شرایط و ضوابط آغاز به کار مجلس دهم/ جلسه افتتاحیه مجلس چگونه اداره می شود؟/ نحوه تعیین هیئت رئیسه دائم مجلس و کمیسیون‌های تخصصی

گروه سیاسی: انتخابات دهمین دوره مجلس شورای اسلامی در دو مرحله  در روزهای هفتم اسفند 94 و دهم اردیبهشت 95 برگزار شد و در نتیجه آن، 290 نماینده با کسب آرای لازم به بهارستان راه یافتند.

در انتخابات مجلس دهم، سه جریان سیاسی اصولگرا، اصلاح طلب و اعتدالی با یکدیگر به رقابت پرداختند؛ البته مستقلین نیز در این انتخابات حضور چشمگیری داشتند و توانستند برخی کرسی‌ها را تصاحب کنند.

در جریان مرحله نخست انتخابات مجلس دهم که در تاریخ 7 اسفند 94 در 207 حوزه انتخابیه برگزار شد، 222 نفر حائز آرای لازم(یک چهارم کل آرای ماخوذه) شدند و به بهارستان راه یافتند که از این تعداد، تنها 67 نفر نماینده مجلس نهم بودند.  این آمار حکایت از تغییر 70 درصدی ترکیب مجلس دهم نسبت به مجلس نهم دارد.

در جریان مرحله دوم انتخابات مجلس دهم که در تاریخ 10 اردیبهشت 95 در 55 حوزه انتخابیه برگزار شد، 68 نفر حائز آرای لازم(اکثریت نسبی) شدند و به بهارستان راه یافتند.

در ادامه نگاهی خواهیم داشت به شرایط و ضوابط تشکیل دهمین دوره قوه مقننه کشور مطابق آیین نامه داخلی مجلس:

طبق ماده دوم از فصل نخست آیین نامه داخلی مجلس، نخستین جلسه هر دوره مجلس شوراى اسلامى طبق اصل شصت و پنجم (65) قانون اساسى با حضور حداقل دوسوم مجموع نمایندگان رسمیت مى‏یابد. در آغاز جلسه آیات (35) تا (42) سوره شورى تلاوت مى‏ شود.

پس از قرائت پیام مقام معظم رهبرى مراسم سوگند انجام و در پایان جلسه، نمایندگان به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهورى اسلامى ایران حضرت امام خمینى (ره) و شهیدان انقلاب اسلامى و اداى احترام وتجدید عهد با آنان در مرقد مطهر آن حضرت و بهشت زهرا حضور خواهند یافت.

مراسم تحلیف نمایندگان؛ قرائت و امضای سوگندنامه

ماده سوم فصل نخست آیین نامه داخلی مجلس تصریح دارد، نمایندگان حاضر در مجلس طبق اصل شصت و هفتم (67) قانون اساسى باید سوگند یاد‏ کنند. متن سوگندنامه توسط رئیس قرائت مى‏ شود و نمایندگان به حالت اجتماع در حال قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگندنامه را امضاء می‌کنند. نمایندگان اقلیت‏‌هاى دینى این سوگند را با ذکر کتاب آسمانى خود یاد خواهند کرد.

ماده چهارم فصل نخست آیین نامه داخلی مجلس پیرامون جایگاه جلوس نمایندگان است؛ در این ماده تصریح شده است: جایگاه نمایندگان، پس از ارائه اعتبارنامه نمایندگان به مجلس به حکم قرعه تعیین مى‏‌شود و در دفتر مخصوص ثبت خواهد شد. قرعه‏‌کشى هر سال تجدید مى‏‌شود.

نمایندگانى که در قرعه قبل در قسمت جلو مجلس بوده‏‌اند به حکم قرعه در قسمت دوم مجلس استقرار خواهند یافت. در دو ردیف اول رئیس جمهور، معاونان و مشاوران او، اعضاى شوراى نگهبان و هیأت وزیران و معاونان امور مجلس و دیگر افراد مجاز طبق این آیین‏ نامه خواهند نشست و افراد مذکور به هیچ‌وجه مجاز به نشستن در صندلى نمایندگان و یا تردد در محل استقرار نمایندگان نمى‏‌باشند.

در ماده پنجم این فصل از آیین نامه قید شده است:خبرنگاران و تماشاچیان با داشتن کارت مخصوص همان جلسه و نیز مأمورین انتظامات مجلس در محل‌هاى مخصوص، حق حضور خواهند داشت و باید در تمام مدت جلسه ساکت باشند و از هر گونه بى‏ نظمى خوددارى کنند. در غیر این‌ صورت با دستور رئیس جلسه، صحن را ترک مى نمایند. در صورتى که عمل آنان مستوجب تعقیبات کیفرى بشود فرد خاطى با رعایت مقررات توسط مأمورین انتظامات مجلس توقیف و به مراجع صالحه تحویل خواهد شد.

هیئت رئیسه سنی و اداره جلسه افتتاحیه

ماده 10 فصل نخست آیین نامه داخلی مجلس به نحوه اداره جلسه افتتاحیه اشاره دارد؛ در این ماده تصریح شده «مسن ‏ترین فرد از نمایندگان حاضر به‏ عنوان رئیس سنى و فرد بعدى به‏ عنوان نایب‌ رئیس و دو نفر از جوان ترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر معین مى‏ شوند و در جایگاه هیأت رئیسه قرار مى‏ گیرند. در صورت تساوى سن، هیأت رئیسه سنى با قید قرعه از بین مسن‏ ترین و جوان‌ترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد».

وظایف هیأت رئیسه سنى عبارت است از: اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، قرعه‌کشی اسامی نمایندگان برای عضویت در شعب و توزیع اعتبارنامه‌ها بین شعب و اجراى انتخابات هیأت رئیسه موقت.

تعیین هیئت رئیسه موقت

در ماده 12 تصریح شده است، انتخاب هیأت رئیسه موقت در دومین جلسه علنى مجلس انجام خواهد شد. ترکیب و طرز انتخاب آن مانند هیأت رئیسه دائم است، به جز اینکه اکثریت نسبى در انتخاب رئیس کافى خواهد بود.

هیأت ‌رئیسه موقت بلافاصله پس‌ از انتخاب، با متن سوگندنامه هیأت رئیسه دائم مراسم تحلیف را به جاى خواهد آورد. وظایف هیأت رئیسه موقت اداره جلسات مجلس تا زمان تأیید اعتبارنامه دوسوم نمایندگان و اجراى انتخابات هیأت رئیسه دائم و تمشیت امور ادارى مجلس است.

چگونگی تعیین هیئت رئیسه دائم

 ماده 14 پیرامون تعیین هیئت رئیسه دائم مجلس است و در آن تصریح شده «پس از قرائت گزارش کلیه شعب پانزده‌گانه و تصویب اعتبارنامه حداقل دوسوم مجموع نمایندگان، هیأت رئیسه موقت اقدام به انتخاب هیأت رئیسه دائم مى‏ کند، اعضاى هیأت رئیسه دائم براى یک‌ سال انتخاب مى‏ شوند. مبناى تجدید انتخابات سالانه، سالروز انتخابات هیأت رئیسه قبلى بوده و در صورتى ‌که با تعطیلات مصادف گردد در جلسه قبل از آن انجام مى‏ گردد و مسؤولیت هیأت رئیسه جدید از سالروز انتخابات قبل تفویض خواهد گردید».

انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آراء نمایندگان صاحب رأى است و انتخاب نواب رئیس، دبیران و ناظران هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبى و رأى مخفى و با ورقه خواهد بود. در صورتى‌ که در انتخاب رئیس در نوبت اول اکثریت مطلق حاصل نشود، در نوبت دوم اکثریت نسبى کافى خواهد بود.

تقسیم نمایندگان به 15 شعبه برای تشکیل کمیسیون‌های تخصصی

به موجب ماده 27،پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به حکم قرعه به طور مساوى به پانزده شعبه تقسیم مى‏‌شوند و افراد باقیمانده به‏ ترتیب از شعبه اول به بعد، یک یک به شعب افزوده مى‏‌شوند. نمایندگانى که بعداً سوگند یاد مى‏‌کنند به حکم قرعه به عضویت شعبى که کسرى دارند پذیرفته می شوند.

هر شعبه داراى یک رئیس، دو نائب رئیس، یک سخنگو و دو دبیر خواهد بود که جداگانه با رأى مخفى با ورقه و با اکثریت نسبى بیش از یک سوم کل اعضای شعبه، انتخاب مى‏‌شوند و در صورت تساوى به حکم قرعه عمل خواهد شد.

نتیجه انتخابات با ذکر آراء طى گزارشى به‏ وسیله سخنگو به اطلاع مجلس مى‏ رسد. مناط اعتبار براى رسمیت جلسات شعب، حضور حداقل دوسوم اعضاء مى‏ باشد و تصمیمات شعب، به‏ جز در مورد انتخاب افراد، با اکثریت مطلق آراء عده حاضر خواهد بود.

یکی از وظایف این شعبات، بررسى و تشخیص صلاحیت نامزدهاى عضویت در کمیسیون‌هاى تخصصى مجلس است.

تکثیر اسامی نمایندگان به همراه تخصص و تجربه آن‌ها

به موجب ماده 40 فصل نخست آیین نامه داخلی مجلس، به ‏منظور آشنایى نمایندگان با سوابق تحصیلى و کارى یکدیگر معاونت قوانین موظف است قبل از تشکیل شعب براى تعیین اعضاى کمیسیون‌ها، اسامى نمایندگان به همراه تحصیلات (مستند) و تجربه و سابقه عضویت در کمیسیون‌ها (در صورتى که سابقه نمایندگى داشته باشند) را تکثیر و در اختیار نمایندگان قرار دهد.

تشخیص صلاحیت اعضای هر شعبه براى عضویت در کمیسیون‌هاى مجلس براساس پیشنهاد نماینده و رأى اکثریت نسبى اعضای شعبه خواهد بود. هر نماینده ملزم است براى عضویت در یک کمیسیون، حداقل دو کمیسیون را به ترتیب اول و دوم پیشنهاد دهد.

نحوه انتخاب نامزدهای هر شعبه جهت عضویت در کمیسیون‌های تخصصی

در ماده 41 آمده است، هیأت رئیسه پس از دریافت گزارش بدوى شعب درباره نامزدهاى کمیسیون‌هاى مجلس این گزارش را تکثیر و درمیان نمایندگان توزیع مى‏ نماید. چهل و هشت ساعت پس از این توزیع، شعب مجدداً تشکیل جلسه مى‏‌دهند و با توجه به گزارش منتشر شده و بررسى همه اولویت‌ها، دوباره نامزدهاى خود را براى هر کمیسیون انتخاب و به هیأت رئیسه گزارش مى‏ دهند.

در صورتى که تعداد افراد معرفى‏ شده از طرف شعب براى هر کمیسیون بیش از تعداد لازم باشد مجموع افراد معرفى‏ شده براى هر کمیسیون با دعوت یکى از نواب رئیس تشکیل جلسه مى‏ دهند تا در مورد افراد مورد نیاز در کمیسیون به توافق برسند. در صورتى که توافق لازم به عمل نیاید افراد مورد نیاز هر کمیسیون در جلسه‏ اى با دعوت یکى از نواب رئیس با حق رأى و شرکت رؤساى شعب با رعایت اولویت‌هایى مانند تخصص، تجربه و سابقه عضویت در آن کمیسیون و با رأى مخفى تعیین خواهند شد.

مجلس داراى کمیسیون‌هاى خاص شامل کمیسیون‌های مشترک، ویژه، تلفیق، تحقیق، تدوین آیین‏ نامه داخلى مجلس، اصل نودم (90) قانون اساسی، و کمیسیون‌هاى تخصصى با محدوده وظایف مشخص به ‏شرح مواد این آیین ‏نامه خواهد بود. تعداد اعضای کمیسیون تحقیق و کمیسیون تدوین آیین‏ نامه داخلى مجلس هر کدام پانزده نفر و اعضای ثابت کمیسیون اصل نودم (90) قانون اساسی و تعداد اعضای کمیسیون‌های تخصصی و نیز نفرات عضو با رعایت مواد این آیین‌نامه و رأی اکثریت نسبی اعضای جلسه مشترک هیأت رئیسه و رؤسای شعب تعیین می‌شود و تعداد اعضای کمیسیون‌های مشترک، ویژه و تلفیق طبق مواد این آیین‌نامه تعیین می‌شوند.