صنایع دستی، سکوی پرش اقتصاد یا مهمان ناخوانده سازمان میراث فرهنگی؟/ وجود 360 رشته از 460 رشته جهانی این صنعت در ایران

19:35 - 18 فروردين 1394
کد خبر: ۴۰۰۵۳
خبرگزاری میزان: در حالی که صنایع دستی ایران می تواند سکوی پرتاب گردشگری و نسخه نهایی ای برای توسعه اشتغال، ارزآوری، مهاجرت معکوس و ترویج هویت ایرانی باشد، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور با انجام تلاش هایی که اجرای آنها مشروط به تامین نیروی انسانی و اعتبار است در انتظاری پیگیری حوزه خود از سوی سایر سازمان های دخیل است.

: در حالی که صنایع دستی ایران می تواند سکوی پرتاب گردشگری و نسخه نهایی ای برای توسعه اشتغال، ارزآوری، مهاجرت معکوس و ترویج هویت ایرانی باشد، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور با انجام تلاش هایی که اجرای آنها مشروط به تامین نیروی انسانی و اعتبار است در انتظاری پیگیری حوزه خود از سوی سایر سازمان های دخیل است.

به گزارش خبرنگار اجتماعی میزان، در شرایطی که قیمت نفت طی سال های گذشته با نوسانات بسیاری مواجه شده و موجب شده تا بیش از گذشته این نکته را گوشزد کند که باید از قالب اقتصاد تک محصولی بیرون آمد، اما همچنان تامین 73 هزار میلیارد تومان از بودجه 224 هزار میلیارد تومانی کشور در سال جاری بر عهده بخش نفت گذاشته شده است. این در حالی است که حوزه هایی در کشور وجود دارند که با توسعه آنها می توان به تامین بخشی از بودجه دست یافت بدون این که نگران نوسانات غیر پیش بینی در این حوزه باشیم. یک از این حوزه ها صنایع دستی است که ارزآوری آن و سهمش در تولید خالص داخلی در برخی کشورها به حدی است که همپای نفت از آن کسب درآمد می کنند.
محمداسماعیل سعیدی، رئیس فراکسیون صنایع دستی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر این که یکی از روش های برون رفت از وضعیت اقتصادی کنونی کشور و وابسته نبودن به نفت استفاده از ظرفیت صنایع دستی در کشور به میزان می گوید: ایران دوره هایی زمانی را داشته است که درآمد قابل توجهی را سالانه از طریق صنایع دستی کسب می کرد، متاسفانه این ظرفیت در حال حاضر با بی مهری و غفلت روبرو شده است.


وجود 360 رشته زنده از 460 رشته صنایع دستی جهان در ایران

این موضوع زمانی بیشتر مورد توجه قرار می گیرد که بدانیم با توجه به تنوع بی نظیری که در اقوام و قومیت های کشور مشاهده می شود، ایران 360 رشته زنده صنایع دستی را از 460 رشته موجود در دنیا دارد، با این وجود حتی اعدادی را که در خصوص ارزآوری این رشته ها یا درآمد زایی آن بیان می کند، هیچ هماهنگی به این تنوع و دربرگیری ندارد.


عدد ارزآوری صنایع دستی مشخص نیست

احمد بخشایش اردستانی سخنگوی فراکسیون صنایع دستی مجلس ارزآوری صنایع دستی را سالانه 6میلیارد دلار میداند که البته این رقم با احتساب آورده ارزی بخش فرش محاسبه می شود.
از سوی دیگر برخی معتقدند محاسبه ارزآوری حوزه صنایع دستی باید با احتساب بخش فرش و شاخه هایی همانند طلا و جواهرات باشد، زیرا سیاست های دولتی فرش را از حوزه صنایع دستی خارج کرده است اما از نظر ماهیتی از رشته های صنایع دستی است. این در حالی است که بهمن نامور مطلق، معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی کشور ارزآوری بخش فرش را همپا و بلکه بیش از تمام شاخه های صنایع دستی کشور می داند و آن را برابر با 500 میلیون دلار اعلام می کند.
در صورتی که ارزآوری فرش را بر اساس سیاست های دولتی از درآمد صنایع دستی کسر کنیم، در شرایطی که بی مهری به این حوزه به طور کامل مشهود است به گفته مسعود سلطانی فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور ازرآوری حوزه صنایع دستی از مجموع صادرات غیر نفتی سال گذشته برابر با 3.2 درصد بوده است. وی در گفت‌وگو با میزاناعلام می کند که از مجموع 49 میلیارد دلار صادرات غیر نفتی کشور در سال گذشته 150میلیون دلار آن از حوزه صنایع دستی کسب شده است. رقمی که چندان چشمگیر نیست.


با این اوصاف می توان تصور کرد در صورتی که صنایع دستی جایگاه خود را در تفکر تصمیم گیران به ویژه سازمان متولی این حوزه پیدا کند با توسعه آن می توان علاوه بر کسب درآمدی بیش از اعداد اعلام شده، همچنین بخش بزرگی از دغدغه اشتغال را در کشور پوشش داد و فرآیند مهاجرت معکوس را نیز کلید زد.


صنایع دستی و شغل هایی که ایجاد نشد

از سوی دیگر عدد اشتغال زایی صنایع دستی نیز همانند عدد ارزآوری آن متفاوت است. حسین بختیاری، رئیس مجمع هنرمندان صنایع دستی کشور این موضوع را تایید می کند و به میزان می گوید: آمار متفاوتی در خصوص سطح پوشش اشتغال توسط حوزه صنایع دستی کشور وجود دارد. معاونت صنایع دستی حدود 100هزار کارت شناسایی و پروانه تولید در حوزه های کارگاهی سراسر کشور صادر کرده است. از سوی دیگر آمار سرانگشتی این عدد را یک تا 2.5 میلیون نفر می داند. همچنین برخی از اقتصاد دان ها می گویند حدود 10 تا 15 میلیون نفر از طریق حوزه صنایع دستی با در نظر گرفتن حوزه فرش معیشت خود را تامین می کنند.

این اعداد در حالی بیان می شود که سخنگوی فراکسیون صنایع دستی مجلس شورای اسلامی معتقد است صنایع دستی توانایی آن را دارد که 30درصد از نیروی فعال اما بی کار کشور را جذب کند اما رئیس فراکسیون صنایع دستی مجلس شورای اسلامی معتقد است که صنایع دستی توان جذب 50 درصد از نیروی بی کار را در کشور دارد.
گویا حتی سازمان متولی صنایع دستی نیز آمار اشتغال این حوزه را به طور نمی داند، به گونه ای که نامور مطلق در این خصوص بیان می کند: در حال حاضر نام 350 هزار هنرمند و صنعت گر را در سامانه صنایع دستی وارد کرده ایم. 350 هزار مورد دیگر نیز وجود دارد که در سامانه وارد نشده است. از سوی دیگر 700 هزار هنرمند و صنعتگر دیگر نیز وجود دارند که نام آنها ثبت نشده است. در نتیجه می توان به عددی حدود یک میلیون نفر در خصوص شاغلان صنایع دستی کشور دست یافت.

اما پتانسیل صنایع دستی برای اشتغال زایی بیش از این اعداد است، پتانسیلی که نادیده انگاشته می شود. این در حالی است که متولیان این حوزه خود معتقدند در صورتی که بتوانیم پوشش حمایتی خوبی برای هنرمندانی که وجود دارند داشته باشیم آن تعداد از افرادی که از این حوزه رفته اند بازمی گردند و به طور قطع تعداد افراد بیشتری نیز جذب می شوند، این موضوعی است که بهمن نامور مطلق آن را بیان می کند. با این وجود سعیدی در خصوص پتانسیل صنایع دستی برای ایجاد شغل به ارائه یک مثال می پردازد اینکه در تبریز 6 هزار کارگاه فرش بافی وجود دارد که در هر کارگاه حداقل سه دستگاه و در هر دستگاه سه نفر مشغول به کار است. تنها در بخش فرش آن هم در یک شهر حداقل 54هزار نفر مشغول به کار هستند.این تعداد، منهای آمار افرادی است که در صنایع وابسته برای تولید فرش مشغول به کار هستند.

بی تفاوتی نسبت به توسعه صنایع دستی کشور در حالی است که فعالان این حوزه درآمد زا اما کم هزینه معتقدند سازمان متولی در حوزه های همانند گردشگری که نیاز به سرمایه گذاری های کلان دارد، تسهیلات فراهم می کند اما در حوزه صنایع دستی که با یک وام 10 میلیون تومانی نیز می توان به اشتغال زایی و تولید دست یافت چندان تحرک ندارد.


تحقق مهاجر معکوس با توسعه صنایع دستی

با گسترش چالش اشتغال و با توجه به این که صنایع دستی کشور بیشتر از طریق روستاییان زنده نگاه داشته شده است، شاغلان این بخش در روستاها در نهایت برای تامین معیشت خود به شهرها می آیند. آن تعداد که در روستا باقی می مانند، رفع نیاز امروز را به نگاهداشت منابع آب و خاک ترجیح می دهند. رئیس فراکسیون صنایع دستی مجلس آمار مهاجرت را نگران کننده می داند. به باور وری اوایل انقلاب 75 درصد از جمعیت در روستاها ساکن بودند، اما امروز شاهد این هستیم که 75 درصد از جمعیت در شهرها ساکن هستند. این به معنای مهاجرت گسترده روستائیان در سال های گذشته است که بر اساس بررسی ها تعداد کثیری از روستائیان به دلیل موانع موجود بر سر راه اشتغال مهاجرت کرده اند.

واقعیت این است که توسعه طرح های عمرانی در روستاها بدون توسعه اشتغال که به طور قطع بخش عمده ای از آن به صنایع دستی مربوط می شود، نمی تواند عامل اثرگذاری در جذب روستائیان باشد زیرا آنها نیاز به درآمد دارند.

بیکاری دلیل 70درصد مهاجرت از مناطق روستایی
روستائیان به درآمد نیاز دارند اما امروزه در حالی که می توانند بخشی از معیشت خود را از طریق صنایع دستی تامین کنند، 70 درصد از آنها به دلیل مسئله اشتغال و نبود شغل در محل سکونت خود به شهرها مهاجرت می کنند، بیشتر آنها حاشیه نشین می شوند و هزینه های امنیتی و اجتماعی بسیاری برای نظام به این دلیل ایجاد می شود. این در حالی است که می توانند در روستاهای خود زندگی آبرومندانه ای را داشته باشند و حافظان میراث و صنایع دستی کشور باشند.

ضرورت تشکیل هلدینگ صنایع دستی در کشور
معاون صنایع دستی کشور توان حوزه صنایع دستی را در اجرای طرح مهاجرت معکوس تایید می کند و از تدوین طرحی با نام « صنایع دستی به مثابه صنایع جایگزین» جهت ارایه به هیئت دولت خبر می دهد. نامور مطلق لاله جین را با سفال هایش از نمونه های موفق در مهاجرت معکوس می داند و اینکه خوشبختانه با توسعه صنعت سفال در این منطقه بسیاری از مهاجران به همدان بازگشته اند و بسیاری که قصد مهاجرت داشته اند در این مکان تثبیت شده اند.
رئیس مجمع هنرمندان صنایع دستی به این موضوع اینگونه می پردازد: مهاجرت روستائیان آنقدر شدت یافته که دیگر نمی توان از تاثیر توسعه صنایع دستی بر کاهش مهاجرت سخن گفت، بلکه می توان از توسعه این حوزه برای مهاجرت معکوس سود جست. به طور قطع تامین معیشت روستاییان از این حوزه کم هزینه، به تشکیل یک هلدینگ صنایع دستی در کشور نیاز دارد.


بازرگانی چمدانی و رونق صنایع دستی چینی در غفلت مسئولان

اما پیامد بی توجهی به این حوزه درآمد زا نه تنها محروم شدن کشور از سهم بیشتری از درآمدهای غیر نفتی، چالش اشتغال به ویژه در روستاها و مهاجرت گسترده آنها است بلکه امروز شاهد رونق شبه صنایع دستی چینی در کشور و در مقابل گسترش صادرات چمدانی صنایع دستی ایران نه از طریق گردشگر خارجی بلکه به صورت بازرگانی چمدانی هستیم.
رئیس فراکسیون صنایع دستی مجلس با ابراز نگرانی از توسعه بازرگانی چمدانی صنایع دستی نسبت به این موضوع هشدار می دهد و می گوید: در بازدیدهای نوروزی خود در شهر تبریز به دیدار تولیدکنندگان عمده فرش، گلیم و صنایع وابسته رفتم. به گفته این تولیدکنندگان بخش عمده ای از تولیدات آنها به صورت چمدانی از طریق جاسازی در زیر اتوبوس ها از مرز خارج شده و به فروش می رسد.
بازرگانی چمدانی موضوعی است که معاون صنایع دستی کشور هم آن را قبول دارد اما وی معتقد است که آمار صادرات چمدانی نیز باعث می شود به عدد مشخصی در خصوص ارزآوری این حوزه نرسیم به گونه ای که چند برابر آمار رسمی، آمار غیر رسمی در حوزه صنایع دستی وجود دارد. این در حالی است که صادرات چمدانی ایران بیشتر شامل بازرگانی چمدانی می شود تا خروج به دست گردشگران .

نامور مطلق با بیان این که استان هایی همانند تهران، اصفهان، مشهد و تا حدودی شیراز که قطب صنایع دستی هستند، صادرات چمدانی بیشتری دارند، اظهار می کند: این نوع صادرات در رشته هایی همانند سنگ های قیمتی، مینا کاری، سفال و قلم زنی بیشتر دیده می شود.

سعیدی تاکید می کند که قبول دارم بخش های مختلفی در توسعه صنایع دستی کشور نقش دارند، اما بدون حضور و درخواست سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سایر حوزه ها توجهی به توسعه صنایع دستی ندارند . غفلت سازمان متولی توسعه صنایع دستی کشور موضوعی است که بخشایش اردستانی نیز آن را تایید می کند و می گوید: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور بیشترین سهم را در رکود این حوزه دارد در حالی که هدایت هنرمندان صنایع دستی به سمت فروش هر چه بیشتر محصولات خود، تبلیغات و اطلاع رسانی، برنامه ریزی برای اختصاص بخشی از ارزآوری سالانه در کشور از طریق این حوزه بدون شک از جمله وظایف سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور است.


میراث فرهنگی علاقه ای به توسعه صنایع دستی ندارد
بخشایش اردستانی با بیان این که برخی معتقدند سازمان میراث فرهنگی و صنایع دستی علاقه ای به توسعه حوزه صنایع دستی ندارد، می گوید: کمک های دولت به توسعه صنایع دستی نه به معنی ارائه وام و رانت، بلکه به معنی بسترسازی برای کسب موفقیت در این حوزه می تواند باشد، زیرا تشویق مردم به استفاده از محصولات صنایع دستی در لایه های مختلف زندگی شان بهتر و اثرگذار تر از ارائه وام هایی است که سرنوشت های مبهم دارند. اگر از این منظر بنگریم سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی راه به جایی نبرده است.


تلاش های مشروط

سازمان مذکور در برنامه های اخیر خود برای توسعه صنایع دستی کشور تلاش کرده است اقداماتی را انجام دهد که بیشتر آنها موکول به آینده و تامین نیروی انسانی و اعتبار است. این اقدامات عبارتند از تهیه شاخص محاسبه سهم صنایع دستی در تولید ناخالص داخلی (GDP)، تهیه شناسنامه دو زبانه برای 500 رشته صنایع دستی همراه با نماد تجاری آنها، اختصاص کد محصول به تمام محصولات صنایع دستی و رتبه بندی کیفی آنها ، راه اندازی بورس آرتمیس برای حراج آثار نفیس و برگزاری چهار حراج بزرگ در سال، راه اندازی سامانه جامع خرید و فروش این آثار، رایزنی برای ذخیره سازی صنایع دستی در سفارت خانه ها به منظور فروش، تثبیت قیمت در صنایع دستی و اختصاص 500 تا 600 متر از غرقه ایران در اکسپو 2015میلان به صنایع دستی تجاری. این در حالی است که در صورتی که سازمان متولی توسعه صنایع دستی در کشور هماهنگی های لازم را با بخش خصوصی داشته باشد و پیشبرد برنامه ها را منوط به اعتبار یا نیروی انسانی نداند می تواند مثال موفقی از تحقق اصل 44 نیز باشد. به طور مثال این سازمان می تواند به گفته بختیاری به بخش خصوصی کمک کند تا برای تصمیم گیری های آتی بانک جامع اطلاعاتی تهیه شود. با این وجود متولیان سازمان میراث فرهنگی حتی اجرایی شدن برنامه های خود را منوط به داشتن اعتبار می کند و به نوعی راه را برای فرار از برنامه هایی که خود تدوین کرده است باز می گذارد.


صنایع دستی؛ طفیلی سازمان متولی است

اما در حال حاضر برای صنایع دستی کشور تنها طرح و برنامه ارایه شده تا همانند روال معمول در پیچ و تاب کاغذ بازی اداری کم شود. یک دولت سازمان صنایع دستی را منحل می کند، دولت دیگر هنوز درگیر بازیابی جایگاه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور در مجموعه دولت است تا شاید با رسیدن به جایگاه خود در این مجموعه بتواند بعدها فکری نیز به حال صنایع دستی کند. این موضوعی است که رئیس مجمع هنرمندان صنایع دستی آن را تایید می کند و می گوید: تصور می کنم تا این لحظه حوزه مدیریت سازمان متولی صنایع دستی در کشور فرصت توجه به این حوزه را نداشته است.این سازمان هنوز نتوانسته جایگاه خود را در کشور مشخص کند، بنابراین طبیعی است که به صنایع دستی به عنوان طفیلی می نگرد. در نتیجه تنها از امکانات و کارمندهایی که از سازمان منحل شده صنایع دستی دریافت کرده است، استفاده می کند و کاری از پیش نمی برد.


صنایع دستی سکوی پرتاب گردشگری

بدون شک در نظر گرفتن طرح و برنامه برای حوزه درآمد زایی همانند صنایع دستی و حواله کردن اجرای این طرح ها به دریافت اعتبار و نیروی انسانی و در مقابل تخصیص بخش بزرگی از پتانسیل های سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به حوزه گردشگری حتی حاشیه های آن همانند توسعه گردشگری طبیعی در آشوراده نمی تواند راه حل مناسبی برای توسعه هر دو حوزه باشد این در حالی است که صنایع دستی در صورت مدیریت، برنامه ریزی و هدایت می تواند سکوی پرتابی برای گردشگری و در نتیجه اقتصاد ایران نیز باشد.

گزارش: سیده لیلا موسوی نسب


ارسال دیدگاه
دیدگاهتان را بنویسید
نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *