تهران «سست»و زلزله «نزدیک»/ دو باری که «طهران» زیر و رو شد!

به نقل از شهر فردا، کلان شهر تهران با وسعتی بالغ بر 733 کیلومتر مربع در ۵۱ درجه و ۶ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۸ دقیقه طول شرقی و ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۵۱ دقیقه عرض شمالی واقع شده ‌است. این شهر در بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز از جنوب  به کوه‌های ری و بی‌بی‌شهربانو و دشت‌های هموار شهریار و ورامین و از شمال توسط کوهستان محصور شده‌ وعملاً  از نظر توسعه، شکل و موقعیت، تابع این استقرار است. پستی و بلندی اطراف پهنه شهر دارای اختلاف ارتفاعی حدود 4878 متر از قله دماوند تا نقاط پست دشت کویر با حدود 800 متر ارتفاع از سطح دریا می‌باشد. این اختلاف ارتفاع در خود شهر تهران نیز به چشم می‌خورد به گونه‌ای که شمال شهر حدود 1700 متر و جنوب شهر حدود 900 متر ازسطح دریا بلندتر است(‌هادی پور، 1378) . براساس داده‌های مرکز آمار ایران در سال 1385 جمعیت شهر تهران برابر با 7711230  نفر بوده است که با احتساب نرخ رشد 1.4 درصدی آن طی دوره 1375- 1385 در 1388 سال به حدود 8217236 نفر رسیده است.

شهر تهران در حاشیه شمالی واحد زمین‌ساختی ایران مرکزی و در مرز پايکوه‌های جنوبی واحد مورفوتکتونیکی البرز مرکزی واقع شده است. قرارگرفتن این شهر در مرز این دو واحد ساختمانی موجب شده که از هر دو واحد بطور مستقیم و یا غیرمستقیم تأثیر پذیرد. زیربنای شهر تهران را مخروط افکنه‌های پایکوهی البرز تشکیل می‌دهند. این مخروط‌افکنه‌ها بر روی سنگ پایه آتشفشانی- رسوبی دوران سوم زمین‌شناسی استقرار یافته‌اند و طی دوران چهارم زمین‌شناسی همواره تحت تأثیر فعالیت‌های تکتونیکی اخیر، متحول شده و در نهایت مورفولوژی کنونی منطقه تهران تکوین یافته است. به‌طور کلی محدوده ی مورد مطالعه را می‌توان به سه واحد ژئومورفولوژیکی تفکیک کرد.. واحد کوهستانی شمال تهران که بلندترین قله این واحد کوه توچال با ارتفاع 3975  متر است که برتمام پهنه شهری مشرف می‌باشد. واحد دامنه‌ای که به تپه ماهور‌ها و دره‌های مختلفی مانند دره‌های اوین، درکه، نیاوران، حصارک و سوهانک منتهی می‌شود. واحد دشت که قسمت اعظم شهر تهران بر روی آن گسترده شده است و دارای شیب ملایمی ‌با جهت شمالی- جنوبی است.


ویژگی‌های توپوگرافیکی

منطقه کلان‌شهر تهران از سه بخش کوهستانی، کوهپایه و دشت تشکیل می‌شود. مناطق کوهستانی، ارتفاعات بالای 1800 متر را دربرمی‌گيرد. به دلیل ارتفاع زیاد و محدودیت‌های قانونی، ساخت وساز و سکونت در این محدوده وجود ندارد. از اين رو توسعه فيزيکی تهران عمدتاً در منطقه کوهپایه و دشت در دامنه‌های جنوبی البرز صورت گرفته است. می‌توان گفت شيب جغرافيايی و شيب اجتماعی تهران بر يکديگر منطبق است. يا به عبارتی توپوگرافی شهر به نوعی انعکاسی از توپوگرافی اقتصادی- اجتماعی آن است. با توجه به ارتفاع شهر تهران از سطح دریا بین 1750 متر در شمال که به حدود 1200 متر در مرکز و 1050 متر در جنوب شهرمی‌رسد، شیب قسمت‌های کوهستانی شهر بین 10 تا 15 درصد، از میدان تجریش تا تپه‌های عباس آباد با شیب متوسط 3 تا 5 درصد، از عباس آباد تا خیابان انقلاب اسلامی 2 درصد و از مرکز شهر تا کناره‌های آن به حدود 1 درصد می‌رسد. این شرایط توپوگرافی و به تبع آن شبکه هیدروگرافی تهران به نحوی است که کلیه نزولات جوی حوضه‌های آبخیز در یک سیستم آبراهه ای از شمال به جنوب در مناطق کوهستانی جریان داشته و پس از ورود به نواحی کم ارتفاع داخل شهر در دو جهت کلی جنوب شرقی و جنوب غربی ادامه مسیر داده و از شهر خارج می‌شود.

مشخصه اصلی زمین‌شناسی تهران قرارگرفتن آن بین توده عظیم رشته‌کوه البرز(متعلق به دوران سوم زمین‌شناسی) و فلات ایران (متعلق به دوران چهارم زمین‌شناسی) است. مهم‌ترین‌ نمود این مساله وجودگسل‌های فعالی چون‌گسل مشاء، گسل شمال تهران وگسل ری است که موجب شده همواره زمین‌لرزه‌های خفیف و نامحسوسی در محل این گسل‌ها به وقوع بپیوندد. تهران برروی رسوبات اخیر و کواترنر توسعه یافته است و نقشه‌های زمین شناسی موید این نکته‌اند که آبرفت‌های پلیوسن و کواترنری و نهشته‌های یخرفتی در دشت تهران گسترش یافته‌اند. سنگ بستر تهران از سازند‌های دوران سوم تشکیل شده که در مناطق کوهستانی شمالی‌ تهران رخنمون یافته‌اند و عمدتاً گدازه‌های آتش‌فشانی ائوسن محسوب می‌شوند. رسوبات جوان‌تر روی این سنگ بستر قرارگرفته‌اند. سنگ بستر ارتفاعات بخش شرقی تهران در کوه‌های سه پایه و بی‌بی شهربانو از سنگ آهک دولومیتی مربوط به دوران تریاس و کرتاسه تشکیل شده‌اند.


معضلات و مخاطرات محیطی کلان‌شهر تهران

در میان عوامل طبیعی و یا ویژگی‌های ژئومورفولوژیکی کلان‌شه رتهران، یکی از مهمترین معضلات و مخاطرات محیطی که تهدیدی بر توسعه و امنیت این شهر به شمار می‌آید، زلزله است.

گسل مشا – فشم:

گسل تراستی مشا- فشم  یکی از گسل‌های بنیادی البرز مرکزی است و در شمال تهران قرار گرفته است که از بخش میانی حوضه رودخانه جاجرود با یک راستای جنوب شرقی- شمال غربی، عبور می‌کند. شیب‌ها در همه جا به سمت شمال دیده می‌شود که بین 35 تا 70 درجه متغیر است. این گسل می‌تواند به منزله یک بالاراندگی در برخی نقاط و روراندگی در سایر نقاط تلقی شود.

گسل شمال تهران:

 گسل شمال تهران شاخص‌ترین عامل زمین‌ساخت در مجاورت شهر تهران است. این گسل از دامنه رشته کوه البرز و ارتفاعات توچال به طول 35 کیلومتر، از کن در مغرب به لشگرک در مشرق ادامه دارد. گذرگاه این گسل، شرق شمال شرقی غرب- جنوب غربی است و به صورتی ملایم به طرف جنوب متمایل است. در مغرب کن، گسل‌های متعدد شمال شرقی- جنوب غربی و شرقی غربی، تداوم آن را قطع می‌کنند. در شرق لشگرک، این گسل وارد یک ناحیه پیچیدة زمین‌ساختی می‌شود و به گسل مشا- فشم می‌پیوندد.

گسل‌های جنوب و شمال ری:

گسل‌های جنوب و شمال ری شاخص‌ترین گسل‌ها در دشت‌های جنوبی تهران هستند. این گسل‌ها در سراسر هر دو سوی فرونشست ری پراکندگی دارند.

چقدر به زلزله نزدیک هستیم؟!

به عقیده کارشناسان، کشور ایران از مناطق مستعد وقوع زلزله بوده و بر پایه آمارهای رسمی در 25 سال گذشته 6 درصد تلفات جانی کشور ناشی از زلزله بوده است. به طوری که سالانه بر اثر بلایای طبیعی به طور متوسط بیش از هزار میلیارد ریال خسارت به کشور وارد می‌شود. بر اثر گزارش کمیته ملی کاهش اثرات بلایای طبیعی در ایران به طور متوسط هر سال یک زلزله 6 ریشتری و هر 10 سال یک زلزله به بزرگی 7 ریشتر رخ می‌دهد. بر اساس همین گزارش هر سال احتمال وقوع 2 زلزله بزرگ در کشور وجود دارد. در سال 985 میلادی زلزله فاجعه باری در شمال تهران رخ داد. این زلزله همه روستاهای طالقان را ویران نمود و شهرری تقریباً از بین رفت. در طالقان تنها 30 نفر باقی ماندند و درحومه‌های ری تقریباً 150 روستا ویران شد. در سال 1830‌م. زلزله بزرگی در دماوند رخ داد که مناطق شمیرانات و دماوند در شرق تهران به کلی ویران شد و در تهران حتی یک خانه از آسیب در امان نماند.  براساس داده‌های موجود تاکنون حدود 1000 زلزله کوچک و بزرگ در شعاع 100 کیلومتری مرکز تهران روی داده است که بیشترین فراوانی، مربوط به زلزله‌هايی با بزرگایی کمتر از 3.5  بوده است. بر پایه این داده‌ها، فعالیت‌های ریزلرزه‌ای در منطقه تهران عمدتاً در اطراف نقاط زیر روی داده است:

1) جنوب شرقی تهران 2)جنوب تهران، نزدیک گسل شمال و جنوب ری 3) منتهی‌الیه شرق تهران، در امتداد گسل مشا- فشم.



برونداد امنیتی عملکرد زلزله در کلان‌شهر تهران تمامی توان ملی در این زمینه را به چالش خواهد کشید. تهران علاوه بر آنکه با مخاطرات محیطی با منشاء طبیعی روبروست، از سوانح انسان ساخت نیز آسیب‌پذیراست. به طوری که خطرات تدریجی ناشی از عملکرد جمعیت در کلان‌شهر تهران به مراتب از خطرات ناشی از عملکرد محیط طبیعی بیشتر است و دامنه فاجعه را چندین برابر وسعت می‌بخشد. تهران بزرگ و همه نقاط سکونتگاهی پیرامون آن از نظر خطرپذیری زلزله در درجه بالا قرار دارند. این موضوع با مشاهده نقشه گسل‌های تهران کاملاً مشهود است. علاوه بر تأثیرگذاری عامل توپوگرافی در ایجاد و تسریع سایر مخاطرات و محدودیت‌های ژئومورفولوژیکی  ، به دلیل وجود چندین گسل اصلی و فرعی و سابقه زلزله خیزی در شهر تهران به نظر می‌رسد هر لحظه باید انتظار زلزله و خطر را در کلانشهر تهران داشته باشیم و این نیازمند توجه جدی در امر برنامه‌ریزی شهری و رعایت اصول ساخت و ساز و رعایت فاصله از حریم گسل‌ها و برنامه‌ریزی و آمادگی کامل در بروز این مخاطره و استفاده از علوم و دانش‌های درگیر در این مسئله می‌باشد. به دلیل وجود عوامل و فاکتورهای طبیعی و ژئومورفولوژیک (شیب زیاد، جنس زمین، وجود گسل‌ها، آبراهه‌ها و... ) در حال حاضر بخشی از سکونتگاه‌های شمال تهران و مراکز گردشگری، در طول دره‌های کوهستانی شمال تهران و موازی با آبراهه‌های اصلی استقرار و توسعه یافته اند. علاوه بر این، حریم توسعه شهری تهران بخشی از ساخت وسازها و سکونتگاه‌های شهری را به بالای خط گسل شمالی تهران و بر روی دامنه‌های کم ارتفاع شمالی توسعه داده است.

/انتهای پیام/

: انتشار مطالب و اخبار تحلیلی سایر رسانه های داخلی و خارجی لزوماً به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفاً جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه ای منتشر می شود.