اهمیت رویکرد "نگاه به شرق" در پسابرجام/ امنیت، انرژی و ترانزیت سه مقوله‌ای که ایران و هند را به هم نزدیک می‌کند

گروه سیاسی : پس از روی کارآمدن دولت یازدهم و عطف تمرکز دستگاه سیاست خارجی به مذاکره و تعامل با غرب برای حل و فصل پرونده هسته‌ای، این نگرانی در اذهان تحلیلگران و ناظران ایجاد شد که رویکرد نگاه به شرق و بهره برداری از ظرفیت‌های عظیم مادی و معنوی آن مغفول واقع شود.

این نگرانی استمرار داشت تا آنکه در اواخر سال گذشته در بحبوحه اجرای برجام و نقض عهدهای مکرر طرف غربی، ظریف  در صدر هیأتی عازم منطقه جنوب شرق آسیا شد؛ اندونزی، سنگاپور، برونئی، تایلند، نیوزلند و استرالیا مقاصد سفر 11 روزه ظریف بودند؛ سفری که دستاوردهای زیادی داشت و اصل توازن را که در زمره اصول اولیه سیاست خارجی است، به منصه ظهور گذاشت.

به طور کلی، موقعیت ژئوپلتیکی ایران، رویکرد توجه به شرق را اجتناب ناپذیر می‌سازد؛ مراودات سیاسی و اقتصادی و حتی فرهنگی ایران با جهان شرق بویژه شرق آسیا، قدمتی دیرینه دارد؛ شاید بتوان جاده ابریشم را نماد این مراودات تاریخی به حساب آورد.

ظهور قدرت‌های نوظهور جهانی در شرق آسیا

شرق آسیا منطقه‌ای است که پتانسیل عظیمی برای پیشرفت مادی در آن نهفته است؛ ظهور قدرت‌های نوظهور جهانی از این منطقه، موید نکته فوق‌الذکر است. در این میان کشور هند از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ کشوری که جهش اقتصادی آن علی‌رغم جمعیت زیاد، کارشناسان عرصه توسعه را متحیر کرده است.

سفر شمخانی به هند

روز جمعه، علی شمخانی نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای‌عالی امنیت ملی کشورمان با سفر به هند، جلوه دیگری از استراتژی نگاه به شرق را عینیت بخشید. شمخانی در جریان این سفر با نخست وزیر هند دیدار کرد و بر ضرورت همکاری‌های منطقه‌ای برای غلبه بر بحران گروهک‌های تروریستی که با حمایت آشکار و پنهان غربی‌ها در منطقه در حال رشد هستند، تاکید کرد.

شمخانی همچنین در این دیدار با قدردانی از مواضع ثابت هند در دفاع از حقوق هسته‌ای صلح آمیز کشورمان در طول سال‌های گذشته اظهار داشت: رویکردهای سازنده و جایگاه مستقل جمهوری اسلامی ایران و هندوستان به عنوان دو قدرت منطقه‌ای، زمینه‌های قابل ملاحظه ای را برای همکاری مشترک به منظور پایان بخشی به منازعات و بحران‌های منطقه‌ای وهمچنین مبارزه با جریان تروریسم تکفیری فراروی دو کشور قرار داده است.

نخست‌وزیر هند نیز از این سفر ابراز خوشنودی کرد؛ امری که نشان می‌دهد این سفر تاثیر مثبتی در روابط میان دو کشور و پیگیری توافقات امضا شده دارد.

رویکرد مستقل هند در قبال ایران در دوران تحریم

هند از جمله کشورهایی بود که در دوران تحریم‌های ظالمانه غربی‌ها علیه ایران، با اتخاذ رویکردی مستقل، روابط اقتصادی خود با ایران را حفظ کرد و تلاش کرد خود را در چنبره سیاست‌های سلطه‌گرایانه آمریکا و اذنابش اسیر نکند. این کشور با خرید نفت ایران به نوعی به اعمال فشار قدرت‌های جهانی بر علیه کشورمان جواب رد داد.

در اوایل سال جاری نیز دولت هند اعلام کرد ۸۰۰ میلیون دلار از بدهی‌های نفتی خود را از طریق بانکی در ترکیه به ایران پرداخت کرده است و در تلاش است که بدهی نفتی خود به ایران را هر چه زودتر تسویه کند.

استراتژی چند لایه هند در حوزه سیاست خارجی

هند اگرچه با آمریکا روابط راهبردی دارد اما برقراری این نوع رابطه به هیچ وجه از ضعف دهلی نو حکایت ندارد؛ بلکه این کشور در بحث سیاست خارجی دارای استراتژی چند لایه است و از پویایی و دینامیزم فوق العاده‌ای در این حیطه برخوردار است.

هندی‌ها به موازات رابطه متقابل و متوازن با آمریکا، از رابطه مستحکمی با روسیه نیز برخوردارند؛ آن‌ها همچنین در عرصه سیاست خارجی، ایران را نیز فراموش نکرده‌اند و با علم به اینکه جمهوری اسلامی ایران در منطقه پرتلاطم وژئواستراتژیک خاورمیانه بازیگری تعیین کننده است، سیاست نزدیکی به تهران را نیز مدنظر قرار داده‌اند.  

مقابله با تروریست‌های تکفیری، دغدغه مشترک تهران و دهلی

یکی از وجوه همکاری ایران و هند می‌تواند مسائل امنیتی باشد؛ امری که یکی از محورهای اصلی رایزنی شمخانی با مقامات دهلی نیز بود؛ افغانستان که به عنوان بخشی از موضع امنیتی هند به حساب می‌آید، این روزها علاوه بر نیروهای طالبان شاهد جولان تروریست‌های داعش نیز هست؛ بنابراین همکاری با ایران در مقابله با تروریست‌های تکفیری برای مقامات دهلی از اهمیت خاصی برخوردار است.

همکاری‌های ترانزیتی ایران و هند

یکی از بخش‌های مورد توجه ایران و هند برای همکاری، بحث ترانزیتی است؛ به طور کلی موقعیت و توانمندی‌های ایران، به ویژه در زمینه انرژی، امنیت انرژی و ترانزیت، زمینه‌های مناسبی برای همکاری ایران با کشورهای شرقی را فراهم آورده است.

در خردادماه سال جاری "نارندرا مودی" نخست وزیر هند و "اشرف غنی" رئیس‌جمهور افغانستان به تهران آمدند و توافقنامه سه جانبه چابهار را با حضور روحانی رئیس جمهور کشورمان به امضاء رساندند.

بندر چابهار در ترانزیت کالاهای هندی به کشورهای آسیای میانه نقش اساسی دارد؛ برخی این بندر را جاده ابریشم دریایی می‌نامند که به کریدور اقتصادی ایران، افغانستان و هند تبدیل شده است؛ این کریدور به قدری برای هندی‌ها حائزاهمیت است که مقامات دهلی مبلغی بالغ بر ۵۰۰ میلیون دلار را برای ساخت و توسعه آن اختصاص  دادند.

هندی عضوی از کشورهای "بریکس"

هند یکی از کشورهایی است که در چند سال اخیر، رشد اقتصادی زیادی را داشته است؛ این کشور عضوی از کشورهای "بریکس" است؛ بریکس به مجموعه کشورهایی اطلاق می شود که دارای رشد سریع‌السیر هستند و در مقولاتی همچون صنعت، اقتصاد، منابع انسانی، تکنولوژی، توسعه شتابان را در پیش گرفته‌اند.

بی‌تردید در فضای پسابرجام که آمریکایی‌ها با نقض‌عهدهای مکرر خود، قصد دارند با ایجاد یک فضای روانی منفی، امتیازات فراهسته‌ای از ایران اخذ کنند؛ تحکیم رابطه با کشورهای قدرتمند و نوظهوری همچون هند، برای تهران بسیار مفید خواهد بود؛ بویژه آنکه هندی‌ها نیز برای نقش‌آفرینی بیشتر در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی، به موقعیت و جایگاه ایران نیاز دارند.