بلافاصله بعد از سرنگونی دولت بشار اسد و در دست گرفتن کنترل دمشق ازسوی گروههای مسلح، رژیم صهیونیستی تحرکات بیسابقه را علیه سوریه آغاز کرد.
آنچه در روزهای اخیر در سوریه روی داده از ابعاد مختلفی قابل ملاحظه است و تاثیرهایی را بر منطقه خواهد داشت.
سقوط سریع دولت بشار اسد به دست گروههای مسلح و نیروهای مخالف در کمتر از دو هفته، منطقه و تحلیلگران را حیرتزده کرد؛ پیش از سقوط حلب، کمتر کسی میتوانست تصور کند که حکومت بشار اسد به این سرعت سقوط کند و مخالفان قدرت را به دست گیرند.
با این حال، اگر حکومت او را پس از سال ۲۰۱۱ بررسی کنیم و قطعات پازل را کنار هم بگذاریم، نشانههایی از سقوط حکومت او از روزهای اولیه جنگ داخلی به نوعی آشکار بود.
ارتش سوریه و اقتصاد این کشور در طول چندین سال درگیری داخلی و نبرد با داعش به شدت فرسوده شدند.
علاوه بر این اقتصاد سوریه بر اثر جنگ ویران شد و این امر با تحریمهای بینالمللی تشدید شد که منجر به وضعیت بد برای زندگی شهروندان آن شد؛ یکی از دلایل اصلی عدم مقاومت در برابر گروههای مسلح، به این امر نیز مربوط میشود.
از زمان شروع بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، این کشور دوره طولانی درگیری و تنش را پشت سر گذاشته است که ساختار سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را بهشدت تحت تاثیر قرار داده است.
با توجه به ادامه رکود سیاسی و نظامی، تحلیل آینده سوریه از منظر سناریوهای احتمالی که ممکن است روند حوادث را در سالهای آینده رقم بزند، ضروری شده است.
این سناریوها را میتوان در چند محور اصلی خلاصه کرد؛ محور اول، مدیریت تجارت ازسوی یک دولت انتقالی است که برای آمادهسازی سیاسی کشور و اجرای قطعنامههای بینالمللی مرتبط تلاش میکند.
مورد دوم مربوط به احتمال رد وضعیت فعلی ازسوی طرفهای داخلی یا خارجی است که ممکن است به تجدید درگیری مسلحانه منجر شود.
مورد سوم حفظ وضعیت موجود برای مدت طولانی است که این کشور را در حالت فرسایش بیشتر و بدون راه حل ریشهای قرار میدهد.
پس از سقوط حکومت بشار اسد در سوریه، جهان تحت تاثیر صحنههای احساسی از این رویداد قرار گرفت، اما هشدارهای بسیاری درباره آنچه در آینده برای این کشور روی خواهد داد، وجود دارد.
عوامل دخیل در سقوط حکومت بشار اسد
در همین رابطه علی ودایع، کارشناس مسائل بینالملل و منطقه غرب آسیا در گفتوگو با میزان با اشاره به برنامهریزیهای پشتپرده منتهی به سقوط حکومت بشار اسد، گفت: ما شاهد یک سقوط ماتریسی در سوریه بودیم چراکه سقوط ماتریسی وضعیتی است که یکایک اجزای یک حاکمیت بهطور همزمان دچار فروپاشی میشوند.
کارشناس مسائل بینالملل با اشاره به اینکه اصولا فروپاشی حکومتها حالت دمینووار دارند، اظهار کرد: یعنی بهصورت سلسه مراتبی دچار فروپاشی میشوند، اما آن چیزی که در سوریه رخ داد شکل ماتریسی بود.
وی با تاکید بر اینکه مداخله خارجی در فروپاشی حکومت اسد بهعنوان یک تسهیلکننده و کاتالیزور عمل کرد، بیان کرد: وضعیتی که وجود داشت این بود که سوریه در فضای پساجنگ داخلی شاهد ادامه و استمرار حضور بازیگران خارجی بود و هرکدام از این بازیگران خارجی درپی کسب منافع در خاک سوریه بودند.
چندگانگی گروههای مسلح سوریه
ودایع در بخشی دیگر ضمن تشریح حضور بازیگران خارجی در سوریه، گفت: نیروهای کرد تحت حمایت آمریکا بوده و ارتباطهایی هم با رژیم صهیونیستی داشتند؛ همچنین ارتش آزاد تحت حمایت ترکیه بود؛ در همین حال تحریرالشام تلاش کرد از همه طرفها کسب کمک کند.
وی با اشاره به اینکه با این وضعیت یک مسئله ایجاد میشود، تشریح کرد: مسئله این است که در گفتمانها و روایتها در رسانهها عمدتا تحریرالشام بررسی میشود، اما مسئلهای که وجود دارد چندگانگی است که در بین گروههای مسلح سوریه وجود دارد و همین موضوع بر روی آینده سوریه نیز سنگینی میکند.
کارشناس مسائل منطقه با اشاره به اینکه تحریرالشام چند زیرشاخه دارد، ادامه داد: گروهی همان جبهه النصره بودند، یک گروه دیگر ارتش آزاد هستند و نیروهای قبایل مختلف که همه اینها وجود دارند و بهنوعی همه اینها در کنار یکدیگر توانستند علیه دولت بشار اسد دست به شورش بزنند.
به گفته ودایع، برخی کارشناسان بر این عقیده هستند که زمان آغاز ناآرامیها را در سوریه باید ملاک قرار دهیم و گروهی دیگر میگویند که باید دوران پس از پایان جنگ را ملاک قرار داد.
وی بیان کرد: در هر صورت وضعیتی که وجود دارد این است که معارضان سوری ۱۰ سال وقت صرف کردند تا دست به این اقدام بزنند، اما ظرف ۱۰ روز توانستند به آن چیزی که میخواستند دست پیدا کنند و شاید بتوانیم از عبارت ۱۰ سال و ۱۰ روز استفاده کنیم.
واکنش محتاطانه صهیونیستها درباره سوریه
ودایع در بخشی دیگر با اشاره به تحرکات رژیم صهیونیستی در داخل سوریه پس از فروپاشی حکومت بشار اسد، گفت: برای رژیم صهیونیستی میتوان از ذوق محتاطانه درباره سوریه استفاده کرد؛ چراکه صهیونیستها با وضعیت ذوق محتاطانه درباره سوریه برخورد کردند.
وی ادامه داد: از یک سو صهیونیستها گمان میکنند که با رفتن بشار اسد آنها میتوانند با معارضان ارتباط برقرار کنند کما اینکه ارتباطهایی هم دارند، اما یک نگرانی هم دارند و آن نگرانی این است که در فضای آشفتهای که در چشمانداز آینده سوریه وجود دارد، تهدیدها علیه رژیم صهیونیستی شکل متفاوت و یا حتی غیرقابل کنترلتری را به خود بگیرند.
- بیشتر بخوانید:
- تجاوز رژیم صهیونیستی به خاک سوریه
- پیامدهای سقوط حکومت بشار اسد
نیاز شدید رژیم صهیونیستی برای ایجاد امنیت راهبردی
کارشناس مسائل منطقه، میگوید: وجه دیگری که وجود دارد این است که رژیم صهیونیستی با ضربه زدن به مقاومت و ترور فرماندهان آن دستاوردهای تاکتیکی برای خود کسب کرده، اما این رژیم بهشدت نیاز دارد تا برای خود دستاوردهای راهبردی و یا یک روند استراتژیک رقم بزند.
ودایع با اشاره به اینکه رژیم صهیونیستی نیازمند ایجاد یک عمق استراتژیک برای خود است، عنوان کرد: صهیونیستها به دنبال ایجاد فضای حائل میان خود و کشورهای دیگر هستند، همین دکترین را میتوان در رفتار صهیونیستها در غزه دید، همین وضعیت را میتوان درباره رژیم صهیونیستی در برابر سوریه دید و درباره لبنان نیز به احتمال زیاد تلاش خواهند کرد تا همین وضعیت را ایجاد کنند.
رژیم صهیونیستی به دنبال محدود کردن راههای ارتباطی زمینی به اراضی اشغالی
کارشناس مسائل منطقه با بیان اینکه رژیم صهیونیستی به دنبال محدود کردن راههای ارتباطی زمینی به اراضی اشغالی است، یادآور شد: قابل پیشبینی این است که با توجه به وضعیت کنونی، رژیم صهیونیستی ادعا کند که خاک سوریه را اشغال نکرده است.
ودایع، اضافه کرد: رژیم صهیونیستی در حال حاضر برای ایجاد دستاورد استراتژیک برای خود به دنبال ایجاد منطقه حائل در مرز سوریه است.
موضع کشورها در قبال گروههای مسلح سوریه
کارشناس مسائل منطقه با اشاره به موضع کشورهای مختلف درباره گروههای مسلح سوریه و حکومت آینده این کشور، اظهار کرد: در این زمینه باید کشورها را دستهبندی کرد؛ طیفی از کشورهای مداخلهگر مانند ترکیه به دلیل حمایتهایی که از گروههای مسلح داشتهاند به دنبال ایفای نقش مستمرتر خواهند بود.
وی افزود: آمریکاییها بهعنوان یک کشور مداخلهجو به دنبال افزایش نیروهای کرد سوریه هستند، اما نکتهای که وجود دارد این است که ایران و روسیه دغدغههای خود را درباره سوریه دارند، اما قدرتهای مداخلهگر غیرعرب بیشتر مترصد این هستند که ببینند چشمانداز سوریه به کدام سمت خواهد رفت، اینها بیشتر مترصد خرید زمان هستند.
وی ادامه داد: در طرف دیگر کشورهای مداخلهگر عرب را داریم که اینها نیز دو دسته میشوند و تعدادی مانند مصر و اردن دیدگاه خوبی به اخوانیها ندارند و بیشتر به دنبال آن هستند که وضعیت را کنترل کنند، اما جریان کشورهای عربی که همسو با ترکیه در دستهبندیهای اخوانی قرار دارند تلاش خواهند کرد تا در سوریه ایفای نقش کنند.
کارشناس مسائل منطقه با تشریح موضوع وضعیت سوریه بدون اسد، بیان کرد: فضایی که در حال حاضر وجود دارد مانند آن را کشورهایی مانند مصر، لیبی و الجزایر شاهد بودیم، اما بعد از آن دوران شادی زودگذر جنگهای داخلی روی داد که در لیبی هنوز هم ادامه دارد.
کارشناس مسائل منطقه با بیان اینکه در سوریه با توجه به تعارضهای قدیمی که وجود داشته (گروههای معارض صرفا تحریرالشام نیست و این یک خطای محاسباتی است که برخی از رسانهها مرتکب میشوند)، زمانی که جنگ قدرت شود همه معادلات بههم میریزد، گفت: شکلگیری یک روند دموکراتیک دفعی نیست و در سوریه ساختار و فرهنگ دموکراسی به صورت دفعی وجود ندارد.
انتهای پیام/