بازخوانی رنج و صبر در قاب روایت/ نگاهی به «کوچک‌ترین پیام‌بر» اثر راضیه دهقان سلماسی

کتاب «کوچک‌ترین پیام‌بر» که در سال ۱۴۰۴ توسط انتشارات کتابستان معرفت منتشر شده؛ نه تنها به لحاظ ساختار روایی و سبک نگارش قابل توجه است، بلکه از منظر جامعه‌شناسی فرهنگی نیز واجد ارزش‌های تحلیل‌پذیر است. 

نویسنده خود عضوی از خانواده‌ شهیدان دهقان سلماسی است؛ خواهری که با قلمی خیال‌انگیز و در عین حال واقع‌گرایانه خاطرات برادران شهیدش محمود و مجتبی را روایت می‌کند. این موقعیت روایی به اثر اصالت و اعتبار ویژه‌ای بخشیده است. برخلاف بسیاری از آثار مشابه که از بیرون به زندگی شهدا می‌نگرند «کوچک‌ترین پیام‌بر» از درون روایت می‌شود؛ از دل خانه‌ای که قاب عکس‌ها، صدای اذان مسجد، برگ‌های نارون و بغض‌های فروخورده‌ مادر؛ عناصر زنده آن هستند. 

دهقان سلماسی در این اثر از اغراق‌های مرسوم در ادبیات جنگ فاصله گرفته و با نثری روان، لطیف و گاه شاعرانه توانسته است لحظات تلخ و شیرین زندگی خانواده‌ای فداکار را بازآفرینی کند.

توصیف‌های دقیق از فضای کوهستانی سیلوانا، صدای برف زیر پا و سکوت سنگین قاب عکس‌ها، خواننده را به دل ماجرا می‌برد؛ جایی که مرز میان خاطره و واقعیت، میان درد و زیبایی محو می‌شود. 

یکی از ویژگی‌های برجسته «کوچک‌ترین پیام‌بر» سبک نگارش آن است. نویسنده با بهره‌گیری از عناصر داستانی از جمله شخصیت‌پردازی، دیالوگ، فضاسازی و تعلیق توانسته خاطرات خانوادگی را در قالبی شبه‌رمان روایت کند. این انتخاب خوانش کتاب را برای مخاطب جذاب‌تر و شیرین‌تر کرده و از آن یک اثر ادبی ساخته نه صرفاً یک گزارش مستند.

در عین حال وفاداری به واقعیت و پرهیز از خیال‌پردازی‌های غیرضروری باعث شده است که کتاب از اعتبار مستند بودن نیز برخوردار باشد. این تلفیق موفق میان رمان و مستند نشان‌دهنده‌ تسلط نویسنده بر فنون روایت‌گری و شناخت دقیق از مخاطب است؛ مخاطبی که هم به دنبال حقیقت است و هم به دنبال زیبایی.

در سطح محتوایی «کوچک‌ترین پیام‌بر» بازخوانی‌ای است از فرهنگ ایثار، صبر و وطن‌دوستی. اما آنچه این مضمون را از حالت شعاری خارج کرده است، پرداختن به جزئیات زندگی روزمره، روابط خانوادگی، تربیت فرزندان و احساسات انسانی است. نویسنده نشان می‌دهد که قهرمانان واقعی نه فقط در میدان جنگ بلکه در خانه، در سکوت مادر، در تربیت پدر و در انتخاب‌های روزمره شکل می‌گیرند. 

این نگاه به ویژه در شرایط امروز جامعه‌ ایران که با چالش‌های فرهنگی و هویتی مواجه است، می‌تواند الهام بخش باشد. کتاب بدون آنکه به دام تبلیغات ایدئولوژیک بیفتد تصویری از زندگی اصیل ایرانی را ارائه می‌دهد؛ زندگی‌ای که بر پایه‌ محبت، مسئولیت‌پذیری و ایمان بنا شده است.

از منظر ساختاری کتاب دارای انسجام روایی قابل قبولی است. فصل بندی‌ها، توالی زمانی و انتخاب زاویه‌ دید همگی در خدمت روایت قرار گرفته‌اند. نثر کتاب روان و پر تصویر است و تشبیه‌های آن اغلب تازه و دلنشین‌اند. با این حال در برخی بخش‌ها به ویژه در میانه‌ کتاب ریتم روایت کمی کند می‌شود و ممکن است برای مخاطب کم حوصله خسته‌کننده باشد.

«کوچک‌ترین پیام‌بر» را می‌توان در کنار آثاری چون «دا» و «پایی که جا ماند» قرار داد با این تفاوت که این اثر به جای تمرکز بر میدان جنگ بر خانه‌ شهدا تمرکز دارد؛ بر فضایی که کمتر دیده شده و کمتر روایت شده است. این انتخاب هم جسورانه است و هم ضروری؛ چرا که ادبیات جنگ نیازمند تنوع در زاویه دید و سبک روایت است.

دهقان سلماسی با این اثر نشان داده که می‌توان از دل خاطرات خانوادگی اثری ادبی و تأثیرگذار خلق کرد؛ اثری که نه تنها یاد شهیدان را زنده نگه می‌دارد بلکه فرهنگ ایثار را به نسل‌های بعدی منتقل می‌کند.

در مجموع «کوچک‌ترین پیام‌بر» اثری است که با صداقت، زیبایی و مهارت، روایت شده و توانسته است در میان آثار ادبیات جنگ جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. این کتاب نه فقط یک روایت از گذشته بلکه پیامی برای امروز است؛ پیامی از دل قاب عکس‌ها از دل برف‌های سیلوانا و از دل قلب‌هایی که هنوز برای وطن می‌تپند.

انتشار این اثر گامی مهم در بازخوانی روایت‌های انسانی و فرهنگی دفاع مقدس است و نویسنده‌ آن با قلمی صبور و هنرمندانه توانسته است پلی میان خاطره و ادبیات، میان درد و زیبایی و میان گذشته و آینده بسازد.

انتهای پیام/