی وقت‌ها ارباب رجوع عادی هستند و اصولا دانش حقوقی کافی و تخصصی ندارند یک چند دقیقه طول می‌کشید که همکار من آن بنده خدا را متوجه کند، آیا متوجه شود از نظر حقوقی چه تقاضایی باید بدهد آیا متوجه نشود این هم خودش مشکلی بود.

 

به فرض این مطلب را می‌گرفت و می‌رفت سراغ عریضه نویس و به عریضه نویس باید توضیح می‌داد که این تقاضا را می‌خواهم و یک هزینه بعضاً بین ۱۵ تا ۷۰ و ۸۰ هزار تومان از او دریافت می‌شد و تقریباً ۴۰ دقیقه زمان می‌برد و بعد این تقاضا را می‌آورد و من شاید سه، چهار خط دستور می‌نوشتم.

به همین علت تمام تقاضا‌های روتین در اجرا را دسته بندی کردیم و برای هر کدام یک فرم مخصوص با شماره تهیه کردیم. آن فقط کافی است که تقاضا را بخواند و اسمش را بنویسد و شماره پرونده را هم حتی نمی‌نویسد و همکار ما اضافه می‌کند، امضا می‌زند همکار من هویتش را تایید می‌کند و دستورمان از قبل آماده است، چون کار روتین است ما فقط آن را امضا می‌کنیم و چیزی جا نمی‌افتد. در موارد خاص که از حالت روتین خارج است، نیز دستورات را با تغییرات و جداگانه روی لوایح مرقوم می‌کنیم.

درگذشته در شلوغی کار این خطر وجود داشت که سهوا خطایی صورت گیرد یا مطلبی از قلم بیفتد. ولی این اقدام احتمال خطای را تا حد زیادی کاهش داد. کل این فرایند، تنها یک تا دو دقیقه زمان می‌برد و این را شما اگر در یک مجموعه کلی در نظر بگیرید هر مراجعه کننده‌ای که قرار بود ۴۰ دقیقه وقت صرف پاسخگویی به او شود الان در دو تا سه دقیقه کل پاسخگویی آن انجام می‌شود.

میزان:فرمودید که امکان داشت عریضه نویس مبلغ ۱۵ تا ۷۰ تومان از او بگیرد آیا شما بابت این موضوع مبلغی دریافت می‌کنید و اینکه چه تعداد از این فرم‌ها را آماده کرده اید؟

کاملاً رایگان است. ما فرم‌ها را از قبل آماده کرده ایم و کافی است امضا کنند. تعدادشان هم بین ۵۰ تا ۶۰ تا فرم است. قبلاً اجرای احکام خیلی خیلی شلوغ می‌شد، اما با این راهکار برخی از مشکلات مرتفع شد.

میزان: با توجه به اینکه ۷، ۸ سالی است که در قوه هستید طرح تحول را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

شاید طرح تحول یک سال و یا یک سال ونیم باشد که آماده است، اما از نظر من طرح تحول از لحظه‌ای شروع شد که آیت‌الله رئیسی رئیس قوه قضاییه شدند. به خاطر این که با ورودشان اولاً یک حجم زیادی از انواع و اقسام بازرسی‌ها هم از دادسرا‌ها و هم از نهاد‌های دیگر صورت گرفت. وقتی بازرسی انجام می‌شود خیلی مشکلات مشخص می‌شود که اشکالات کار کجاست، کجا‌ها ممکن است مشکلات علمی و عملی داشته باشند، احیاناً مواردی که تخلف وجود داشت مشخص می‌شود و احقاق حق مردم بیشتر صورت می‌گیرد.

آیت‌الله رئیسی که تشریف آورد تعداد نهاد‌هایی که مردم می‌توانستند به آن‌ها مراجعه کنند، اگر مشکلی داشتند، یک انتقادی نسبت به همکاران ما داشتند یا نسبت به هر قانون یا مشکلی در پرونده شان داشتند، افزایش پیدا کرد. همچنین سامانه‌ای که ایشان طراحی کرد که روی سیستم است و افراد می‌توانند در آن سامانه اگر انتقادی داشته باشند مستقیماً با رئیس قوه مطرح کنند همه این‌ها بسیار مهم است.

خوشبختانه ورود بانوان به دستگاه قضایی در دوره تحول سرعت بیشتری گرفت. چند سال من به عنوان تنها خانم در اینجا بودم و هیچ خانمی به دادسرا اضافه نمی‌شد. با ورود آیت‌الله رئیسی کم کم این سد شکسته شد. تعداد خانم‌ها بیشتر شد و الان فکر می‌کننم ۷، ۸ خانم دیگر شاید هم بیشتر همزمان به دادسرا اضافه شده اند و این‌ها به دوره آیت‌الله رئیسی برمی گردد.

میزان:در مورد موجودی پرونده‌ها برای مان توضیح بدهید قبلاً چطور بوده و الان چطور است؟

همان طور که قبلاً گفتم دادسرا خوشبختانه مشکل نیرو به آن صورت ندارد، ولی برعکس آن در محاکم این مشکل وجود دارد یعنی نیرو‌های محاکم خیلی کم است. در حال حاضر با این حجم کار من تنها دادرس اجرای احکام مدنی هستم. یک همکار هم داریم که ایشان هم دادرس اجرای احکام خانواده هستند. ایشان کار خانواده را انجام می‌دهند و من کار‌های عمومی و حقوقی را انجام می‌دهم. ولی خوشبختانه در دادسرا تعداد نیرو‌ها خیلی زیاد است. برای هر یک شعبه یک قاضی اجرای کیفری مشغول به کارند. ولی در محاکم به دلیل کمبود نیرو، بنده عهده دار اجرای ۶ شعبه حقوقی ونیز نیابت‌های اجرای مدنی هستم. این کمبود نیرو در محاکم خیلی ملموس است. اما خوشبختانه سال گذشته در ماه‌های ۱۰ و ۱۱ و ۱۲ هر ماه تقریباً ۱۵۰ پرونده، آمار مثبت داشتم با وجودی که وارده ما بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ پرونده بود. در انتهای سال هم جزو قضات ساعی استان تهران معرفی شدیم؛ و اردیبهشت و خرداد توانستیم آمار خوبی داشته باشیم.

 

 

خیلی موضوع زندانی برای ما اهمیت دارد، چون در موضوع زندانی، آزادی را به عنوان یک حقی که یک بشر از آن برخودار است از آن سلب می‌کنیم؛ سعی می‌کردیم برای جرایمی که از اهمیت کمتری برخوردارند یا ماهیت خانوادگی دارند قرار کفالتی بگیریم تا فرد بتواند با یک فیش حقوقی یا با جواز کسب همان روز برود و آزاد باشد و اصلا زندان و حبس نرود.

یعنی در جرایمی که قابل گذشت بود یا قانون‌گذار این اجازه را داده بود که تخفیفی داده شود تمام تلاش‌مان را برای جلب رضایت شاکی انجام می‌دادیم. به عنوان مثال به متهم می‌گفتیم اگر اموالی بردید آن‌ها را به شاکی بده و به خانواده کمک می‌کردیم که بتواند رضایت جلب کند و خداروشکر خیلی‌ها در دادسرا منجر به جلب رضایت می‌شد. اکنون هم در مقام در اعمال ماده ۳ قانون قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی تمام احتیاط‌های قانونی را لحاظ می‌کنیم. معمولا برای جلب رضایت محکوم له و آزادی محکوم علیه نیز تا حد توان تلاش می‌کنیم.

میزان: آیا خاطره شیرنی از دوره فعالیت تان در قوه قضاییه در ذهن تان است که بخواهید برای ما بگویید؟

 

موردی داشتم که تازه هم وارد شده بودم. پرونده‌ای بود که از قبل مانده بود و فقط باید آخرین دفاع را می‌گرفتیم. حقیقت پرونده را ملاحظه کردم، دیدم قانع نمی‌شوم. این فرد هم در دفاعیاتش بیان کرده بود که من نبودم دوستان من دعوایی کردند ضرب و جرحی صورت گرفته و متهم شده ام.

از ابتدا دوربین‌ها چک شد، شهود را چندبار آوردیم و به دقت از این‌ها دوباره تحقیق کردیم. طرف شاکی را خواستیم، تناقضات این‌ها را درآوردیم و خداروشکر توانستیم بی‌گناهی آن فرد را ثابت کنیم و قرار منع تعقیب برایش صادر شد.

بعد از آن خانواده زندانی آمدند خیلی تشکر کردند. گفتند واقعا ما را نجات دادید جوانی بود، مادرش هم از اشخاصی بود که کمیته امداد کمکشان می‌کرد، بی‌سرپرست بود و اگر فرزندش به زندان می‌رفت بدون رزق و روزی می‌ماند.

اما بهترین خاطراتی که من می‌توانم تعریف کنم این است که قلم مان زمانی که باعث می‌شود که یک حقی که تضییع شده آن حق را احیا بکنیم. این بهترین و شیرین‌ترین خاطره می‌تواند باشد.

در بحث ریشه یابی سرقت گاهی به مالخر‌ها می‌رسیدیم و متوجه می‌شدیم که یک باند هستند. مثلا چندتا سارق هستند با همکاری چند تا مالخر دارند خرید و فروش می‌کند، همین که شما چند سارق و چند مالخر که تعدد سرقت داشتند را شناسایی می‌کردید و با آن‌ها مطابق عدالت برخورد می‌شد در دادگاه، و به مرور تعداد سرقت پایین می‌آمد. این طعم شیرینی که ما می‌دیدیم طرف به مال خود رسیده است و فرد خاطی مجازات شده، خیلی برایمان ارزش داشت. اکنون هم اجرای رای‌های دادگاه که مالی است و در این وضعیت اقتصادی موجود موجب احقاق حقوق از دست رفته اشخاص است، ان شا الله از موجبات دعای مردم و رضایت پروردگار است.

میزان:نوع رفتار مردم و مراجعه کنندگان وقتی با یک قاضی خانم یا یک دادرس مواجه می‌شوند، چگونه است؟

من سعی می‌کنم برخوردم با دیگران مؤدبانه باشد وقتی شما برخوردتان با دیگران مؤدبانه باشد و برای طرف شخصیت قائل می‌شوید واکنش را معمولاً به صورت محترمانه دریافت می‌کنید. یک چیز خیلی مهم در موفقیت یک قاضی رفتار محترمانه است. وقتی من به ارباب رجوع احترام بگذارم او هم واکنش مسالمت‌آمیز نشان می‌دهد.

 

یکی از دغدغه‌ها من همیشه این بود که کارمندان به روز باشند. با همین هدف یک گروه کاری در فضای مجازی به وجود آوردم و در جهت ارتقای دانش خود و همکاران تلاش می‌کنیم و از نظرات و دیدگاه‌های یکدیگر استفاده می‌کنیم. این گروه علاوه بر افزایش آگاهی‌ها باعث می‌شود تا دیدگاه هایمان در زمینه دستورات قضایی به هم نزدیک باشد. این موضوع هم به نوعی آموزش کارمندانم هست و هم نظارت بر اقدامات آنان.

میزان: در صحبت هایتان اشاره کردید که به زندانی و خانواده زندانی توجه فراوانی دارید چه اقدام عملی برای مددجویان دارید؟

به عنوان عضو کوچکی از جامعه دانشگاهی اقداماتی در زمینه استارت‌آپی داشته ام و هدفمان فروش محصولات مددجویان کانون اصلاح و تربیت است. خوشبختانه طرحش را دادیم و از این طرح دفاع کردیم و در نهایت طرح مان به عنوان استارت‌آپ اول کشور در طرح ملی کارآفرینی دانشگاه علامه طباطبایی، حایز رتبه اول شد.

خوشبختانه با حمایت مرکز نوآوری دانشگاه امام صادق (ع) گام‌های اولیه این کار در حال انجام است. وقتی فرد می‌خواهد عروسک یا یک کیف چرم بخرد. وقتی جستجو می‌کند داستان زندگی فرد در آن آورده شده است. او می‌تواند بدون اینکه به هویت دقیق او پی ببرد داستان زندگی به عنوان مثال مریم یا محسن را بخواند. اینکه چه شد سر از کانون درآوردند و با خرید این کیف چه کمکی می‌تواند به آنان بکند.

 تمام این سود برای خود فرد زندانی است. البته مدیر این پروژه یکی از اساتید بنده سرکار خانم دکتر مهدوی کنی هستند و من به عنوان یکی از اعضا و به عنوان عضوی از جامعه دانشگاهی که تجربه قضایی نیز دارم در کنار سایر دوستانم، این کار را پیگیری می‌کنم.